SKKN Một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông từ hiện tượng cuồng thần tượng

PHẦN A: ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài 

Thời đại công nghệ 4.0 đã mang lại cho ta nhiều lợi ích khi được tiếp cận mọi thông tin thường trực trên thế giới, giúp con người chúng ta mở mang đầu óc, học hỏi thêm nhiều kiến thức, kĩ năng trong cuộc sống. Mạng xã hội cũng là một kênh thông tin cho mọi người tiếp cận, đặc biệt là độ tuổi “Bẻ gãy sừng trâu” – lứa tuổi học sinh phổ thông. 

Với sự phát triển của công nghệ, truyền thông, hình ảnh của các ca sĩ, diễn viên, người mẫu, cầu thủ… xuất hiện khắp mọi nơi và tới gần với khán giả, công chúng hơn. Hệ quả tất yếu của hiện tượng trên là sự ra đời của văn hóa thần tượng cũng như hội chứng fan cuồng. Điển hình là một bộ phận lớn các bạn học sinh đang chọn cho mình thần tượng là những ngôi sao trong ngành giải trí. Xu hướng này đã được phát triển thành một làn sóng mạnh mẽ, làn sóng đó mạnh đến nỗi khiến nhiều người giật mình trước xu hướng thần tượng quá đà các ca sĩ, diễn viên của các bạn học sinh. 

Bên cạnh tính giải trí giúp cho học sinh thư giãn đầu óc sau thời gian học tập căng thẳng thì nhiều em vì quá yêu ca sĩ, diễn viên,… nào đó mà các em đã quá thần tượng hóa người ấy. Đến nỗi “ăn thần tượng, ngủ cũng thần tượng”. Mọi cách ăn mặc, đầu tóc, quần áo, đi đứng đều bắt chước thần tượng của mình. Vì chính điều đó ít nhiều cũng đã ảnh hưởng không nhỏ đến suy nghĩ, tác phong, lối sống, chất lượng học tập của các em. 

Trong độ tuổi THPT, các bạn học sinh có những chuyển biến tâm sinh lý phức tạp mà nếu không trang bị kĩ năng sống vững vàng sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới tương lai, dẫn tới nhiều hậu quả đáng tiếc của việc thiếu kĩ năng sống ở học sinh THPT như: 

+ Dễ sa vào lối sống buông thả và hư hỏng 

+ Các bạn dễ ứng xử thiếu văn hóa 

+ Ảnh hưởng nghiêm trọng đến tương lai 

Kĩ năng sống là yếu tố cần thiết, quan trọng đối với con người, đặc biệt là đối với lứa tuổi học sinh THPT, vì đây là lứa tuổi các bạn sắp trưởng thành, chuẩn bị bước vào cuộc sống xã hội rộng lớn. Rèn luyện kĩ năng sống có ý nghĩa quan trọng đối với mỗi người để họ luôn là chính mình, có thể đương đầu với mọi thử thách trong cuộc sống. 

Trong những năm gần đây chương trình giáo dục của Bộ giáo dục đã hướng đến việc rèn luyện kĩ năng sống nhằm phát triển và hoàn thiện nhân cách, năng lực cho học sinh ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Tuy nhiên, thực tế cho thấy giáo dục kĩ năng sống trong nhà trường chưa được quan tâm đúng mức, chưa đáp ứng yêu cầu của Bộ giáo dục đề ra. 

Căn cứ vào tình hình thực tế, thấy rằng rất nhiều học sinh chưa nhận thức được giá trị của bản thân mình, các em vẫn đã và đang sống theo cái bóng của một ai đó. Để các em biết rằng mỗi cá thể chúng ta là “duy nhất” – không thể giống với bất kỳ một cá thể nào đó và có thể phát huy được năng lực của bản thân nhằm giúp ích cho tương lai sau này, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông từ hiện tượng cuồng thần tượng”. 

• Mục đích nghiên cứu 

Đề tài của chúng tôi hướng đến nghiên cứu tâm lý cuồng thần tượng của các bạn học sinh, từ đó vận dụng những ảnh hưởng từ thần tượng đề hình thành những kĩ năng sống cần thiết. 

• Khách thể và đối tượng nghiên cứu 

• Khách thể nghiên cứu 

Vấn đề giáo dục kĩ năng sống từ hiện tượng cuồng thần tượng cho học sinh trung học phổ thông. 

• Đối tượng nghiên cứu  

Một số biện pháp giáo dục kĩ năng sống từ hiện tượng cuồng thần tượng cho học sinh trung học phổ thông. 

• Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 

• Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Hệ thống hóa cơ sở lý luận về vấn đề cuồng thần tượng, tâm lý lứa tuổi học sinh và kĩ năng sống cần hình thành học sinh THPT. 
• Khảo sát thực trạng, phân tích đánh giá thực trạng hiện tượng cuồng thần tượng ở lứa tuổi học sinh THPT. 
• Phân tích các tác động tiêu cực từ việc cuồng thần tượng. 
• Đề xuất các biện pháp, giải pháp hình thành kĩ năng sống cho các bạn học sinh.  

4.2. Phạm vi nghiên cứu 

Nghiên cứu thực tiễn và thăm dò tính cấp thiết, tính khả thi các biện pháp đề xuất ở một số trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An: Trường THPT Quỳ Hợp, Trường THPT Quỳ Hợp 3, trường THPT Nam Yên Thành. 

5. Phương pháp nghiên cứu 

* Phương pháp nghiên cứu lý luận: 

• Phân loại – hệ thống hóa: Thống kê các tài liệu liên quan đến đề tài và lựa chọn một hệ thống tài liệu liên quan gần được thống kế trong mục “Tài liệu tham khảo”. Sau đó, chúng tôi phân loại ra các nhóm như: nhóm các tài liệu nghiên cứu ở các nước trên thế giới và nhóm các tài liệu nghiên cứu trong nước 
• Phân tích – tổng hợp lý thuyết: Trên cơ sở hệ thống tài liệu đã được phân loại chúng tôi đọc, khảo cứu, so sánh,… để tổng hợp được những quan niệm chung, những quan niệm riêng về vấn đề giáo dục kĩ năng sống từ hiện tượng cuồng thần tượng. * Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: 
• Phương pháp quan sát: Nhằm thu thập thông tin ban đầu, trực quan về tác động của việc cuồng thần tượng đối với học sinh THPT. Từ những thông tin này chúng tôi có những phán đoán để hình thành giả thuyết khoa học định hướng cho đề tài nghiên cứu. 
• Phương pháp điều tra: Bằng việc phỏng vấn trực tiếp và phiếu trưng cầu ý kiến điều tra thực trạng tâm lý thần tượng ở học sinh THPT. Những phát hiện bằng phương pháp này giúp tôi đánh giá, xây dựng được bức tranh tổng thể về thực trạng vấn đề nghiên cứu, làm cơ sở đề xuất các giải pháp. 
• Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm các biện pháp giáo dục kĩ năng sống trên các đối tượng học sinh khác nhau, ở các trường khác nhau để kiểm tra tính đúng đắn, tính thực tiễn và thiết thực của đề tài. Kết quả thực nghiệm được đánh giá qua phiếu khảo sát học sinh. 
• Phương pháp xử lý bằng toán học: Xử lí số liệu bằng thống kê toán học, vẽ biểu đồ nhằm giúp lượng hóa các thông tin thu được, từ đó tính toán được độ chính xác, độ tin cậy, từ đó vận dụng giải quyết các nhiệm vụ mà đề tài đặt ra. 

• Đóng góp của đề tài 

– Về lý luận: Hệ thống hoá cơ sở lý luận về tác động của hiện tượng cuồng thần tượng đối với lứa tuổi học sinh THPT 

• Về thực tiễn: Mô tả được thực trạng và đề xuất được giải pháp cho việc hình thành những kĩ năng sống cần thiết cho học sinh THPT từ việc cuồng thần tượng. 

• Tính mới của đề tài 

1. • Là đề tài nghiên cứu về tác động của hiện tượng cuồng thần tượng đối với lứa tuổi học sinh THPT. 
   • Mô tả được thực trạng và đề xuất được giải pháp cho việc hình thành những kĩ năng sống cần thiết cho học sinh THPT từ việc cuồng thần tượng. 
   • Đề tài có tính mới và tính sáng tạo về mặt khoa học giáo dục dựa trên nội dung các nhóm năng lực, kĩ năng cần hình thành và phát triển trong chương trình giáo dục phổ thông mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. 

PHẦN B: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

1. CƠ SỞ KHOA HỌC 

• Cơ sở lý luận 

1.1. Khái niệm thần tượng 

Thần tượng là một khái niệm được dùng phổ biến trong mọi nền văn hóa trên trái đất. Để giải thích cho sự phổ biến đó, có thể viện dẫn đến thiên hướng luôn muốn vươn đến “chân, thiện, mỹ” của con người. Ở trong bất cứ xã hội nào, ở bất kỳ tầng lớp giai cấp nào và ở bất kỳ hoàn cảnh nào, con người luôn muốn mình trở nên tốt đẹp hơn ngày hôm qua và hoàn hảo hơn ở ngày mai. Để chạm được đến cái đích rất chính đáng đó, ý thức của mỗi con người tự hoạt động và lựa chọn cho mình một hình mẫu hay nhiều hình mẫu để ngưỡng mộ, để noi theo và để làm đích phấn đấu. Nhu cầu về thần tượng ra đời từ đó. 

Xét về nghĩa đen, thần tượng có nghĩa là một pho tượng của thần thánh. Nghĩa bóng của nó là để ám chỉ những nhân vật được ngưỡng mộ và tôn sùng vượt quá mức bình thường, thậm chí tới mức được xem như thần thánh.  

Qua các định nghĩa đó, có thể thấy rằng khái niệm thần tượng là một khái niệm đẹp, chẳng có gì sai trái cả. Ngay cả khi nó được sử dụng như một động từ, như  khi ta nói ta thần tượng một ai đó, thì hành động được thực thi cũng chỉ là hành động ngưỡng mộ – một hành động đẹp.  

Hiểu một cách đơn giản, thần tượng là những cá nhân hay tập thể được nhiều người biết đến và hâm mộ.  

Khái niệm “Văn hóa thần tượng”: là những cách ứng xử, hành vi, thái độ, những biểu hiện tình cảm của người hâm mộ đối với thần tượng. 

Năm 2002, ba nhà nghiên cứu McCutcheon, Rense Lange và James Houran đã khái niệm hóa sự tôn thờ thần tượng (celebrity worship) và phát triển một thang đo thái độ thần tượng (celebrity attitude scale) với 3 cấp độ: 

+ Cấp độ đầu tiên đó là mức “giải trí – xã hội”. Ở mức này, người hâm mộ chỉ đơn giản là thích và thảo luận về những điều thần tượng làm. Ở đây, việc thần tượng vẫn được giữ ở mức độ lành mạnh, tốt đẹp. 

+ Cấp độ thứ hai, người hâm mô thường xuyên nghĩ về thần tượng, có thể là hàng ngày, hàng giờ, được gọi là cấp độ “mãnh liệt – cá nhân”. Những người ở mức này thường tham gia vào các fan club, có tính hướng nội và hành động cảm tính. 

+ Cuối cùng là mức “ranh giới – bệnh lý”, ám chỉ những người hâm mộ sẵn sàng làm mọi việc phạm pháp nếu được thần tượng yêu cầu. Người ở mức này có biểu hiện cực đoan như ảo tưởng thần tượng yêu mình (erotomania), chủ động theo dõi thần tượng, thậm chí viết thư từ với nội dung không phù hợp cho thần tượng, có hành vi tiêu cực, thái quá trong một vài trường hợp như khi thần tượng có người yêu, giải nghệ… Ở đây “văn hóa thần tượng” đã bị biến tướng thành một khuynh hướng tâm lí, một thái độ sống méo mó, lệch lạc. 

Năm 2006, hai chuyên gia North và Hargreaves còn thêm vào thang đo trên mức độ hâm mộ thứ tư, gọi là “bắt chước tai hại”. Người hâm mộ ở mức độ này sẵn sàng bắt chước mọi hành vi của thần tượng, dù là nhỏ nhất. Bất cứ ai rơi vào hai mức độ cuối cùng trong thang này có thể được gọi là một “fan cuồng”. 

1.2. Kĩ năng sống và giáo dục kĩ năng sống cho lứa tuổi học sinh THPT 

1.2.1. Khái niệm kĩ năng sống Kĩ năng sống là tập hợp nhiều kĩ năng tâm lý xã hội và giao tiếp cá nhân giúp cho con người đưa ra những quyết định có cơ sở, giao tiếp một cách có hiệu quả, phát triển các kĩ năng tự xử lý và quản lý bản thân nhằm giúp con người có cuộc sống lành mạnh và hiệu quả. 

1.2.2. Giáo dục kĩ năng sống Giáo dục kĩ năng sống là giáo dục cách sống tích cực trong xã hội hiện đại, là xây dựng những hành vi lành mạnh và thay đổi những hành vi, thói quen tiêu cực trên cơ sở người học có kiến thức, giá trị, thái độ và kĩ năng thích hợp.