SKKN Một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học phần lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954” (Lịch sử 9)

1. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài.

Lịch sử là một môn khoa học, việc nghiên cứu giảng dạy lịch sử ở trường Trung học cơ sở gắn liền với nhiệm vụ giáo dục thế hệ trẻ, phục vụ các chế độ chính trị khác nhau. 

Thời Hy Lạp cổ đại, các nhà sử học đã khẳng định “lịch sử là thầy dạy của cuộc sống”, “lịch sử là bó đuốc soi đường đi tới tương lai”. Các nhà tư tưởng thời trung đại coi lịch sử là “triết lý của việc noi gương”. Trong lịch sử thế giới hiện đại, nhiều nhà chính trị đồng thời cũng là nhà sử học và họ đã sử dụng tri thức lịch sử để trị nước, giúp đời. 

Vì vậy trong các bộ môn ở trường Trung học cơ sở thì môn Lịch sử có một vị trí vô cùng quan trọng. Bởi lịch sử giúp học sinh có được những kiến thức cơ bản, cần thiết  về lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới, góp phần hình thành ở học sinh thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, niềm tự hào dân tộc, tình đoàn kết quốc tế. Đồng thời  học Lịch sử còn bồi dưỡng năng lực tư duy, hành động và thái độ ứng xử đúng đắn trong cuộc sống cho các em … 

Tuy nhiên trong những năm gần đây, vị trí cũng như vai trò của môn Lịch sử lại đang bị một bộ phận không nhỏ phụ huynh và học sinh thờ ơ xem nhẹ.  Các em quan niệm Lịch sử là môn phụ, khó thuộc, khó nhớ các sự kiện nên chỉ học phó để lấy điêm mà thôi.

  Trước đây, thầy cô chúng ta được trang bị phương pháp truyền thống, đó là truyền thụ tri thức cho học sinh theo một chiều: Thầy truyền đạt, trò tiếp nhận hay nói cách khác chủ yếu thầy đọc, trò chép. Với phương pháp giảng dạy này, học sinh học tập một cách thụ động, thiếu tính độc lập sáng tạo trong quá trình học tập.

Ngày nay, mặc dù phương pháp dạy học nói chung, dạy học Lịch sử nói riêng đã được chú trọng đổi mới, cải tiến nhiều. Tuy nhiên, nhìn chung phương pháp dạy học Lịch sử vẫn chưa theo kịp với việc cải cách về nội dung, chưa đáp ứng yêu cầu đào tạo, chưa nhận thức đúng đắn, sâu sắc vai trò, vị trí của phương pháp dạy học, chưa tiếp nhận những cơ sở khoa học, lí luận về phương pháp dạy học mà vẫn chủ yếu dạy học theo kinh nghiệm truyền thống, cá nhân, chưa chú trọng phát huy tính tích cực của học sinh.

Yêu cầu thực tiễn đặt ra là cần phải đổi mới phương pháp dạy học lịch sử theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học bộ môn.

Vì vậy Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 2 khoá VIII đã nhấn mạnh:

“ Đổi mới mạnh mẽ phương pháp Giáo dục và Đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học.Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương pháp hiện đại vào quá trình dạy – học  đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh …”

  Trong đổi mới, việc cải tiến phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực của học sinh có ý nghĩa rất quan trọng . 

 Là một giáo viên dạy học môn Lịch sử ở trường Trung học cơ sở, và cũng là người được lãnh đạo nhà trường tin tưởng giao nhiệm vụ bồi dưỡng học sinh giỏi, bản thân tôi luôn trăn trở làm thế nào để  phát huy tính tích cực của học sinh và bồi dưỡng tinh thần yêu thích môn học ở từng  khóa học, chương, bài học cụ thể….đó chính là lí do tôi lựa chọn đề tài  “Một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học phần lịch sử  Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954” ( Lịch sử 9 Trung học cơ sở), với mong muốn góp phần nhỏ vào việc thay đổi phương pháp và nâng cao chất lượng bộ môn.

2. Mục đích nghiên của đề tài.

Qua nhiều năm giảng dạy môn Lịch sử lớp 9 ở trường Trung học cơ sở, đặc biệt là từ khi thực hiện thay sách giáo khoa và đổi mới phương pháp dạy học tôi nhận thấy đây là một vấn đề cần thiết, có ý nghĩa rất lớn đối với việc nâng cao chất lượng bộ môn, đặc biệt đối với học sinh lớp 9.

Trong chương trình Lịch sử lơp 9, phần Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945-1954 gồm có những nội dung cơ bản sau:

Bài 24: Cuộc đấu tranh bảo vệ và xây dựng chính quyền dân chủ nhân dân (1945-1946).

Bài 25: Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống Thực dân Pháp (1946-1950).

Bài 26: Bước phát triển mới của cuộc kháng chiến toàn quốc chống Thực dân Pháp (1950-1953).

Bài 27: Cuộc kháng chiến toàn quốc chống Thực dân Pháp xâm lược kết thúc (1953-1954).

3. Đối tượng nghiên cứu:

Học sinh lớp 9 trườngTrung học cơ sở của huyện và phần Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945-1954.

4. Phương pháp nghiên cứu.

– Phương pháp nghiên cứu lý luận và thực tiễn dạy học.

– Phương pháp điều tra và khảo sát.

– Phương pháp phân tích, tổng hợp, thực hành và thực nghiệm.

– Phương pháp thu thập thông tin.

1. NỘI DUNG.
2. Cơ sở lí luận.

Việc học tập Lịch sử, cũng như học tập bất cứ bộ môn nào ở nhà trường đều nhằm cung cấp kiến thức khoa học, hình thành thế giới quan khoa học, phẩm chất đạo đức chính trị cho học sinh.

Trong những năm qua khi thực hiện chương trình thay sách giáo khoa, việc đổi mới phương pháp dạy học đã được nhiều người quan tâm và khẳng định vai trò quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học trong việc nâng cao chất lượng dạy học.. Bộ môn Lịch sử cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ sở của khoa học lịch sử, nên đòi hỏi học sinh không chỉ nhớ mà còn phải hiểu và vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống. Vì vậy cùng với các môn học khác, việc học tập Lịch sử đòi hỏi phát triển tư duy, thông minh, sáng tạo. Đã có quan niệm sai lầm cho rằng học Lịch sử chỉ cần học thuộc lòng sách giáo khoa, ghi nhớ các sự kiện – hiện tượng lịch sử là đạt, không cần phải tư duy – động não, không có bài tập thực hành,… Đây là một trong những nguyên nhân làm suy giảm chất lượng môn học.
        Điều quan trọng nhất trong trong việc đổi mới phương pháp dạy học là làm  thế nào để học phát huy được tính tích cực, chủ động  học sinh trong quá trình dạy học . Từ đó rèn luyện năng lực tư duy, khả năng sáng tạo, phát triển trí tuệ, trí thông minh…của học sinh nói chung, được xem là nhiệm vụ chủ yếu, nhiệm vụ quan trọng nhất của quá trình dạy học hiện đại. Vì vậy, then chốt của việc đổi mới phương pháp dạy học là điều chỉnh mối quan hệ giữa tái hiện và sáng tạo, đến việc tăng cường các phương pháp sáng tạo nhằm đổi mới tính chất hoạt động nhận thức của học sinh trong quá trình dạy học.

Muốn làm được việc này phải thông qua các thao tác tư duy như: Đối chiếu, so sánh, phân tích, tổng hợp…vạch ra dấu hiệu bản chất. Quá trình này không tự diễn ra mà đòi hỏi phải có sự kích thích nhất định cho tư duy. Yêu cầu tìm ra bản chất của sự kiện, hiện tượng quá khứ là những biểu hiện của những nhiệm vụ nhận thức nảy sinh ra trên cơ sở tri giác. Chính các câu hỏi “như thế nào?”, “tại sao?”… sẽ kích thích óc tìm tòi, sự phân tích, so sánh và khái quát hoá của học sinh.  Như vậy, trong các hoạt động nhận thức lịch sử của học sinh (tri giác, nhớ, hình dung, tưởng tượng, tư duy…) thì tư duy có vai trò quan trọng. 

Việc phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Lịch sử có ý nghĩa quan trọng.

Trước hết, tích cực, độc lập trong nhận thức đặc biệt là trong tư duy sẽ đảm bảo cho các em lĩnh hội sâu sắc và nhớ lâu kiến thức.

Thứ hai, phát triển tính tích cực, độc lập trong nhận thức, đặc biệt trong tư duy là phương tiện tốt để hình thành kiến thức, khơi dậy những xúc cảm lịch sử, kích thích hứng thú học tập, tạo cơ sở để giáo dục tư tưởng, tình cảm học sinh.

Ngoài ý nghĩa giáo dưỡng, giáo dục, phát triển tính tích cực, độc lập trong nhận thức, đặc biệt trong tư duy còn là phương thức tốt góp phần phát huy các năng lực nhận thức, năng lực thực hành, kĩ năng, kĩ xảo của học sinh nói chung và rèn luyện các thao tác cũng như chất lượng của tư duy nói riêng.

2. Thực trạng.

Trong vài năm gần đây, bộ môn Lịch sử nói chung và môn Lịch sử lớp 9 nói riêng trong trường Trung học cơ sở đã được chú trọng hơn trước . Điều đó được