SKKN Một số biện pháp giúp học sinh lớp 6 làm tốt bài văn tả cảnh góp phần nâng cao chất lượng dạy – Học văn tả cảnh

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lý do chọn đề tài

Cùng với các môn học khác trong nhà trường môn Ngữ văn có một vai trò quan trọng giáo dục tư tưởng tình cảm cho học sinh. Nhà văn hào Nga Mácxim Gor-ki nói: “Học văn là học làm người” học sinh học tốt môn Ngữ văn sẽ có tác động tốt đến việc học các môn khác và ngược lại. Chương trình đã nêu rất rõ mục tiêu tổng quát của môn Ngữ văn: “ Môn Ngữ văn có vị trí đặc biệt quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu chung của trường THCS, góp phần hình thành những con người có trình độ học vấn phổ thông cơ sở. Môn Ngữ văn luôn luôn là phương tiện, là người bạn tốt trên đường đời của mỗi học sinh, giúp các em sống tốt hơn, đẹp hơn.

Để đảm nhận được vai trò đó phân môn Tập làm văn đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp các tri thức cơ bản về các kiểu văn bản như: văn  tự sự, văn bản miêu tả, nghị luận, thuyết minh, biểu cảm để học sinh có vốn kiến thức có phương tiện cần thiết để bộc lộ những tư tưởng tình cảm của bản thân, hình thành các kĩ năng nghe, nói ,đọc viết. Hai kiểu văn bản được chú trọng trong chương trình lớp 6 và đi sâu đó chính là tự sự và miêu tả. Rèn tốt hai kiểu văn này vừa giúp các em cảm nhận được thế giới quan vừa rèn luyên được năng lực viết văn. Là cơ sơ để học tốt các kiểu văn bản khác. Tuy nhiêu trong quá trình rèn luyện học sinh vẫn thấy khó nhất đó là văn miêu tả đặc biệt là văn tả cảnh và cho đến nay vẫn chưa có một cách thức, con đường để giúp học sinh thực hành. Học sinh còn loay hoay trong cách viết, trình bày thành bài văn.

Qua thực tế nhiều năm giảng dạy lớp 6 phân môn Tập làm văn dạy văn tự sự thì các em hào hứng say mê, dễ viết  nhưng đến văn miêu tả đặc biệt là văn tả cảnh thì năng lực của các em hạn chế. Tại sao học sinh làm tốt văn tả cảnh ít  như vậy, trong khi Tiếng Việt là tiếng mẹ đẻ của chúng ta, các em khi lên một tuổi đã biết nói, năm sáu tuổi đã biết đọc, đã biết viết Tiếng Việt. Chúng ta đã tự hào Tiếng Việt ta phong phú, giàu hình ảnh, đa dạng về nghĩa, có sức biểu cảm sâu sắc. Nhưng một thực tế làm người dạy học trăn trở vì học sinh làm tốt bài văn nói chung, tả cảnh nói riêng còn quá khiêm tốn. Khi chấm bài văn, tôi thấy đa số học sinh đã biến các bài văn miêu tả thành văn kể, liệt kê một cách khô khan, nghèo nàn về từ, diễn đạt rườm rà tối nghĩa. Vậy làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy – học Tập làm văn nhất là văn tả cảnh cho học sinh lớp 6? Trên thực tế  tôi đã đọc nhiều tài liệu, tham khảo nhiều đồng nghiệp nhưng không thấy có tài liệu nào, ý kiến nào bàn sâu vấn đề này. Sách giáo viên cũng chưa có những biện pháp cụ thể để hướng dẫn thực hiện quá trình dạy tả cảnh  cho học sinh. Cũng đã có một số sáng kiến đề cập đến các biện pháp tuy nhiên khi ứng dụng vào thực tế còn rất nhiều những vướng mắc. Đây là tồn tại chung trong quá trình dạy- học các tiết tập làm văn tả cảnh. Tạo nên rất nhiều mâu thuẫn trong việc cung cấp lý thuyết và thực hành ở học sinh. Xuất phát từ những lí do đó tôi thực hiện sáng kiến: “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 6 làm tốt bài văn tả cảnh góp phần nâng cao chất lượng dạy – học văn tả cảnh ở Trường TH &THCS Thiệu Minh” .

1.2. Mục đích nghiên cứu 

 Khi nghiên cứu đề tài này bản thân tôi muốn chia sẻ kinh nghiệm dạy tiết tập làm văn tả cảnh nhằm mục đích giúp giáo viên có những phương pháp hiệu quả trong việc tổ chức giờ làm văn cho học sinh. Học sinh hứng thú học tiết tả cảnh. biết huy động kiến thức về nhiều mặt như hiểu biết cuộc sống, biết sử dụng các kĩ năng viết bài như kĩ năng định hướng giao tiếp (nhận diện đặc điểm bài văn, phân tích đề bài); xác định yêu cầu kĩ năng lập chương trình hoạt động giao tiếp (quan sát đối tượng, xác định đối tượng, tìm ý, sắp xếp ý); Kĩ năng thực hiện hoạt động giao tiếp (chọn từ, tạo câu dựng đoạn liên kết đoạn thành bài văn); Kĩ năng sử dụng các biện pháp nghệ thuật. Qua đó, giúp các em mở rộng vốn sống rèn luyện tư duy, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẫm mỹ, từ đó hình thành và phát triển nhân cách cho các em.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

Sáng kiến  tập trung nghiên cứu các nội dung sau:

– Một số biện pháp giúp học sinh làm tốt văn tả cảnh góp phần nâng cao chất lượng dạy học văn tả cảnh ở Trường TH & THCS Thiệu Minh.

– Đối tượng áp dụng đề tài: Học sinh lớp 6 Trường TH &THCS Thiệu Minh.

1.4 Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài bản thân tôi đã sử dụng các phương pháp sau:

– Nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết về văn tả cảnh.

– Điều tra, vấn đáp khảo sát tình hình thực tế về viết văn tả cảnh ở học sinh.

– Phương pháp thống kê, so sánh, phân tích, tổng hợp, số liệu.

– Phương pháp thực nghiệm.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lí luận

2.1.1. Văn tả cảnh

Văn miêu tả là loại văn giúp người đọc người nghe hình dung những đặc điểm tình cảm nổi bật sự vật, con người, phong cảnh làm cho đối tượng hiển hiện trước mắt người đọc người nghe. Tả cảnh là gợi tả những bức tranh về thiên nhiên hay cảnh sinh hoạt gợi ra trước mắt người đọc về đặc điểm riêng của cảnh [1]. 

2.1.2. Phương pháp tả cảnh.

Phương pháp tả cảnh chính là biết chọn vị trí quan sát, lựa chọn đối tượng tả và biết sử dụng các kỹ năng dùng từ tạo câu, lập ý, lập dàn ý sử dụng các biện pháp nghệ thuật làm sinh động nổi bật đối tượng được tả [2].

Văn tả cảnh có thể xem là một văn bản nghệ thuật có sử dụng ngôn ngữ văn chương để miêu tả sự vật hiện tượng một cách cụ thể sinh động “Vẽ lại một bức tranh phong cảnh bằng lời.” Bất kể hiện tượng nào trong thực tế đời sống cũng có thể miêu tả được, tuy nhiên bằng những cảm xúc khác nhau của mỗi người, mỗi hiện tượng lại được miêu tả với cách thể hiện riêng qua việc quan sát, sử dụng từ ngữ và cách diễn đạt khác nhau. Văn không thể hay nếu học sinh chưa có hứng thú học văn, chưa có phương pháp làm bài, chưa có động lực học tốt. Để làm một bài văn hay đòi hỏi học sinh phải biết vận dụng các kiến thức đã học và vốn sống để có tư liệu viết văn. Bài văn tả cảnh hay có giá trị không phải chỉ ở chỗ trình bày mạch lạc, đủ ý mà cái quan trọng hơn đó là sức truyền cảm, sự truyền cảm này có được là do tính chân thực, tính nhân bản, sự tinh tế cao hơn nữa là cái mới, cái riêng, là chất văn, hơi văn. Vì vậy để viết được bài văn hay, học sinh cần rèn luyện sao cho có được năng lực quan sát, nhận thấy được cái đặc trưng, cái riêng biệt của cảnh vật. Nói về vấn đề này nhà văn Phạm Hổ nhận xét “Miêu tả một cảnh mà ai cũng miêu tả giống ai thì không ai thích đọc. Vì vậy ngay trong quan sát để miêu tả, người viết phải tìm ra cái mới, cái riêng. Nhìn một bầu trời đầy sao mà Huy-gô thấy như một cánh đồng lúa chín, ở đó người gặt đã bỏ quên lại một cái liềm con là vầng trăng non. Mai-a-cốp-xki thì lại thấy những ngôi sao kia như những giọt nước mắt của người da đen. Còn Ga-ga-rin thì những vì sao là những hạt giống mới mà loài người vừa gieo vào vũ trụ. Ba hình ảnh cánh đồng lúa chín, những giọt nước mắt, những hạt giống mới rất khác nhau nhưng đều đúng và đều hay và rất riêng, rất mới [3].

  2.1.3. Cách làm văn tả cảnh.

Bài văn tả cảnh hay giàu cảm xúc, các em phải có được năng lực cảm thụ,  để cảm nhận được vẻ đẹp của cảnh vật khi quan sát, năng lực thu thập thông tin, tưởng tượng liên tưởng để nhân hóa, so sánh sự vật với những gì gần gũi thân thuộc và các năng lực biểu đạt bố cục, tạo lập phong cách viết văn độc đáo làm rung động tâm hồn người đọc.Văn tả cảnh thường có bố cục 3 phần: Mở bài (Giới thiệu cảnh được tả).Thân bài (Tập trung tả cảnh vật theo một thứ tự. Kết bài (Thường phát biểu cảm nghĩ về cảnh được tả)[1].