SKKN Một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 5 thông qua công tác chủ nhiệm

I. MỞ ĐẦU:
1. Lí do chọn đề tài:
Nền giáo dục của nước ta hiện nay có nhiều sự thay đổi, nhưng Đảng và nhà nước ta vẫn coi trọng giáo dục là quốc sách hàng đầu, là nghề không cho phép tạo ra phế phẩm. Một trong những nguyên lí giáo dục cơ bản của đất nước chúng ta là giáo dục con người toàn diện. Như vậy, người giáo viên không chỉ vừa dạy chữ vừa dạy cách làm người mà còn trang bị, cung cấp kiến thức về kỹ năng sống cho học sinh. Đặc biệt  đối với học sinh lớp 5, đây là đối tượng học sinh cuối cấp tiểu học, các em cần có một hành trang thật tốt để bước vào một môi trường mới đang chờ đón các em phía trước. Hơn nữa, giáo dục kĩ năng sống cũng là một trong năm nội dung của phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Để thực hiện thành công nhiệm vụ giáo dục giáo dục  kĩ  năng  sống  cho  học  sinh,  chỉ  giao  phó  trách  nhiệm  cho  nhà  trường  là không đủ mà cần có sự phối hợp hiệu quả giữa “Nhà trường – gia đình và xã hội”. Trong “ba ngôi nhà giáo dục” này, giáo dục nhà trường đóng vai trò chủ đạo và vai trò của giáo viên chủ nhiệm được coi là một khâu quan trọng, có ý nghĩa quyết định đến mức độ thành công của việc giáo dục kĩ năng sống – Mặc dù, hiện nay chúng ta trong thời đại CNTT, tất cả lĩnh vực phát triển như vũ bão, các em được học tập và sinh hoạt trong các môi trường khá đầy đủ và tiện nghi nên học sinh có những hiểu biết khá phong phú, ngoài ra thông qua các kênh thông tin, đặc biệt là nhờ truy cập Internet, nhưng tôi nhận thấy kỹ năng sống của các em còn nhiều hạn chế. Các em nhận thức chưa đúng về kỹ năng sống. Hầu hết các em lúng túng khi trả lời hoặc chưa biết cách xử lý các tình huống thường gặp trong cuộc sống, trong giao tiếp. Đặc biệt các em học sinh lớp 5,  kỹ năng tự bảo vệ trước những vấn đề xã hội có nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe và an toàn cuộc sống như: kỹ năng nhận diện một vấn đề, biết cách xác định tình huống, biết cách từ chối, kỹ năng xử lý mâu thuẫn, kỹ năng ra quyết định, tự chăm sóc sức khỏe… còn gặp nhiều khó khăn. Để thực hiện thành công nhiệm vụ giáo dục giáo dục kĩ năng sống cho học sinh,không thể không quan tâm đến công tác chủ nhiệm lớp. Bởi lẽ, thầy cô chủ nhiệm lớp có nhiều điều kiện thuận lợi để thực hiện tốt nhiệm vụ này. Có thể nói, giáo viên chủ nhiệm vừa là nhà giáo dục, người quản lý, người tổ chức, người nuôi dưỡng các ước mơ, khát vọng của tập thể cũng như của từng cá nhân học sinh, vừa người đại diện, là cầu nối giữa nhà trường, cha mẹ và các giáo viên khác trong trường với học sinh. Người giáo viên chủ nhiệm lớp vừa là thầy dạy học vừa là người cha, người mẹ và cũng có lúc phải là người bạn tốt nhất của các em. Từ đó có  thể  uốn  nắn  các  em  đi  theo  đúng  qui  định  giáo  dục  trong  nhà  trường,  có những tác động tích cực đến các em cũng như giúp các em điều chỉnh hành vi theo hướng tích cực, có lợi nhất. Vì vậy, việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua công tác chủ nhiệm lớp ngày càng trở nên thiết yếu. Nhưng việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh phải phù hợp với lứa tuổi, với đặc điểm tình hình riêng của từng lớp học, cấp học, văn hóa của từng địa phương… sao cho học sinh cảm thấy gần gũi với cuộc sống của bản thân, gia đình, nhà trường và xã hội, chứ không chỉ trên sách vở hay những lời nói suông.  Từ nhận thức đó, là người giáo viên chủ nhiệm lớp 5, tôi  hết sức tâm đắc trong việc hướng dẫn và đào tạo các em thành “con người mới” với đầy đủ các mặt “đức, trí, thể, mỹ”, “nhân, lễ, nghĩa, trí, tín”. Chính  vì  những  lí  do  nêu  trên  mà  tôi  đã  chọn  đề  tài  sáng  kiến  kinh nghiệm: “ Một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 5 thông qua công tác chủ nhiệm”
2. Mục đích nghiên cứu:
Trên cơ sở lý luận và thực tiễn về Giáo dục kĩ nawmg sống cho học sinh lớp 5 , đề xuất một số biện pháp để GDKNS cho HS lớp 5 nhằm góp phần đổi mới, nâng cao chất lượng dạy học.
3. Đối tượng nghiên cứu:
Học sinh lớp 5B trường Tiểu học Bình Lương
4. Phương pháp nghiên cứu:
Kinh nghiệm này được nghiên cứu trên một số phương pháp như sau:
– Phương pháp nghiên cứu tài liệu
– Phương pháp thực hành, vận dụng
–   Phương pháp so sánh, đối chiếu
II. NỘI DUNG
1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm
Trong Luật giáo dục Việt Nam năm 2005, điều 2 chương 3 đã quy định như sau: “Mục tiêu giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.”  Hơn thế, giáo dục là quá trình bao gồm giáo dục và giáo dưỡng. Trong giáo dục thì có giáo dưỡng, trong giáo dưỡng thì có giáo dục. Vậy ngườigiáo viên chủ nhiệm lớp có vai trò như thế nào trong công tác rèn luyện kĩ năng sống cho học  sinh  làm?  Làm  thế  nào  để  hai  quá trình này  tạo thành  một  mục  tiêu chung? Làm thế nào để những người chủ tương lai của đất nước có đủ đức lẫn tài? Làm thế nào để sự nghiệp giáo dục mang lại hiệu quả tốt? Đây chính là trách nhiệm của toàn xã hội, của những người làm công tác giáo dục, của những người làm công tác chủ nhiệm lớp, đặc biệt là người giáo viên chủ nhiệm lớp 5.  Trong  Thông  tư  số  41/2010/TT-BGDĐT  ngày  30 tháng 12 năm 2010 cũng đã nêu rõ:Giáo viên chủ nhiệm là người có trách nhiệm thực hiện các chỉ tiêu, kế hoạch nhà rường giao và từ giáo viên đến học sinh nhằm thực hiện có hiệu quả nguyên lý giáo  dục  và  mục  tiêu  giáo  dục  cấp  học.  Không  những  thế  mà  giáo  viên  chủ nhiệm còn phải rèn luyện cho học sinh về mặt đạo đức cũng như các mặt hoạt động khác. Như vậy vấn đề giáo dục học sinh trở thành những con người phát riển toàn diện là nhiệm vụ hàng đầu biến các mục tiêu giáo dục thành hiện thực, mà người giữ vai trò quyết định thực hiện nhiệm vụ này chính là giáo viên chủ nhiệm lớp. Theo Thông  tư  số  04/2014/TT-BGDĐT  ngày  28/02/2014 của Bộ trưởng Bộ GDĐT cũng đã quy định về nội dung giáo dục KNS đối với học sinh Tiểu học như sau: Tiếp tục rèn luyện những kỹ năng đã được học ở mầm non, tập trung hình thành cho học sinh kỹ năng giao tiếp với cha mẹ, thầy cô, bạn bè; kỹ năng xây dựng tình bạn đẹp; kỹ năng kiên trì trong học tập; kỹ năng đúng giờ và làm việc theo yêu cầu, kỹ năng đồng cảm,… tạo tiền đề cho sự phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần, phẩm chất, học vấn và năng lực của HS. Xác định được những yêu cầu trên, để thấy rõ vai trò của  người giáo viên chủ nhiệm trong việc rèn kĩ năng sống cho học sinh.
2.Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.
* Thuận lợi:
Trong quá trình dạy học luôn được sự chỉ đạo sâu sát, kịp thời của BGH nhà trường. Những năm qua, Bộ Giáo dục – Đào tạo đã phát động phong trào “Xây dựng trường học thân thiện – học sinh tích cực”. Theo đó, hàng năm, nhà trường, các tổ khối, GVCN đều có Kế hoạch với những biện pháp cụ thể để rèn kỹ năng sống cho học sinh.
Được sự hỗ trợ nhiệt tình của hội cha mẹ học sinh, của các tổ chức đoàn thể trong  và ngoài nhà trường.
Nhà trường có đầy đủ phòng học, bàn ghế khang trang vừa tầm với học sinh, phòng học thoáng mát, nhà vệ sinh sạch sẽ ,…
Trong thực tế nhiều năm học qua, với yêu cầu sử dụng công nghệ thông tin đổi mới hình thức phương pháp dạy học của nhà trường, bản thân mỗi giáo viên đã thường xuyên ứng dụng công nghệ thông tin trong các tiết học để cung cấp cho các em các kênh hình ảnh, kênh thông tin cần thiết và thiết thực để tăng cường giáo dục KNS cho các em qua các bài học, môn học. Ngoài ra còn được tham gia các buổi sinh hoạt chuyên đề: giáo dục KNS cho học sinh trong các môn học, nâng cao chất lượng các tiết sinh hoạt lớp. Tham gia truyền thông về bạo lự học đường và phòng tránh tai nạn thương tích và một số hoạt động do tầm nhìn thế giới tại chương trình phát triển vùng Như Xuân tổ chức. Đa phần học sinh ngoan, tích cực, chủ động sáng tạo trong các hoạt động.
* Khó khăn:
Một số phụ huynh chưa quan tâm đến việc học tập cũng như giáo dục đạo đức của con em mình. Một số học sinh có gia đình điều kiện hoàn cảnh, kinh tế khó khăn nên ít có điều kiện quan tâm giáo dục các em. Địa bàn rộng nên công tác phối kết hợp giữa gia đình và giáo viên còn hạn chế. Một số học sinh chưa làm chủ về hành vi và khả năng tập trung trong lớp còn chưa đạt, chưa thực sự chú ý lắng nghe và tích cực làm việc theo nhóm.
* Thực trạng của lớp chủ nhiệm:
Lớp 5B có 17 học sinh (11 nam, 6  nữ); Dân tộc 15 em, hộ nghèo, cận nghèo 16 em. Bởi nhiều em có hoàn cảnh khó khăn,  100% phụ huynh trong lớp là lao động phổ thông, có 5 em thuộc diện  đặc biệt khó khăn vì mồ côi cả cha lẫn mẹ, mẹ bỏ rơi phải ở với bà ngoại, bố mẹ đi Trung Quốc nhiều năm không về…một em bị bệnh tim phải phẫu thuật vì vậy thông tin hai chiều và sự phối hợp giữa phụ huynh và giáo viên là vấn đề làm cho tôi luôn lo lắng. Nhiều phụ huynh có hoàn cảnh khó khăn nên lơ là, thiếu quan tâm trong công tác giáo dục và kết hợp với ban Đại diện cha mẹ học sinh của lớp để chăm lo việc học và giáo dục cho các em. Từ những khó khăn trên là giáo viên chủ nhiệm lớp 5, bản thân tôi đã nghĩ ngay đến việc phải tích cực giáo dục kĩ năng sống cho các em. Vì thế tôi luôn tìm tòi, vận dụng và thay đổi các biện pháp trong công tác chủ nhiệm. Với mong muốn được hiểu, gần gũi, giúp đỡ, định hướng kịp thời cho các em, được góp một phần kinh nghiệm nhỏ bé của mình vào việc giáo dục nhân cách, giáo dục ý thức kỷ luật, nề nếp, hình thành các kĩ năng sống cần thiết cho các em thông qua công tác chủ nhiệm lớp 5.
3. Một số biện pháp rèn kĩ năng sống cho học sinh lớp 5:
3.1. Biện pháp 1: Nhận thức sâu sắc về sự cần thiết  của việc giáo dục  kĩ năng sống cho học sinh  lớp 5, bản thân tôi không chỉ lo dạy kiến thức mà còn quan tâm đến việc giáo dục kỹ năng sống cho các em. Lứa tuổi này các em có bước nhảy vọt về thể chất lẫn tinh thần. Các em đang tập khẳng định mình. Các em biết cách bảo vệ lời nói của mình bằng lời nói và hành động. Vì vậy người giáo viên cần phải biết cách tôn trọng tính độc lập và quyền bình đẳng của các em, cần gương mẫu, khéo léo trong mọi vấn đề. Thầy cô cần nhận thức sâu sắc về sự cần thiết  của việc giáo dục  kĩ năng sống cho các em. Vậy  những kĩ năng nào cần trang bị cho các em? Theo tôi nghĩ vấn đề giáo dục đạo đức lối sống, văn hoá con người, văn hoá dân tộc, văn hoá ứng xử là vấn đề cần quan tâm nhất. Muốn làm được điều đó tôi đã từng bước  phân loại các nhóm KNS cần tăng cường cho các em như:
+ Nhóm các kĩ năng nhận biết và sống với chính mình: tự nhận thức, xác định giá trị, ứng phó với căng thẳng, tìm kiếm sự hỗ trợ, tự trọng, tự tin…Đây là nhóm kĩ năng mà giáo viên cần chú tâm rèn cho học sinh thông qua tính cách của mỗi cá nhân, giúp các em cảm nhận biết được mình là ai, cả về cá nhân cũng như trong mối quan hệ với những người khác và trong tập thể lớp. Nhóm kĩ năng sống này giúp các em luôn cảm thấy tự tin với chính mình trong mọi tình huống ở mọi nơi.
+ Nhóm các kĩ năng nhận biết và sống với người khác: giao tiếp có hiệu quả, thương lượng, giải quyết mâu thuẫn, bày tỏ sự cảm thông, hợp tác và tìm kiếm sự giúp đỡ.. Nhóm kĩ năng năng này sẽ giúp các em biết cảm thông và cùng làm việc với các bạn. Là một trong những nhóm kĩ năng quan trọng nhất cần có ở các em lớp 5, ở lứa tuổi khát khao được học, được muốn làm người lớn. Chúng ta cần dạy các em biết thể hiện bản thân và diễn đạt ý tưởng của mình cho người khác hiểu, giúp các em cảm nhận được vị trí, kiến thức của mình trong thế giới xung quanh nó. Đây là nhóm kĩ năng cơ bản và khá quan trọng. Nó có vị trí chính yếu khi so với tất cả các nhóm kĩ năng khác. Nếu các em cảm thấy thoải mái khi nói về một ý tưởng hay chính kiến nào đó, các em sẽ trở nên dễ dàng học và sẽ sẵn sàng tiếp nhận những suy nghĩ mới.
+ Nhóm các kĩ năng ra quyết định một cách hiệu quả: tìm kiếm và xử lí thông tin, lựa chọn và ra quyết định một cách hiệu quả, giải quyết các tình huống đặc biệt khó khăn trong cuộc sống, giải quyết vấn đề, tư duy phê phán, tư duy sáng tạo… Người giáo viên cần sử dụng nhiều tư liệu và ý tưởng khác nhau để khơi gợi tính tò mò tự nhiên của các em. Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng, các câu chuyện hoặc các hoạt động và tư liệu mang tính chất khác lạ thường khơi gợi
trí não nhiều hơn là những thứ có thể đoán trước được. Đây là nhóm kĩ năng giúp các em thể hiện và khẳng định được bản lỉnh của mình.
Các hình thức giáo dục kỹ năng sống và rèn luyện cho học sinh:
+ Gắn với các hoạt động học tập như: thảo luận nhóm, thực hành, thi tìm hiểu theo chủ đề ,….
+ Gắn với các hoạt động giáo dục thể chất như: bóng đá, bóng chuyền , cầu lông, trò chơi dân gian,…
+ Gắn với các hoạt động giáo dục thẩm mĩ như: hát múa, hát dân ca, vẽ, báo tường, trang trí lớp…..
+ Gắn với các hoạt động giáo dục như: giáo dục truyền thống văn hóa địa phương,….
3.2. Biện pháp 2: Làm tốt công tác chủ nhiệm lớp.
Một thầy, cô muốn hoàn thành nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm trước hết phải có tâm, có tấm lòng yêu thương học sinh, có sự độ lượng, bao dung, đồng thời phải giỏi về tâm lý lứa tuổi, có nhiều biện pháp giáo dục tinh tế. Cùng đó, giáo viên chủ nhiệm còn cần am hiểu và biết cách tổ chức giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua công tác chủ nhiệm lớp. Để làm tốt công tác chủ nhiệm lớp 5, tôi đã mạnh dạn thực hiện một số công việc sau:
3.2.1. Xác định đúng vai trò, vị trí, nhiệm vụ của mình.
Khi được nhà trường phân công nhiệm vụ dạy lớp 5 trong năm qua, bản thân tôi đã nhận thức được rằng: Công tác chủ nhiệm lớp 5 là một trong những nhiệm vụ cực kỳ khó khăn nếu thực hiện đầy đủ và có trách nhiệm các yêu cầu, nhiệm vụ của người giáo viên chủ nhiệm; Người giáo viên chủ nhiệm phải tham gia các hoạt động dạy học, phải rèn luyện đạo đức, tác phong sư phạm đây vừa là trách nhiệm vừa yêu cầu cần thiết trong việc giáo dục học sinh. Chính vì vậy ngay những ngày đầu tiên gặp lớp bản thân tôi đã soạn sẵn nội dung khi gặp lớp, luôn chỉnh chu trong cách ăn mặc, trong từng cử chỉ hành động, từng lời ăn, tiếng nói với phụ huynh và đặc biệt là các em học sinh mới vào lớp 5. Đến bây giờ tôi vẫn nhớ rất rõ ngày đầu tiên tôi bước vào nhận lớp mới, các em lớp 5B đã reo hò, vỗ tay vì các em biết tôi là giáo viên kiên  làm công tác đội những năm trước đây. Vì vậy để làm tốt công tác chủ nhiệm trước hết phải xây dựng được hình tượng cô giáo trong lòng học sinh, được học sinh tin yêu quý trọng, có vậy thì trong lời nói, cử chỉ, hành động của thầy mới có tính thuyết phục cao đối với học sinh.  Ngoài ra, trong thời gian các em mới tiếp xúc với chương trình học lớp 5, tôi luôn nhận thức phải làm sao để học sinh tiếp thu chậm, học sinh ít chịu học tập, học sinh có hoàn cảnh khó khăn biết phấn đấu vượt khó, duy trì việc học tập của mình…Đó là công việc hết sức cần thiết và cũng là một trong những mục tiêu, yêu cầu đầu tiên đối với công tác chủ nhiệm. Vai trò của giáo viên chủ nhiệm rất quan trọng trong việc quản lý học sinh trên mọi phương diện và cũng là trung tâm thu hút học sinh đến trường đến lớp. Lớp học là một tổ chức nhỏ trong nhà trường, có nhiều lớp tốt sẽ đưa phong trào nhà trường đi lên và đây cũng là một mục tiêu quan trọng trong giáo dục, tạo nên môi trường thân thiện, hình thành nên sự tích cực trong học sinh. Người giáo viên chủ nhiệm, trước hết phải thực hiện tốt những nhiệm vụ của một thầy giáo nói chung, đó là mẫu mực về đạo đức, tác phong, gương mẫu trong việc chấp hành pháp luật và những quy định của nhà nước, nắm vững đường lối, chủ trương, quan điểm, lý luận giáo dục và biết vận dụng sáng tạo vào thực tiển giáo dục thế hệ trẻ, làm tốt công tác giáo dục, vũ trang tri thức khoa học, phát triển trí tuệ của học sinh. Đồng thời, giáo viên chủ nhiệm có trách nhiệm giáo dục cho học sinh những phẩm chất đạo đức, rèn luyện năng lực để các em trở thành những công dân tốt mai sau. Tôi nhận thức rằng là người giáo viên chủ nhiệm lớp tôi cần phải:
+ Nghiên cứu nắm vững đường lối quan điểm, lí luận giáo dục để vận dụng vào công tác chủ nhiệm lớp. Đặc biệt cần nắm vững phương pháp, nghệ thuật sư phạm.
+ Nắm vững mục tiêu giáo dục nói chung, mục tiêu lớp học, kế hoạch, nhiệm vụ giáo dục, dạy học của năm học.