SKKN Một số biện pháp mở rộng vốn từ cho học sinh lớp Hai

Phần thứ nhất: MỞ ĐẦU
I. Đặt vấn đề
Có ý kiến cho rằng: “Mỗi âm thanh, mỗi từ ngữ, mỗi quy tắc trong Tiếng Việt đều là di sản quý báu mà ông cha ta đã để lại. Những di sản đó giúp mỗi người chúng ta có hiểu biết, có nhân cách đồng thời nuôi dưỡng cho cả dân tộc trường tồn và phát triển…”. Tiếng Việt đóng một vai trò rất quan trọng trong mỗi con người và nuôi dưỡng tâm hồn của mỗi con người từ thuở bé.
Không chỉ dừng lại ở đó, Tiếng Việt còn là một môn học cần thiết nhất trong bậc Tiểu học, học Tiếng Việt sẽ giúp cho học sinh hình thành và phát triển tư duy ngôn ngữ. Thông qua môn Tiếng Việt, học sinh sẽ học được cách giao tiếp, truyền đạt tư tưởng cảm xúc của mình một cách chính xác và biểu cảm. Để có được điều đó thì đòi hỏi học sinh phải có vốn từ và khả năng trau dồi vốn từ thông qua từng hoạt động học và giao tiếp.
Qua quá trình giảng dạy lớp 2 nói chung và môn Tiếng Việt lớp 2 nói riêng tôi nhận thấy rằng: Tài liệu Hướng dẫn học Tiếng Việt 2 giúp học sinh hình thành kỹ năng nghe, nói, đọc, viết, kỹ năng thực hành giao tiếp cụ thể. Nội dung tài liệu tinh giản, tích hợp các kiến thức thiết thực mang tính cập nhật, phù hợp với tâm sinh lí lứa tuổi học sinh Tiểu học trong thời đại mới hiện nay.
Hơn nữa, từ là một công cụ để cấu thành ngôn ngữ, để các em hiểu được nghĩa của từ đã khó, còn phải biết dùng từ như thế nào cho đúng ngữ pháp, phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp lại càng khó hơn.
Xuất phát từ thực tế từ năm học …….., tôi nhận thấy rằng để các em nắm vững phân môn Luyện từ và câu là điều hết sức quan trọng. Làm nền móng vững chắc cho việc tiếp thu các kiến thức cao hơn ở lớp học trên. Vì vậy trong năm học …….., để khắc phục những khó khăn mà học sinh đang mắc phải, tôi mạnh dạn đưa ra: “Một số biện pháp mở rộng vốn từ cho học sinh lớp Hai Trường Nguyễn Văn Trỗi”để giúp tôi và đồng nghiệp cùng tháo gỡ những khó khăn cũng như những băn khoăn, trăn trở trong quá trình giảng dạy nhằm phát huy khả năng sử dụng vốn từ của học sinh.
II. Mục đích nghiên cứu
Nhiệm vụ học tập, nhu cầu khám phá những cái mới, nhu cầu giao tiếp buộc học sinh phải tăng cường vốn từ. Một trẻ em có vốn từ phong phú sẽ dễ dàng tiếp thu bài giảng, tiếp thu kiến thức mới, luôn hoạt ngôn, tự tin trong giao tiếp. Nhưng ngược lại, chỉ với một vốn từ nghèo nàn, các em sẽ tự ti, khó khăn trong giao tiếp. Dần dần sinh ra mặc cảm, ảnh hưởng đến chất lượng học tập. Vì thế, làm giàu vốn từ là một trong những nội dung cần thiết nhất ở lứa tuổi tiểu học.
Qua quá trình giảng dạy và học tập tôi đã hiểu được những cơ sở lí luận trong công tác giáo dục học sinh, đặc biệt là chất lượng dạy và học phân môn Luyện từ và câu lớp 2. Tôi đã tìm hiểu những biện pháp thực tế trong quá trình giảng dạy phân môn quan trọng này, nhằm nâng cao chất lượng cho học sinh. Nhưng trong quá trình dạy, tôi nhận ra học sinh rất khó khăn trong việc phân biệt câu, chữ và tiếng giữa các từ trong câu, nhận biết câu trong quá trình học và làm bài tập cũng như việc lựa chọn, sử dụng các từ để đặt câu theo đúng mục đích nói.
Mặc khác, nhiệm vụ mà giáo viên luôn đặt lên hàng đầu là làm sao để nâng cao chất lượng khi dạy phân môn Luyện từ và câu. Có giảng dạy tốt thì chất lượng học sinh mới được nâng cao. Kết quả học tập của các em là câu trả lời chính xác nhất đối với giáo viên trong quá trình truyền đạt kiến thức đến học sinh. Vì vậy, trong quá trình giảng dạy, giáo viên cần truyền đạt hết sức mình để các em tiếp thu bài một cách hiệu quả.
Phần thứ 2: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở lí luận của vấn đề
Để có một tiết học tốt trên lớp đã khó nhưng để đạt một tiết Luyện từ và câu còn khó hơn nhiều. Học sinh lớp 2 mới làm quen với phân môn này nên sẽ có nhiều yếu tố khiến các em phải quan tâm. Trong chương trình học, có những bài bao gồm mở rộng vốn từ và dùng từ đặt câu thì rất phức tạp.Mỗi bài trong tiết Luyện từ và câu đều có những đặc điểm riêng. Giáo viên phải lựa chọn phương pháp sao cho linh hoạt, phải làm chủ được nội dung tiết dạy.
Trong quá trình giao tiếp nhiều khi các em dùng từ đặt câu chưa được chính xác, còn lủng củng, chưa phù hợp với hoàn cảnh vì các em còn nhỏ, tư duy chưa phát triển cao, các em còn trong tình trạng nghĩ gì nói nấy. Chưa có sự lựa chọn khi dùng từ, câu cho thích hợp, chưa có sự trao chuốt trong cách dùng từ, câu trong các câu nói. Chính vì vậy cần có sự hướng dẫn của giáo viên để các em phát triển theo hướng tích cực.
Không có phương pháp nào là “vạn năng”, là “tuyệt đối” hiệu quả với từng đối tượng học sinh, phù hợp với mọi quá trình dạy. Chỉ có sự tìm tòi sáng tạo, sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học mới phát huy được tính tích cực của mỗi học sinh và đạt được sự thành công qua mỗi bài dạy. Vốn từ các em trở nên đa dạng, phong phú khi các em phát huy được tính tích cực, độc lập, sáng tạo, tinh thần hợp tác làm việc, cùng với sự nhiệt tình của người giáo viên sẽ mang lại kết quả hoàn hảo nhất.
II.Thực trạng vấn đề
1. Thuận lợi
Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi là một trong những trường có truyền thống hiếu học, cơ sở vật chất ngày càng khang trang, trang thiết bị đồ dùng dạy học cần thiết luôn đầy đủ cho giáo viên và học sinh.
Ban giám hiệu luôn quan tâm tới việc chỉ đạo đổi mới phương pháp và các hình thức dạy học, đặt công tác bồi dưỡng cho giáo viên lên hàng đầu.
Giáo viên tích cực học hỏi để tìm ra các phương pháp dạy học mới, lấy học sinh làm trung tâm.
Lớp tôi chủ nhiệm được học 9 buổi trên tuần nên giáo viên có nhiều thời gian để bồi dưỡng kiến thức cho học sinh. Đa số học sinh ngoan ngoãn, biết vâng lời thầy cô giáo.
2. Khó khăn
Ở lớp 1 trong quá trình học Công nghệ Tiếng Việt các em được học nghiêng về ngữ âm, nhiệm vụ chính của các em là đọc, chưa cần hiểu nhiều về nghĩa. Nhưng lên lớp 2 các em phải tiếp thu thêm một khối kiến thức khổng lồ đặc biệt là phân môn Luyện từ và câu. Chính vì thế các em còn bỡ ngỡ, lúng túng trong quá trình học cũng là điều dễ hiểu.
Trong thực tế giảng dạy và qua các lần thao giảng, bản thân tôi nhận thấy các hình thức tổ chức dạy học trong phân môn Luyện từ và câu còn đơn điệu, rập khuôn máy móc theo sách hướng dẫn, ít có tính đổi mới, sáng tạo nên học sinh chưa hứng thú, giờ học trở nên nặng nề, bắt buộc dẫn đến chất lượng của tiết học chưa cao.
Qua kinh nghiệm trong nhiều năm giảng dạy và quan sát thực tế, tôi nhận thấy rằng học sinh khi học Luyện từ và câu thường mắc phải những nhược điểm sau:
– Về từ: Học sinh tìm từ còn sai yêu cầu, hiểu nghĩa từ còn mơ hồ, phát hiện từ loại chậm, số lượng từ tìm được ít, còn nhầm lẫn giữa s/x, r/d/gi.
– Về câu: Đặt câu theo mẫu còn nhầm lẫn, chưa rõ nghĩa, còn thừa hoặc thiếu. Giao tiếp với nhau thiếu chủ – vị, chưa có hình ảnh và sắc thái cảm xúc.
Từ những thực trạng tôi đã nêu trên, vào cuối năm học …….. tôi cho các em làm một bài khảo sát chất lượng và nhận được kết quả không như mong đợi:
Xếp loại
Số lượng
Tỉ lệ
Nhận xét
Hoàn thành tốt
3
10%
Vốn từ phong phú, vận dụngtốt vốn từ trong giao tiếp.
Hoàn thành
15
50%
Vốn từ chỉ dừng lại ở mức cơ bản, hiểu được nội dung nhưng vận dụng vốn từ trong giao tiếp còn hạn chế
Chưa hoàn thành
12
40%
Vốn từ quá ít, không biết sử dụng từ để giao tiếp.

Với những cơ sở lí luận và căn cứ vào thực tiễn như đã nêu trên, từ đầu năm học …….., tôi đi sâu vào khả năng phân biệt từ và câu, khả năng nhận biết từ và cách dùng từ để đặt câu của học sinh lớp 2, qua đó thấy được những ưu điểm và tồn tại trong quá trình học để tìm ra các giải pháp, nhằm khắc phục những tồn tại mà học sinh đang mắc phải. Để nâng cao chất lượng dạy và học phân môn Luyện từ và câu cho học sinh tiểu học nói chung và học sinh lớp 2 nói riêng.
III.Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề
Qua nhiều năm giảng dạy lớp 2, từ những mong muốn giúp học sinh có được vốn từ phong phú và phong thái tự tin trong giao tiếp. Tôi đã mạnh dạn đưa ra những giải pháp sau:
– Giải pháp: Tăng cường vốn từ cho học sinh qua các dạng bài tập.
– Giải pháp: Giúp học sinh tích cực khi học Luyện từ và câu.
– Giải pháp: Tìm từ qua các câu đố theo chủ điểm.
Tăng cường vốn từ cho học sinhqua các dạng bài tập
Trong chương trình học Luyện từ và câu lớp 2, các dạng bài tập chủ yếu là tìm từ, đối đáp và đặt câu theo mẫu. Tuy nhiên các dạng bài tập này trong tài liệu hướng dẫn thường rập khuôn, máy mócvà được biên soạn trong phạm vi mọi đối tượng học sinh đều có khả năng làm được. Nên học sinh khó có thể mở rộng vốn từ cho mình. Vì vậy, tôi đã dựa vào các dạng bài tậpđể phân hóa thêm nhiều hoạt động, với mong muốn học sinh sẽ tích lũy được một nguồn vốn từ phong phú. Trong giải pháp này, tôi xây dựng ba biện pháp:
1.1. Hướng dẫn cho học sinh sử dụng các mẹo để tránh lẫn lộn giữa vần s/x, r/d/gi khi tìm từ
Trong quá trình tìm từ, đặt câu, đối với học sinh lớp 2 việc phân biệt giữa các phụ âm đầu như s/x , r/d/gikhông phải là việc đơn giản, mặt khác do giọng nói đặc trưng của từng vùng miền nên ngôn ngữ nói của các em sẽ mang tính địa phương và sẽ mang luôn cả đặc trưng đó vào ngôn ngữ viết. Dẫn đến các từ, các câu các em tìm được hầu hết là bị sai.
Ví dụ: Học sinh làm hoạt động [5. Tr 85] bài 6C tài liệu Hướng dẫn học Tiếng Việt 2 tập 2A. Yêu cầu của hoạt động là: Tìm từ có tiếng bắt đầu bằng s/x. Nhưng qua quan sát bài làm, tôi thấy học sinh còn nhầm lẫn s/xrất nhiều.

Hình 1: Bài làm của học sinh còn nhầm lẫn giữa s/x
Để khắc phục những lỗi mắc phải đó tôi đã hướng dẫn học sinh qua các bước
– Bước 1: Sửa sai bài làm cho học sinh
– Bước 2:. Tôi yêu cầu các em tiếp tục tìm từ có tiếng bắt đầu bằng s/xtheo nhóm. Tiếp theo tôi nhận xét bài làm của các nhóm và đưa các từ đúng lên bảng chính và cùng học sinh tìm thêm nhiều từ có chứa tiếng bắt đầu bằng s/x.