SKKN Một số giải pháp sử dụng mẫu vật để nâng cao hiệu quả dạy học Sinh học 6

PHẦN I- MỞ ĐẦU 

•  Lý do chọn đề tài

Trong sự nghiệp giáo dục việc nâng cao chất lượng dạy học là một trong những khâu then chốt, nhiệm vụ trọng tâm của mỗi nhà trường nói chung và của mỗi giáo viên nói riêng, xuyên suốt quá trình dạy học và là việc làm thường xuyên. 

Thật vậy trong những năm qua chúng ta đã thực hiện quá trình đổi mới chương trình, giảm tải nội dung sách giáo khoa, sử dụng đồ dùng dạy học nhằm giảm tính lý thuyết, tăng tính thực tiễn, thực hành đảm bảo vừa sức, đạt hiệu quả cao trong dạy và học. Vì vậy đòi hỏi giáo viên phải thay đổi phương pháp giảng dạy phù hợp với nội dung bài học đáp ứng với yêu cầu đã được cụ thể hóa trong luật giáo dục: “ Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh phù hợp với từng đặc điểm của lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú cho học sinh”   

Để thực hiện yêu cầu trên thì việc đổi mới phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm, tích cực hóa hoạt động của học sinh và việc vận dụng các phương pháp dạy học phù hợp với từng nội dung, từng đối tượng học sinh, từng biện pháp dạy học, đòi hỏi giáo viên phải có sự đổi mới cả về tư duy và phương pháp dạy học.    

Sinh học là môn khoa học thực nghiệm. Hầu hết các hiện tượng, khái niệm, quy luật, quá trình trong Sinh học đều bắt nguồn từ thực tiễn. Biểu diễn bằng thí nghiệm hay mẫu vật trực quan là một trong những phương pháp quan trọng để tổ chức học sinh nghiên cứu các hiện tượng Sinh học. Nhất là học sinh lớp 6 muốn hình thành kiến thức Sinh học thì việc quan sát mẫu vật là rất quan trọng và hữu ích. Từ quan sát mẫu vật học sinh sẽ phát hiện kiến thức nhanh, nhớ lâu vận dụng vào thực tiễn tốt.

Qua nhiều năm giảng dạy ở trường THCS Đông Nam là một trường thuộc vùng có điều kiện kinh tế  khó khăn của huyện Đông Sơn, tôi thấy rằng việc sử dụng  mẫu vật của học sinh lớp 6 còn chưa được thành thục. Do đó việc rèn luyện kỹ năng sử dụng  mẫu vật cho các em là một việc làm hết sức cần thiết để nâng cao chất lượng học tập. Nhưng vấn đề đặt ra là sử dụng vật mẫu như thế nào để giảng dạy có hiệu quả cao? Hiện nay qua nghiên cứu tôi nhận thấy chưa có tài liệu nào bàn sâu về vấn đề này. Chính vì vậy trên cơ sở kinh nghiệm giảng dạy, kết hợp với việc trao đổi cùng đồng nghiệp tôi đã mạnh dạn nghiên cứu đề tài “ Một số giải pháp sử dụng mẫu vật để nâng cao hiệu quả dạy học Sinh học 6 ở trường THCS Đông Nam ”.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài “Một số giải pháp sử dụng mẫu vật để nâng cao hiệu quả dạy học Sinh học 6 ở trường THCS Đông Nam ”  nhằm góp phần tích cực hoá hoạt động của học sinh, nâng cao chất lượng giáo dục môn Sinh học nói chung, môn Sinh học lớp 6 nói riêng ở trường THCS Đông Nam

1.3. Đối tượng nghiên cứu

Một số giải pháp sử dụng mẫu vật có hiệu quả trong dạy học Sinh học 6 ở trường THCS Đông Nam. 

1.4. Phương pháp nghiên cứu

– Tổng hợp lí luận thông qua tài liệu và thực tiễn giảng dạy khối lớp 6 ở trường THCS Đông Nam.

– Phương pháp quan sát và điều tra sư phạm: Dự giờ, trao đổi ý kiến với GV; xây dựng hệ thống các câu hỏi, phiếu điều tra để điều tra thực trạng của việc sử dụng mẫu vật.

– Phương pháp tiến hành khảo sát học sinh, phân tích các số liệu thu được qua khảo sát.

– Phương pháp hỏi ý kiến của các giáo viên có kinh nghiệm.

– Phương pháp thực hành nghiên cứu, giảng dạy và đúc rút kinh nghiệm.

PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ.

2.1. Cơ sở lí luận

Năm học …………là năm học “ Tiếp tục đổi mới toàn diện về Giáo dục và Đào tạo, nâng cao hiệu quả về chất lượng Giáo dục và Đào tạo gắn chặt với mục tiêu phát triển Kinh tế – Xã hội của địa phương” có liên quan đến việc đổi mới phương pháp dạy học. Để sử dụng phương pháp như thế nào có hiệu quả trong dạy học là việc làm hết sức quan trọng nhằm nâng cao chất lượng toàn diện cho học sinh, giúp học sinh chiếm lĩnh kiến thức một cách độc lập, phát huy tính độc lập sáng tạo, đồng thời kích thích sự tìm tòi khám phá khoa học của học sinh.  “ Sinh học là khoa học thực nghiệm, phương pháp dạy học gắn bó chặt chẽ với thiết bị dạy học, do đó dạy Sinh học không thể thiếu  các phương tiện trực quan như  mô hình, tranh vẽ, mẫu vật, phim ảnh…”  

Do vậy khi dạy học sinh về kiến thức sinh học chúng ta không nên chỉ truyền đạt dưới dạng “thực đơn có sẵn”, học sinh chỉ học thuộc bài mà phải truyền đạt một cách khoa học, giúp học sinh nắm chắc kiến thức có tính quy luật, hiểu được bản chất của nó. Từ đó học sinh hiểu được các nhà khoa học tìm ra kiến thức và các quy luật sinh học như thế nào…       

Như vậy, một trong những hướng để đổi mới phương pháp dạy học đó là tăng cường việc sử dụng các phương tiện dạy học và phương tiện dạy học hiện đại.

Với cấu trúc của sách giáo khoa Sinh học 6 hiện nay yêu cầu học sinh phải nâng cao khả năng tư duy, tìm tòi kiến thức mới chủ động nên phương tiện dạy học có vai trò hết sức quan trọng trong quá trình dạy học của giáo viên và tiếp thu kiến thức mới của học sinh. Chính vì thế giáo viên cần tìm thêm dẫn liệu để học sinh tìm hiểu và giúp cho bài dạy sinh động hơn.

Đối với học sinh lớp 6 giáo viên yêu cầu học sinh chủ động tiếp thu kiến thức mới nhanh, vững vàng thông qua dẫn liệu và hình ảnh. Rèn luyện cho học sinh kỹ năng quan sát hình ảnh và mẫu vật, có ý thức giữ gìn, trồng và bảo vệ cây xanh để tạo cho bầu không khí trong lành, cảnh quan quê hương thêm tươi đẹp.

Mặt khác trong một thời lượng bó hẹp chỉ một tiết dạy không chỉ dạy cho một nhóm đối tượng học sinh mà giáo viên có thể vừa kiểm tra bài cũ, vừa khai thác xây dựng, hình thành  kiến thức mới và còn phải khắc sâu, mở rộng kiến thức mới cho học sinh, giúp các em vận dụng tốt các kiến thức mới khi giải thích các sự vật, hiện tượng thực tiễn trong cuộc sống và có thể hoàn thành tốt mọi bài tập có liên quan, giúp học sinh có thêm  hứng thú khi học tập, để rồi ngày một yêu thích môn sinh học hơn. Đây cũng chính là một trong những yếu tố góp phần nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp.  

Ở lứa tuổi học sinh lớp 6, kinh nghiệm sống còn ít, vốn hiểu biết chưa nhiều, các em bắt đầu tiếp cận môn học, khả năng tư duy trừu tượng còn hạn chế,…thì việc sử dụng mẫu vật (trực quan) giúp học sinh hình thành kiến thức nhanh hơn, chính xác hơn, nhớ lâu hơn, khả năng vận dụng thực tiễn tốt hơn. Đồng thời học sinh còn có được các kỹ năng bộ môn, thái độ đối với môn học và ý thức bảo vệ thực vật, bảo vệ môi trường. Việc sử dụng mẫu vật (làm phương tiện trực quan) còn phát huy được ở học sinh tính tự giác, tích cực tự lực, tính chủ động sáng tạo trong việc tự tìm thấy kiến thức dưới sự hướng dẫn, chỉ đạo của giáo viên. Ngoài ra nó còn gây hứng thú nhận thức cho học sinh, tạo yếu tố tâm lí ban đầu tác dụng tới toàn bộ quá trình nhận thức của các em. Có thể nói, trong môn sinh học 6 sử dụng mẫu vật thật có nhiều ưu điểm so với các phương tiện trực quan khác như tranh ảnh, mô hình…  Nó cho học sinh biết rõ hình dạng, màu sắc, kích thước thật của đối tượng nghiên cứu. Tuy nhiên cũng tuỳ từng bài, từng nội dung, từng dạng kiến thức cụ thể mà có thể kết hợp với các phương tiện trực quan khác một cách hợp lí để tăng hiệu quả dạy học.

2.2. Cơ sở thực tiễn

     Qua những năm giảng dạy bộ môn sinh học 6 ở trường THCS Đông Nam, tôi nhận thấy việc sử dụng phương tiện trực quan trong dạy học còn hạn chế do thiết bị, đồ dùng dạy học, cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy còn thiếu và chưa đồng bộ… Vì vậy, với môn sinh học 6 – nghiên cứu về giới thực vật thì việc sử dụng mẫu vật sẵn có để quan sát, thí nghiệm tìm ra kiến thức sẽ có nhiều thuận lợi cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học (Nhất là với điều kiện của địa phương Đông Nam – Đông Sơn, là vùng nông thôn, hệ thực vật tương đối đa dạng, gần gũi với học sinh). Mặc dù vậy, bản thân giáo viên chưa thực sự tích cực chủ động nghiên cứu để sử dụng có hiệu quả mẫu vật sẵn có ở địa phương để nâng cao hiệu quả dạy học. Bên cạnh đó, với học sinh lớp 6 các em mới bắt đầu làm quen với môn học, làm quen với phương pháp học tập bộ môn nên việc tìm kiếm thu thập mẫu vật của học sinh chưa hiệu quả, các em lấy mẫu còn thiếu, mẫu chưa phù hợp (quá to, quá nhỏ hay không đủ bộ phận cần thiết). Điều này một phần do giáo viên chưa dặn dò cẩn thận, chưa phân công rõ ràng cũng như chưa hướng dẫn học sinh cách thu thập và bảo quản mẫu vật. Dẫn tới khi sử dụng mẫu vật để nghiên cứu thì hiệu quả không cao. Có những bài học, mẫu vật cần phải chuẩn bị trước cả tuần nhưng do giáo viên hướng dẫn chậm nên học sinh chuẩn bị không kịp thời. Đôi khi giáo viên còn quá tin tưởng mà giao cho học sinh tự chuẩn bị mẫu vật mà không chuẩn bị cùng học sinh, vì vậy khi vào giờ học giáo viên không chủ động được trong khâu tổ chức nghiên cứu phát hiện kiến thức. Đôi khi việc quan sát, nghiên cứu mẫu vật hiệu quả chưa cao do tính tích cực của học sinh không cao, thao tác chậm, khả năng phát hiện kiến thức từ mẫu vật chưa nhanh, điều đó làm ảnh hưởng tới phân bố thời gian của bài học.