SKKN Một số biện pháp tạo hứng thú học tập môn lịch sử cho học sinh lớp 5

1. MỞ ĐẦU

1 LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

       Lịch sử dân tộc Việt Nam là lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước. Được học môn Lịch sử chúng ta mới biết được nguồn gốc dân tộc, biết những chiến công oanh liệt của các thế hệ ông cha trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. Học lịch sử, học sinh sẽ được bồi đắp lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc. Từ đó củng cố ý chí, bản lĩnh và có mục tiêu rèn luyện phấn đấu. Như vậy, môn Lịch sử có vai trò quan trọng trong việc giáo dục thái độ, tư tưởng tình cảm và ý thức trách nhiệm của thế hệ trẻ trong hiện tại và tương lai.

       Tuy nhiên, hiện nay do những quy định về thi cử, cách kiểm tra đánh giá nên một bộ phận không nhỏ học sinh và cả phụ huynh không còn coi trọng môn Lịch sử. Cũng vì lẽ đó mà giáo viên, đặc biệt là giáo viên Tiểu học phần nào ít đầu tư cho môn học này. Điều đó khiến cho những giờ học Lịch sử trở nên tẻ nhạt, qua quýt và học sinh không thấy hứng thú với những giờ học lịch sử, những hiểu biết về lịch sử dân tộc của học sinh ít ỏi, nghèo nàn thậm chí là sai nghiêm trọng… là điều dễ hiểu.  Nhận thức rõ vai trò của môn học Lịch sử đối với sự phát triển toàn diện về nhân cách của thế hệ trẻ, bản thân tôi đã cố gắng tìm tòi, học hỏi, để có được những giờ dạy Lịch sử sinh động nhằm từng bước gây hứng thú và khơi gợi niềm yêu thích của học sinh đối với môn học đầy tính nhân văn này. Vì vậy “Một số biện pháp tạo hứng thú học tập môn Lịch sử cho học sinh lớp 5” là đề tài tôi lựa chọn để nghiên cứu.

2  MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU 

        Qua thực tế hoạt động chuyên môn như thao giảng, dự giờ, giao lưu giáo viên giỏi… giáo viên thường ngại dạy môn Lịch sử. Nếu phải dạy thì cố gắng “diễn” để đạt được những mục tiêu cơ bản của tiết học. Học sinh được nhồi nhét, được “gài” để trả lời trôi chảy các câu hỏi, trình bày trơn tru các sự kiện…Các tiết dạy đó đa số được xếp loại Giỏi, song cả người dự lẫn người dạy, người học đều cảm thấy thiêu thiếu cái gì đó. Chẳng hồi hộp, cũng không thấy đau xót, phẫn nộ xen lẫn tự hào… Thiếu những cảm xúc mà nội dung môn học vốn đã chứa đựng. 

       Với mong muốn nâng cao chất lượng các giờ dạy Lịch sử, bồi dưỡng cho học sinh niềm ham thích tìm hiểu lịch sử của đất nước, dân tộc mình. Qua đó giáo dục học sinh ý thức trách nhiệm trong rèn luyện phấn đấu để xứng đáng với sự hy sinh của các thế hệ đi trước, tôi đã chọn đề tài này để nghiên cứu.

3  ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU.

     –  Phương pháp dạy học môn Lịch sử.

–  Hình thức tổ chức dạy học môn Lịch sử lớp 5.

4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

–  Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế, thu thập thông tin.

    –  Phương pháp thực nghiệm.

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

1  CƠ SỞ LÍ LUẬN.

        Hứng thú có vai trò quan trọng trong quá trình dạy học nói chung và dạy học môn Lịch sử nói riêng. Có hứng thú học tập học sinh mới tự giác, tích cực tìm tòi kiến thức và sẽ biết vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống. 

       Hứng thú học tập của học sinh được hình thành do tác động của nhiều yếu tố trong đó có sự tác động quan trọng nhất từ nội dung và phương pháp dạy học. Có thể nói đổi mới phương pháp dạy học là điều kiện tiên quyết nhằm thực hiện được mục tiêu tạo hứng thú học tập cho học sinh.

  2 THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ.

     Năm học …….., tôi được phân công chủ nhiệm và giảng dạy các môn văn hóa lớp 5A5. Lớp có 33 học sinh (13 nữ; 20 nam).

        * Kết quả khảo sát đầu năm học đối với việc yêu thích môn học Lịch sử của lớp như sau:

* Khảo sát mức độ nắm vững kiến thức Lịch sử lớp 4:

    Tôi đã cho học sinh làm bài tập sau trong 10 phút:  

Nối tên các nhân vật lịch sử ở cột A với các sự kiện lịch sử ở cột B sao cho đúng

–  Kết quả:  Chỉ có 11 em làm đúng hoàn toàn, cá biệt có 2 em làm sai tất cả

*   Thuận lợi:

       –  Điều kiện về Cơ sở vật chất, tài liệu tham khảo tương đối đầy đủ.

       –  Đội ngũ giáo viên của nhà trường vững tay nghề, say sưa chuyên môn.

           –  Ban giám hiệu nhà trường quan tâm và luôn tạo điều kiện cho giáo viên đổi mới phương pháp dạy học.

          –  Bản thân cũng có một số kinh nghiệm trong giảng dạy.

       *   Khó khăn

         –   Giáo viên Tiểu học phải dạy nhiều môn nên thời gian để đầu tư chuyên sâu cho môn Lịch sử còn hạn chế.

        –  Học sinh Tiểu học và phụ huynh chưa coi trọng môn Lịch sử.

        –  Nội dung môn học với những sự kiện diễn ra trong quá khứ ít “tính thời sự” nên khó hấp dẫn học sinh.

3  CÁC GIẢI PHÁP ĐÃ SỬ DỤNG

1. Đối với giáo viên:

    Muốn học sinh có hứng thú với môn học Lịch sử thì trước hết giáo viên yêu thích, say mê môn đó. Giáo viên phải tự trang bị, tích lũy cho mình những kiến thức sâu hơn, rộng hơn về những vấn đề sẽ truyền đạt cho học sinh. Chính vì vậy bên cạnh việc nghiên cứu kĩ nội dung sách giáo khoa tôi còn chú ý tìm tòi, tham khảo các tài liệu liên quan để hiểu sâu sắc vấn đề và có được tính hệ thống, liên tục của các sự kiện và nhân vật lịch sử.

   Đặc biệt, để tạo được hứng thú học tập cho học sinh thì nội dung mỗi bài học phải hấp dẫn, lôi cuốn và kích thích được trí tò mò muốn tìm hiểu tiếp của học sinh. Vì thế lựa chọn phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và sự hỗ trợ của các phương tiện dạy học là rất quan trọng. Nhận thức rõ điều đó nên tôi luôn chú ý học hỏi những đồng nghiệp có kinh nghiệm để lựa chọn được những phương pháp dạy học đặc trưng cho mỗi loại bài học, đồng thời dành nhiều thời gian để xây dựng kế hoạch bài học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh.

1. Đối với học sinh:

     –  Phải đầy đủ Sách giáo khoa, vở bài tập và các đồ dùng cần thiết để phục vụ cho hoạt động học tập.

     –  Có ý thức chuẩn bị những nội dung liên quan đến bài học mà giáo viên yêu cầu.

3. Những việc làm cụ thể nhằm tạo hứng thú học tập môn Lịch sử cho học sinh.

    Nội dung chương trình Lịch sử lớp 5 là: Trình bày những sự kiện, nhân vật lịch sử tiêu biểu, phản ánh những dấu ấn về sự phát triển của các giai đoạn lịch sử, những thành tựu trong sự nghiệp dựng nước (kinh tế, chính trị, văn hóa…) và giữ nước (chống ngoại xâm) của dân tộc ta từ nửa sau thế kỉ XIX đến nay.

   3.1  Lựa chọn phương pháp dạy học.

Để lựa chọn được phương pháp và hình thức tổ chức dạy học phù hợp, việc đầu tiên tôi phân loại các dạng bài học và những yêu cầu cần đạt của mỗi dạng bài.

1. Bài học có nội dung về tình hình Kinh tế – Chính trị; Văn hóa – Xã hội (Các bài  4; 12; 13; 16; 19; 21; 27 và 28)

     Nhằm giúp học sinh có được những hiểu biết cơ bản về tình hình kinh tế – chính trị – xã hội nước ta ở mỗi thời kỳ (giai đoạn lịch sử) tôi đã xác định các mục tiêu sau:

    –  Giúp học sinh hình dung, mô tả được tình hình nước ta (về chính quyền, về đời sống nhân dân, về những khó khăn, thách thức mà chúng ta phải đối mặt) ở thời kỳ đó như thế nào?

    –  Trong bối cảnh đó, chính quyền (hay nhân dân, nhân vật lịch sử) đã làm gì và làm như thế nào?

    –   Kết quả của việc làm đó ra sao?

     Với dạng bài này tôi thường sử dụng phương pháp Quan sát, mô tả, hỏi – đáp kết hợp với sử dụng các phương tiện dạy học như tranh ảnh, băng ghi âm,…

Ví dụ: Bài 12: Vượt qua tình thế hiểm nghèo.

     Để giúp học sinh hình dung được tình thế  “nghìn cân treo sợi tóc” ở nước ta sau cách mạng Tháng Tám, tôi đã cho học sinh quan sát những hình ảnh sau:

     +  Quân Pháp ở Sài Gòn năm 1945

     +  Quân Anh đến Sài Gòn năm 1945

      +  Quân Trung Hoa Quốc dân đảng ở Hải Phòng năm 1945

     +  Nạn đói năm 1945

 Kết hợp với mô tả sinh động để học sinh hiểu rõ tình thế hiểm nghèo mà chính quyền cách mạng non trẻ của chúng ta phải đối mặt và vượt qua:

     +  Về chính trị:  Thù trong, giặc ngoài ra sức chống phá.

     +  Về kinh tế: Chiến tranh tàn phá, thiên tai hoành hành, nạn đói đe dọa…

     + Về xã hội:  90% dân số mù chữ, tệ nạn xã hội do chế độ cũ để lại phổ biến…

    *  Nhằm đạt được mục tiêu thứ hai, tôi đã làm như sau:

       –  Nêu câu hỏi gợi mở:

      +  Để vượt qua tình thế hiểm nghèo đó, Đảng và Bác Hồ đã lãnh đạo nhân dân ta làm những việc gì ? (Đối phó với thù trong giặc ngoài thế nào? Đẩy lùi “giặc đói” và “giặc dốt” ra sao? )

     –  Sau khi các nhóm thảo luận và trình bày, tôi cho các em các em quan sát hình ảnh “ Bác Hồ đến thăm lớp bình dân học vụ” ; “Hũ gạo cứu đói” …

     –  Tiếp đó cung cấp thêm một số thông tin để học sinh hiểu sâu sắc hơn những quyết sách đúng đắn của Đảng và Bác Hồ trước vận nước nguy nan.

   +  Để ứng phó với thù trong,  giặc ngoài bảo vệ thành quả cách mạng, Hồ Chủ Tịch đã đề ra biện pháp Ngoại giao mềm dẻo, khôn khéo.

    +  Đẩy lùi “giặc đói”, “giặc dốt” : Phát động các phong trào “Hũ gạo cứu đói” 

    + Xây dựng “Quỹ Độc lập”, tổ chức “Tuần lễ vàng” để giải quyết những khó khăn về tài chính, trang bị cho các đơn vị Vệ quốc quân, chuẩn bị cho kháng chiến lâu dài v. v…

  Từ việc hiểu sâu sắc tình hình đất nước và những việc làm sáng suốt của Đảng, của Bác Hồ học sinh sẽ nhận thấy ý nghĩa của việc “Vượt qua tình thế hiểm nghèo” và củng cố niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng đối với nhân dân ta.

1. Dạng bài có nội dung vê nhân vật lịch sử ( Bài 1 ; 2 ; 5 ; 6 )

     Chương trình Lịch sử lớp 5 không giới thiệu tiểu sử các nhân vật mà thông qua các sự kiện lịch sử tiêu biểu trong sự nghiệp của các nhân vật để làm nổi bật những công lao to lớn của nhân vật đó đối với lịch sử dân tộc. Như vậy, nhân vật lịch sử luôn gắn liền với các sự kiện lịc sử.

   Với dạng bài này thì phương pháp kể chuyện, thuyết trình sẽ phát huy được hiệu quả trong việc khắc họa hình ảnh và công lao của nhân vật lịch sử.

Ví dụ:  Bài 5 : Phan Bội Châu và phong trào Đông du.

   Để giúp học sinh hiểu được vì sao Phan Bội Châu lại có chủ trương dựa vào Nhật để đánh đuổi giặc Pháp tôi đã giới thiệu rõ nét hơn tiểu sử và tư tưởng của ông: “Phan Bội Châu sinh năm 1867 trong một gia đình nhà nho nghèo ở làng Đan Nhiệm nay là xã Xuân Hoà huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Ông lớn lên khi đất nước bị thực dân Pháp đô hộ. Ông là người thông minh học rộng, tài cao và có ý chí đánh đuổi thực dân Pháp, giải phóng dân tộc. Ông nhận thấy rằng Nhật Bản trước đây cũng là một nước phong kiến lạc hậu như Việt Nam. Trước âm mưu xâm lược của các nước tư bản phương Tây, Nhật Bản đã tiến hành cải cách rồi trở nên cường thịnh. Phan Bội Châu cho rằng Nhật Bản là một nước cùng chung nền văn hóa Á Đông, cùng chủng tộc da vàng nên hy vọng vào sự giúp đỡ của Nhật để đánh Pháp”