SKKN Một số biện pháp hướng dẫn học sinh lớp 6 nâng cao kĩ năng sử dụng phép tu từ so sánh

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài

Văn học là một loại hình nghệ thuật lấy ngôn từ làm phương tiện thể hiện. Có khả năng tác động đến đời sống tâm hồn con người. Trong đó, Tiếng Việt là phân môn góp một phần không nhỏ làm nên điều này mà biện pháp tu từ so sánh là nhân tố quan trọng.

So sánh là phép tu từ có khả năng khắc hoạ hình ảnh và gây ấn tượng mạnh mẽ, có tác dụng làm cho lời nói cụ thể sinh động, diễn đạt được mọi sắc thái biểu cảm. Biện pháp tu từ so sánh còn là phương thức bộc lộ tâm tư, tình cảm một cách kín đáo, tế nhị. Như vậy, trong tác phẩm văn học, phép tu từ so sánh mang chức năng nhận thức và biểu cảm. Nhờ những hình ảnh bóng bẩy, ước lệ, dùng cái này đối chiếu cái kia nhằm diễn tả những ngụ ý nghệ thuật mà so sánh tu từ được sử dụng phổ biến trong thơ ca. Phép tu từ so sánh giúp các em hiểu và cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong văn chương. Từ đó góp phần mở mang tri thức, làm phong phú về tinh thần, tạo hứng thú trong học văn, làm văn.

Tuy nhiên, nhiều năm dạy khối 6, khi dạy về phép tu từ so sánh, tôi nhận thấy nhiều học sinh hiểu khái niệm còn chung chung, chưa đi sâu tìm hiểu giá trị biểu đạt và vận dụng chưa linh hoạt phép tu từ này vào tìm hiểu, tạo lập văn bản và trong giao tiếp. Lời văn nghèo nàn, diễn đạt chưa sinh động, bóng bẩy, hình ảnh, chưa bộc lộ rõ nét.

  Để học sinh nhận biết, tìm hiểu đúng giá trị nghệ thuật và vận dụng có hiệu quả phép từ so sánh, đòi hỏi giáo viên phải hướng dẫn học sinh một cách cụ thể, gần gũi với tư duy, nhận thức của các em về cách nhận biết, cách tìm hiểu giá trị nghệ thuật nói chung và so sánh nói riêng, cách vận dụng các phép tu từ vào nói, viết. Nghĩa là, phải gắn với những hiểu biết từ thực tế cuộc sống và những hiểu biết cơ bản mà các em đã phân tích tìm hiểu ở phần văn bản. Như vậy quá trình dạy học phân môn Tiếng Việt sẽ thu hút được sự chú ý của học sinh, các em sẽ nhận biết chắc hơn, hiểu sâu hơn về giá trị nghệ thuật của phép tu từ này. Đồng thời, một lần nữa nâng cao kĩ năng sử dụng phép tu rừ so sánh cho học sinh, luyện cho các em cách viết lời văn trau chuốt, có hình ảnh, hàm súc, có tính biểu cảm cao. Từ đó, rèn luyện ý thức yêu quí tiếng Việt, giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt.

Từ nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề trên, trong quá trình giảng dạy, bản thân tôi đã rút ra một số kinh nghiệm khi dạy học phép tu từ so sánh. Đó là đưa ra được những cách hiểu đúng về phép tu từ so sánh như: So sánh là gì ? Cấu trúc của so sánh ? Yêu cầu của so sánh ? Các yếu tố của so sánh ? Các kiểu so sánh… Đặc biệt, là chỉ rõ các đơn vị kiến thức cần dạy của bài so sánh, và cách dạy các đơn vị kiến thức này để giúp học sinh có kĩ năng sử dụng phép tu từ so sánh một cách chuẩn xác và hay hơn.

Phép tu từ so sánh chỉ là một đơn vị kiến thức nhỏ, một phép tu từ trong rất nhiều phép tu từ của tiếng Việt, nhưng đây cũng là vấn đề khiến tôi trăn trở và tập trung nghiên cứu, sưu tầm và thử nghiệm nhiều năm qua. Hy vọng cùng được trao đổi với các bạn đồng nghiệp cách dạy phép tu từ so sánh qua đề tài này. Vì vậy, tôi xin được trình bày vấn đề ”Một số biện pháp hướng dẫn học sinh lớp 6 nâng cao kĩ năng sử dụng phép tu từ so sánh”

1.2. Mục đích nghiên cứu

Tôi nghiên cứu đề tài này để áp dụng vào giảng dạy môn Ngữ văn nói chung và phân môn Tiếng Việt nói riêng, đặc biệt rèn cho học sinh nâng cao kĩ năng sử dụng phép tu từ so sánh, giúp các em cảm thụ tốt tác phẩm văn chương, nhất là thơ trữ tình.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

Một số biện pháp hướng dẫn học sinh lớp 6 nâng cao kĩ năng sử dụng phép tu từ so sánh

1.4. Phương pháp nghiên cứu

Để nghiên cứu về đề tài ”Một số biện pháp hướng dẫn học sinh lớp 6 nâng cao kĩ năng sử dụng phép tu từ so sánh” tôi sử dụng các phương pháp sau:

  – Phương pháp điều tra, khảo sát: khảo sát chất lượng về năng lực nhận biết, thông hiểu, vận dụng của học sinh để tìm ra điểm yếu kém của học sinh trong môn học (khảo sát từ kết quả thi khảo sát chất lượng)

– Phương pháp thực nghiệm: đưa ra các phương pháp, các cách thức hướng dẫn học sinh thực hiện thông qua các bài tập. Từ kết quả nhận thức của học sinh để phân tích, khẳng định khả năng thực thi của đề tài, đánh giá các phương pháp phù hợp với trình độ của học sinh và ở mức độ nào

– Phương pháp nghiệm thu và đối chiếu, so sánh: nghiệm thu kết quả sau khi vận dụng đề tài; so sánh, đối chiếu kết quả giảng dạy đạt được với trước khi vận dụng đề tài

– Phương pháp tổng hợp: Tổng hợp, đánh giá kết quả đạt được sau khi áp dụng đề tài vào thực tiễn giảng dạy

1.5. Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm

– Kĩ năng cảm thụ tác phẩm văn học qua phân tích cái hay cái đẹp của phép tu từ so sánh.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN

Khái niệm về biện pháp tu từ so sánh có rất nhiều tài liệu nghiên cứu đưa ra. Tuy nhiên khái niệm chính thống được sử dụng hiện nay là: So sánh là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt (1). So sánh có thể coi là phép tu từ phổ biến, là phương thức quan trọng trong việc làm tăng giá trị biểu cảm của ngôn ngữ. Dạy phép tu từ so sánh cho học sinh lớp 6, ngoài việc giúp các em hiểu bản chất, cấu trúc, tác dụng của nó còn là bước đầu giúp các em nâng cao năng lực cảm thụ văn chương, luyện cho các em cách diễn đạt lời văn trau chuốt, có hình ảnh, hàm súc, có tính biểu cảm cao và năng lực sử dụng ngôn ngữ một cách sinh động, giàu hình ảnh trong giao tiếp. Vì thế, muốn dạy tốt kiến thức về so sánh, người thầy phải luôn chịu khó tìm tòi, học hỏi, tích luỹ kiến thức để tìm phương pháp và bước đi thích hợp thì mới mong đạt được mục tiêu của bài dạy.

Trong chương trình Ngữ văn THCS, phân môn Tiếng Việt có các bài học về các biện pháp tu từ. Nội dung đề tài này, tôi chỉ đề cập đến bài 19, 21: So sánh – Ngữ văn 6, tập 2.

Trong quá trình giảng dạy, vận dụng sáng kiến kinh nghiệm này, tôi thấy học sinh dễ tiếp thu kiến thức hơn, nâng cao kĩ năng nhận diện, phân tích, sử dụng phép tu từ so sánh, năng lực cảm thụ văn chương sâu sắc hơn.

2.2. THỰC TRẠNG

Dạy học văn chương nói chung là vừa dạy môn khoa học vừa dạy môn nghệ thuật. Bởi văn học vừa là khoa học vừa là nghệ thuật. Đối với phân môn Tiếng Việt nói riêng đặc biệt khi dạy các biện pháp tu từ, người thầy phải hướng dẫn học sinh phát hiện được: Cách nhận biết, cách tìm hiểu giá trị nghệ thuật, cách vận dụng các phép tu từ trong khi nói và viết… Từ đó giúp các em cảm nhận được giá trị và ý nghĩa của tiếng Việt. Song thực tế giảng dạy cho thấy, phân môn Tiếng Việt từng được coi là đơn giản nhất so với hai phân môn còn lại là Văn học và Tập làm văn. Vì thế, không ít đơn vị kiến thức tiếng Việt, đặc biệt là phép tu từ so sánh chưa được giáo viên đặc biệt coi trọng để nghiên cứu kĩ càng nên nhiều tiết dạy chưa đạt hiệu quả cao như: Dạy chưa hết bài, hướng dẫn học sinh một cách chung chung, chưa tỉ mỉ, cách nhận biết, cách tìm hiểu giá trị nghệ thuật, cách vận dụng tu từ vào bài viết chưa cao, dẫn chứng trong bài dạy còn nghèo nàn ….Kết quả là nhiều học sinh không hiểu bản chất của so sánh, không sử dụng được so sánh trong nói và viết, không cảm nhận được nội dung tư tưởng câu văn, câu thơ có hình ảnh so sánh. Cơ bản các em mới nhận biết được hình ảnh so sánh. Còn kĩ năng phân tích hiệu quả thẩm mỹ thì gần như đa số không vận dụng được.

Qua đề kiểm tra chất lượng giữa học kì II – Môn Ngữ văn – Năm học ………. (Ngân hàng đề thi của trường):

Đề bài:  Viết một đoạn văn trình bày cảm nhận của em về nghệ thuật so sánh trong câu ca dao:

                          ”Công cha như núi Thái Sơn,

                  Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra”.

Tôi khảo sát thực tế bài làm của học sinh ở trường thấy rằng : trên 70% số học sinh chưa biết viết đoạn văn cảm thụ, chưa phân tích được giá trị biểu đạt của phép tu từ so sánh. 

Số học sinh có khả năng cảm thụ, xử lí yêu cầu của đề bài trên 21%, số học sinh đạt giỏi là 0% – một con số đáng báo động trong việc học phân môn Tiếng Việt hiện nay trong nhà trường THCS.