SKKN Một số giải pháp nâng cao hiệu quả trong việc thực hiện phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 12 môn Địa lí trường THPT Yên Thành 2

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Lí do chọn đề tài.

Sinh thời chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Trình độ văn hóa của nhân dân nâng cao sẽ giúp chúng ta đẩy mạnh công cuộc khôi phục kinh tế, phát triển dân chủ. Nâng cao trình độ văn hóa của nhân dân cũng là một việc cần thiết để xây dựng nước ta thành một ngước hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh”. Quả đúng như vậy. Từ xưa đến nay, ở Việt Nam giáo dục luôn được coi là quốc sách hàng đầu, là động lực cho sự phát triển kinh tế, xã hội. Mục tiêu chung của nền giáo dục nước ta là: “Nâng cao dân trí, đào tạo nguồn nhân lực và bồi dưỡng nhân tài” để phục vụ đất nước trong thời đại mới. Xuất phát từ yêu cầu đó, tháng 12 năm 2018 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành chương trình giáo dục phổ thông mới đặt ra sự cần thiết phải đổi mới về chương trình các môn ở các cấp học để phát huy phẩm chất, năng lực học sinh. 

Chương trình giáo dục phổ thông mới hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực chung thông qua tất cả các môn học và hoạt động giáo dục: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo và những năng lực đặc thù được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục nhấtđịnh: năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực khoa học, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mĩ, năng lực thể chất. 

Môn Địa lí THPT giúp học sinh phát triển năng lực chung và các năng lực Địa lí đã được học sinh hình thành ở cấp THCS; góp phần giáo dục tinh thần dân tộc, lòng yêu nước, các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại, các phẩm chất, năng lực của người công dân Việt Nam, công dân toàn cầu phù hợp với xu thế phát triển của thời đại; giúp học sinh nhận thức và nhận thức rõ vai trò, đặc điểm của khoa học Địa lí cũng như sự kết nối giữa Địa lí học với ngành nghề khác, tạo cơ sở để học sinh định hướng nghề nghiệp trong tương lai. Có thể nói rằng: Địa lí vốn là môn học có kiến thức gắn liền với thực tiễn, thay đổi hàng ngày theo sự phát triển của xã hội, cho nên địa lí thực sự gần gũi và có vai trò quan trọng trong việc hình thành thế giới quan cho học sinh.

Tuy nhiên hiện nay, học sinh phổ thông còn chưa thực sự dành nhiều thời gian cho việc tự học, chưa phát triển hết năng lực tự học vốn có của bản thân. Các em chưa hiểu được rằng: Đây là năng lực chung đầu tiên và quan trọng nhất (là năng lực thể hiện trong quan hệ với bản thân) nếu không có năng lực này thì có lẽ các năng lực tiếp theo rất khó để có thể phát triển. Bởi lẽ, nếu học sinh không phát huy được năng lực nội tại trong bản thân mình thì làm sao phát huy được năng lực giao tiếp và hợp tác với người khác và năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo trong công việc. Đó là năng lực mà chỉ có chính bản thân học sinh tự rèn luyện mới có được, không một ai có thể cung cấp hay làm thay. Thực tế đã chứng minh, mỗi thành công của học sinh trên con đường học tập không là kết quả của lối học tập thụ động. Mặt khác, giáo viên đôi khi ít quan tâm đến phát triển năng lực tự chủ và tự học cho học sinh. Đó chỉ là sự nhắc nhở, dặn dò chung chung mà chưa đi vào sự hướng dẫn cụ thể, chưa yêu cầu các em phải tìm hiểu cái gì, nó như thế nào, học sinh phải tạo ra sản phẩm gì, đánh giá sản phẩm đó ra sao.  

Nhận thức được tầm quan trọng của năng lực tự học với mỗi học sinh trong hiện tại và cả tương lai nhằm việc nâng cao chất lượng dạy học địa lí nói riêng và chất lượng giáo dục nói chung cũng như góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục của chương trình giáo dục phổ thông. Tôi mạnh dạn đề xuất: “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả trong việc thực hiện phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 12 môn Địa lí trường THPT Yên Thành 2” 

2. Mục đích nghiên cứu

– Trên cơ sở nghiên cứu lý luận dạy học nói chung và thực tiễn việc dạy học Địa lí ở truờng THPT nói riêng, đề tài tập trung khẳng định tầm quan trọng của việc phát triển năng lực tự học, đặc biệt trong việc ôn thi tốt nghiệp THPT.

– Đề xuất một số biện pháp phát triển năng lực tự học, giúp học sinh ôn tập tốt nghiệp .

– Giải quyết được các dạng câu hỏi trong ma trận đề thi của Bộ theo 4 mức độ.

3. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu

– Phạm vi của đề tài là đưa ra các phương pháp  phát triển năng lực tự học cho học sinh, đồng thời  hướng dẫn học sinh ôn tập tốt nội dung kiến thức và thực hành trả lời các câu hỏi trắc nghiệm phần Địa lí Việt Nam theo 4 mức độ. 

– Đối tượng của đề tài là: hướng dẫn học sinh lớp 12 phát triển năng lực tự học, ôn luyện và làm tốt các câu hỏi trắc nghiệm ở 4 mức độ 

4. Phương pháp nghiên cứu 

– Nghiên cứu lí thuyết:

+ Nghiên cứu tài liệu về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách Nhà nước trong công tác giáo dục.

+ Nghiên cứu các tài liệu về lí luận, phương pháp dạy học, chương trình nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên, tài liệu ôn thi trắc nghiệm THPT Quốc gia, sách bồi dưỡng học sinh giỏi ,các đề thi học sinh giỏi tỉnh, Quốc gia, THPT Quốc gia và các tài liệu liên quan khác.

– Phương pháp điều tra: Thông qua hình thức dự giờ, quan sát, trưng cầu ý kiến, tiếp xúc trao đổi với giáo viên, học sinh để tìm hiểu thực trạng về khả năng  tự  học của học sinh và mức độ trả lời các câu hỏi trong ma trận phần Địa lí Việt Nam.

– Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm tra giả thuyết khoa học của đề tài.

– Phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp: Để hệ thống kiến thức tự luận nâng cao cho học sinh vận dụng vào làm câu hỏi trắc nghiệm mức độ khó cần phải sử dụng phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp các bài, chương, phần học trong Sách giáo khoa. 

5. Những điểm mới và đóng góp của đề tài

– Hệ thống nội dung kiến thức phần Địa lí Việt  Nam để các em chinh phục các câu hỏi trắc nghiệm ở 4 mức độ.

– Phát triển năng tực tự học, hình thành kĩ năng tự học không chỉ đối với bộ môn Địa lí mà còn đối với các môn học khác. Trên cơ sở hình thành năng lực chung, phát triển các năng lực chuyên biệt đối với môn Địa lí.

– Góp phần đổi mới phương pháp dạy học, xem đối tượng người học là trung tâm, thay đổi tư duy, lối học thụ động của học sinh. Bản thân giáo viên cũng không ngừng phải tự học, tự nghiên cứu để năng cao chất lượng dạy và học.

Đề tài đã áp dụng năng lực của CTGDPT mới vào chương trình giáo dục phổ thông hiện hành. Thay vì chú trọng ý thức tự học bài cũ của học sinh trong các đề tài trước đây thì đề tài: “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả trong việc thực hiện phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 12 môn Địa lí trường THPT Yên Thành 2” đã chú trọng tới phát triển cả năng lực tự học, tự hoàn thiện của HS ở cả trong nội dung bài cũ cũng như bài mới với nhiều nội dung hướng dẫn tự học đa dạng và phong phú như: phiếu bài tập, sơ đồ, bài thuyết trình tập san ảnh, video mô hình, trò chơi học tập trên điện thoại hay máy tính như Quizizz… Ngoài ra đề tài còn đề cập thêm thành tố tự chủ như: tự lực, tự điều chỉnh tình cảm, thái độ, hành vi của học sinh hay khả năng thích ứng với cuộc sống và định hướng nghề nghiệp của các em sau này. Đề tài còn đưa ra các giải pháp động viên, khen thưởng học sinh như phiếu khen, tặng quà… để phát triển năng lực tự học cũng như các năng lực chung và năng lực đặc thù khác, góp phần tạo hứng thú học tập, nâng cao chất lượng học tập bộ môn địa lí nói riêng và chất lượng giáo dục nói chung. Đây là điều mà các đề tài nghiên cứu trước chưa làm được.