SKKN Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy – Học tập làm văn tả người cho học sinh lớp 5

1. MỞ ĐẦU

1.1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI.

      Ở nhà trường tiểu học, mỗi môn học, mỗi hoạt động giáo dục đều góp phần vào việc hình thành và phát triển những cơ sở ban đầu rất quan trọng của nhân cách cho học sinh.

  Tiếng Việt là môn học có ý nghĩa quan trọng ở tiểu học, vì dạy Tiếng Việt là dạy tiếng mẹ đẻ, nó đóng vai trò to lớn trong việc hình thành những phẩm chất quan trọng  nhất của con người và trong việc thực hiện những nhiệm vụ của hệ thống giáo dục quốc dân. K.A.Usinxki đã viết: “Trẻ em đi vào trong đời sống tinh thần của mọi người xung quanh nó duy nhất thông qua tiếng mẹ đẻ và ngược lại, thế giới bao quanh đứa trẻ được phản ánh trong nó thông qua chính công cụ này”. Chính vì vậy, tiếng mẹ đẻ là môn học trung tâm ở  trường tiểu học. [3]

     Đối với học sinh lớp 5, lớp cuối cấp tiểu học, môn Tiếng Việt hoàn thành mục tiêu đặt ra ở toàn cấp là: Hình thành và phát triển ở học sinh các kĩ năng sử dụng Tiếng Việt (nghe, nói, đọc, viết). Đây là những kĩ năng không thể thiếu để học sinh có thể học tập, giao tiếp. Thông qua việc dạy học tiếng Việt, góp phần các thao tác của tư duy. Dạy Tiếng Việt ở tiểu học cung cấp cho học sinh những kiến thức sơ giản về tiếng Việt và những hiểu biết sơ giản về xã hội, tự nhiên và con người, về văn hoá và văn học của Việt Nam và nước ngoài. Qua đó bồi dưỡng tình yêu tiếng Việt và hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của tiếng Việt, góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa. [1]

      Là một trong những phân môn chính trong chương trình Tiếng Việt của bậc tiểu học, Tập làm văn rất quan trọng vì nó sử dụng và hoàn thiện một cách tổng hợp các kiến thức và kĩ năng tiếng Việt mà các phân môn Tiếng Việt khác đã hình thành. Phân môn Tập làm văn đã thực hiện mục tiêu cuối cùng, quan trọng nhất của việc dạy học tiếng mẹ đẻ là dạy học sinh sử dụng được tiếng Việt để giao tiếp, tư duy, học tập. Nó góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu chung của bậc học.

     Phân môn Tập làm văn ở lớp 5, trong đó phần  tập làm văn tả người là một nội dung mới và chiếm số tiết tương đối nhiều, đối tượng tả là những người thật gần gũi hoặc những người mà các em mới gặp nhưng có ấn tượng sâu sắc về người ấy. Tuy vậy, trong thực tế dạy học, tôi nhận thấy rằng, có tình trạng học sinh thiếu sự say mê, có em “ngại” học phân môn này dẫn đến có những bài văn chưa đạt yêu cầu, ít bài văn hay; khả năng cảm thụ, thể hiện tình cảm của bản thân qua bài viết còn hạn chế…Một số học sinh còn phụ thuộc nhiều vào văn mẫu dẫn đến giảm sự sáng tạo của học sinh. Bên cạnh đó, còn có phụ huynh học sinh còn xem nhẹ việc rèn kĩ năng làm văn cho con em mình, chưa khuyến khích, tạo điều kiện cho con học tập… Giáo viên đôi lúc còn lúng túng, chưa tìm ra được phương pháp tối ưu để việc dạy – học tập làm văn đạt hiệu quả. Những điều đó đã ảnh hưởng không tốt đến việc dạy và học tập làm văn nói chung, phần tả người nói riêng.       

        Để  giúp các em có những hình ảnh đẹp về những người thân yêu trong kí ức tuổi thơ cũng như giúp các em thể hiện tình cảm yêu thương, lòng biết ơn của mình đối với những người mang lại cho mình nhiều điều tốt đẹp trong cuộc sống, cùng với ham muốn học hỏi, muốn có cơ hội để tích luỹ thêm kinh nghiệm cho bản thân, nên tôi chọn đề tài : “Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy –  học tập làm văn  tả người cho học sinh lớp 5”.

1.2.  MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU. 

       Tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này nhằm mục đích: Tìm hiểu một số khó khăn của học sinh lớp 5 khi học làm văn tả người, tìm hiểu nguyên nhân của những khó khăn đó và đề ra những giải pháp khắc phục. Từ đó nâng cao chất lượng dạy học phân môn này nói riêng và môn Tiếng Việt nói chung.

1.3.  ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU. 

     Để thực hiện được đề tài, tôi đã nghiên cứu cơ sở của việc dạy học nội dung làm văn tả người ở lớp 5. Đồng thời, nghiên cứu cơ sở thực tiễn của vấn đề (thông qua tìm hiểu việc dạy học nội dung làm văn tả người của học sinh lớp 5- Trường tiểu học Hà Phú và kết quả thu được của học sinh).

   Trên cơ sở đó giải quyết những vấn đề sau:

– Khảo sát, thống kê những lỗi học sinh thường mắc khi học làm văn tả người

– Chỉ ra nguyên nhân cơ bản dẫn đến những lỗi của học sinh.

– Đề xuất một số giải pháp khắc phục hoặc hạn chế bớt những khó khăn của học sinh, nâng cao chất lượng dạy học, khả năng viết văn của học sinh.

1.4.  PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU. 

– Phương pháp nghiên cứu lí luận: Tìm hiểu cơ sở của việc dạy và học làm văn tả người của học sinh lớp 5

– Phương pháp quan sát: Quan sát quá trình dạy và học làm văn tả người ở lớp 5- Trường tiểu học Hà Phú.

– Phương pháp điều tra: Điều tra thực tế việc dạy và học làm văn tả người của giáo viên và học sinh.

– Phương pháp thống kê, xử lí số liệu:  Thực hiện thống kê, xử lí các số liệu thu được trong quá trình điều tra.

2. NỘI DUNG 

2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA DẠY – HỌC TẬP LÀM VĂN TẢ NGƯỜI.

      Tập làm văn là phân môn không thể thiếu được đối với học sinh tiểu học. Tập làm văn là công việc đòi hỏi học sinh phải vận dụng các kĩ năng Tiếng Việt, vốn sống, vốn văn học, năng lực cảm thụ văn học của các em đã có được . Tập làm văn là công cụ, là chìa khoá, là phương tiện để học sinh tiếp nhận tri thức của loài người. Tập làm văn giúp các em hiểu được cái hay, cái đẹp, cái tinh tế của nghệ thuật ngôn từ. Học tập làm văn các em đồng thời học được cách nói, cách viết một cách chính xác, trong sáng, có nghệ thuật, góp phần không nhỏ vào việc rèn luyện cách suy nghĩ, diễn đạt cho cả lớp người chủ tương lai của xã hội. Dạy tập làm văn không chỉ phát triển ở các em vốn từ ngữ Tiếng Việt phong phú mà còn rèn kĩ năng đọc, viết, cách diễn đạt. Từ đó các em sẽ học tốt cả các môn khác bởi đọc đúng mới viết đúng, hiểu đúng mới làm đúng…Vì vậy, để dạy tập làm văn, trước hết phải trau dồi vốn sống của học sinh, phải dạy cho các em biết suy nghĩ, tạo cho các em có cảm xúc, tình cảm rồi mới dạy cho các em cách thể hiện những suy nghĩ, tình cảm đó bằng ngôn ngữ nói và viết.

      Học sinh tiểu học là lứa tuổi đang hình thành và phát triển những đặc điểm cơ bản về nhân cách, mỗi em là một cá thể riêng nên giáo viên phải chú ý đến từng học sinh đặc biệt là khẩu ngữ của các em, rèn và phát triển từ các trực quan sinh động, cụ thể tiến tới trừu tượng hóa từng bước phát triển ngôn ngữ cho các em. 

   Dạy tập làm văn là dạy một hoạt động: hoạt động lời nói (nói, viết). Hoạt động lời nói là một cấu trúc bao gồm bốn giai đoạn kế tiếp nhau: định hướng, lập chương trình, hiện thực hoá chương trình và kiểm tra. Có thể thấy mối quan hệ này trong sơ đồ sau:

                                                                                                                [4]

Cấu trúc này cần được vận dụng triệt để khi xây dựng hệ thống kĩ năng làm văn. Ứng với mỗi giai đoạn, người giáo viên cần giúp học sinh hiện thực hoá chương trình qua các bước để tạo ra được bài văn hoàn chỉnh. Dạy tập làm văn lớp 5 nhằm giúp các em biết tìm ý,  lập dàn ý chi tiết cho một văn bản nói (viết), biết viết chi tiết sáng tạo những đề đã học, biết tả cảnh, tả người, vật …, có khả năng trao đổi, thảo luận những vấn đề hấp dẫn với lứa tuổi. Vậy quá trình lĩnh hội tri thức và hình thành kỹ năng, kỹ xảo nói chung, các đặc điểm tâm lí lứa tuổi của các em, tâm lí học sư phạm nói riêng là cơ sở cho phương pháp xác định nội dung và hình thức tổ chức dạy học nhằm đạt kết quả dạy học cao.

        Phương pháp dạy Tiếng Việt (nói chung) dạy Tập làm văn (nói riêng) đều dựa trên những cơ sở của ngôn ngữ học nó liên quan mật thiết với một số vấn đề của ngôn ngữ  học như: vấn đề chính âm, chính tả, chữ viết, ngữ điệu nghĩa của từ, của câu, đoạn bài. Phương  pháp dạy Tập làm văn dựa trên vấn đề của ngôn ngữ học. Cảm thụ văn chương bao giờ cũng là một rung động rất riêng của mỗi người. Giáo viên nên biết chấp nhận những ý kiến lạ, những cá tính khác, không lấy mình làm mẫu, không áp đặt đối với học sinh…những sản phẩm của các em tuy còn non nớt nhưng những sáng tạo đó cần được tôn trọng và ghi nhận. 

       Trên đây là những cơ sở lí luận để bản thân tôi xây dựng đề tài nghiên cứu cho mình.

 2.2. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC DẠY – HỌC TẬP LÀM VĂN TẢ NGƯỜI 

 2.2.1.Thực trạng.

Được sự phân công của nhà trường, trong hai năm học vừa qua, tôi được trực tiếp phụ trách giảng dạy ở lớp 5. Qua thực tế giảng dạy tôi nhận thấy rằng: khi dạy-học tập làm văn, có rất nhiều khó khăn mà cả giáo viên và học sinh đều gặp phải.

• Về giáo viên:

*Trong dạy học tập làm văn, giáo viên đôi khi còn chưa khắc phục được thói quen dạy học theo lối cũ, chưa chú ý đầu tư công sức và trí tuệ nhằm tìm ra những biện pháp và hình thức thích hợp cho từng bài dạy; còn giảng nhiều, nói nhiều vì “sợ” học sinh không hiểu… khiến tiết học nặng nề, chưa phát huy tinh thần chủ động, tích cực của học sinh trong quá trình thực hành luyện tập các kĩ năng tiếng Việt. 

Nguyên nhân: Giáo viên chưa có sự đầu tư đúng mức cho việc nghiên cứu mục tiêu từng tiết dạy, từng bài dạy. Đôi khi, chưa vững vàng về mặt kiến thức, chưa hiểu rõ ý đồ một số bài của sách giáo khoa. Vì thế, việc áp dụng các hình thức, phương pháp dạy học còn máy móc.

*Giáo viên đôi lúc chưa linh hoạt trong cách “ mở, dẫn dắt” học sinh trong học tập, cách tạo tình huống, xoay chuyển các tình huống học sinh đặt ra. Việc tiếp cận đổi mới phương pháp dạy học của một số giáo viên vẫn còn  là một thách thức lớn. Đa số các đồng chí giáo viên dạy lớp 5 đã có nhiều đổi mới trong  dạy học nhưng thực sự vẫn còn nhiều lúng túng khi dạy môn Tiếng Việt đặc biệt là phân môn Tập làm văn.

Nguyên nhân:  Giáo viên chưa có nhiều “chất văn”, kiến thức Tiếng Việt  đôi lúc chưa chắc chắn. Phân môn Tập làm văn là một phân môn khó dạy nhất so với các phân môn khác của môn Tiếng Việt. Giáo viên còn chưa mạnh dạn, linh hoạt trong đổi mới phương pháp; chưa có sự chuẩn bị chu đáo để hướng dẫn học sinh làm bài tập nên thường chữa bài theo kiểu chung chung, máy móc, chưa khơi dậy được tình yêu văn chương ở học sinh.

1. Về học sinh:

  * Làm bài tập làm văn đối với nhiều học sinh là việc làm khó vì vậy nhiều em rất ngại học nên làm bài rất lâu, hết tiết làm bài mà vẫn chưa xong nên chưa đủ bố cục của bài văn. Hoặc một số em lại đếm dòng để kết bài do vậy bài làm còn rất sơ sài, chưa nổi bật trọng tâm.

Nguyên nhân:  Học sinh chưa có thói quen quan sát, lập dàn ý, thậm chí còn khi viết bài vào vở nghĩ được câu gì viết câu ấy làm cho bài tả lộn xộn. Học sinh còn làm bài một cách thụ động, chưa tự giác, tích cực, làm bài không theo trình tự của bài làm nên bài làm còn mang tính liệt kê tất cả các bộ phận về hình dáng của người đang tả.

* Học sinh sử dụng từ ngữ chưa chính xác, dùng từ đặt câu chưa phù hợp với văn cảnh, những hình ảnh so sánh, nhân hoá chưa đúng. Bài làm thiếu cảm xúc theo đặc điểm lứa tuổi của học sinh do đó bài văn thường sáo rỗng hoặc rập khuôn, phụ thuộc vào văn mẫu. Một số học sinh  miêu tả hời hợt, chung chung không có sắc thái riêng biệt nào của đối tượng được tả, ví dụ khi tả về mẹ, cô giáo, cô ca sĩ phần tả về hình dáng các em viết giống nhau.

Nguyên nhân:  Vốn từ còn nghèo nàn, ngại suy nghĩ, chưa dành nhiều thời gian để quan sát trước khi tả nên chưa tìm ra được những đặc điểm  riêng biệt của người đang tả cũng như chưa tìm được ý, chưa huy động được vốn từ qua các phân môn Tập đọc, Luyện từ và câu, Kể chuyện…  nên không có những hình ảnh so sánh, nhân hoá  làm cho bài văn khô khan, rời rạc, thiếu cảm xúc, không lôgíc, không có sự liên kết giữa các đoạn.

*Nhiều em còn viết sai lỗi chính tả, khi làm bài còn sa vào liệt kê, kể lể, diễn đạt còn lủng củng. Còn tình trạng viết câu văn chưa đúng, dùng dấu câu chưa đúng chỗ. Có những em cả bài văn dài chỉ có mấy câu, chưa có sự liên kết câu, liên kết đoạn văn làm cho người đọc thấy khó hiểu, thậm chí còn tạo nên những tình huống gây cười cho người đọc.

     Nguyên nhân: Học sinh sai lỗi chính tả do tiếng địa phương hoặc nói ngọng. Điều kiện sống của các em có nhiều khó khăn do bố mẹ thường xuyên đi làm ăn xa không có nhà nên không có điều kiện quan tâm đến việc học của các em. Việc diễn đạt ngôn ngữ còn nhiều hạn chế, tiếp thu kiến thức còn chậm, học sinh còn nghèo vốn từ ngữ. Các em chưa chịu khó đọc thêm sách báo trong thư viện để bổ sung thêm vốn từ ngữ cho mình, chữ viết chưa cẩn thận.