SKKN Một số kinh nghiệm để dạy tốt phân môn Tập đọc Lớp 5

1. ĐẶT VẤN ĐỀ
2. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
3. Cơ sở lí luận:

Từ nay đến năm 2020 về cơ bản Việt Nam sẽ trở thành nước công nghiệp, hội nhập với các nước trong khu vực và phát triển thế giới. Điều đó đòi hỏi Việt Nam phải chuẩn bị một lớp người lao động mới tự chủ, sáng tạo và sẵn sàng thích ứng với những đổi mới về nền kinh tế, xã hội của đất nước, phát triển hài hòa với đời sống ngày càng đa dạng, phức tạp hơn nữa. Để trở thành một nước công nghiệp hóa, hiện đại hóa và những thách thức mới của hội nhập Quốc tế. Đòi hỏi chúng ta phải khẩn trương đổi mới quá trình giáo dục và đào tạo của mình để tạo ra những lớp người lao động mới có đủ điều kiện để phục vụ đất nước. Việc đổi mới về những chương trình dạy học bao gồm đổi mới về nội dung và phương pháp dạy học.

Chương trình dạy học Tiểu học 2000 nhằm thừa kế và phát triển những thành tựu, khắc phục những tồn tại của chương trình 165 tuần, ngoài đổi mới về nội dung dạy học, chương trình tiểu học 2000 còn đổi mới về phương pháp dạy học và tăng cường tới lực lượng học tập nhằm khuyến khích các trường, lớp dạy 2 buổi/ngày.

Như chúng ta đã biết bậc Tiểu học là bậc học đầu tiên giúp học sinh bước đầu hình thành nhân cách, kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo cơ bản làm tiền đề cho các bậc học sau. Ngoài những nhiệm vụ chính trên ra nhiệm vụ bậc tiểu học hiện nay là phát huy tối đa những mặt mạnh của mỗi cá nhân học sinh. Để đạt được những điều trên đòi hỏi mỗi học sinh phải học tập và hình thành dần dần những kỹ xảo đó trên nhiều môn học như: Tự nhiên xã hội – Âm nhạc – Toán – Tiếng Việt – Đạo đức – Thủ công (kỹ thuật), … Mỗi môn có một vai trò, nhiệm vụ riêng giúp các em hình thành các kỹ năng, kỹ xảo đó. Chiếm một trong những vai trò quan trọng phải kể đến môn Tiếng Việt ở các lớp học nói chung và lớp 5 nói riêng nhằm giúp học sinh hình thành và phát triển những kỹ năng cơ bản như: nghe – nói – đọc – viết. Riêng môn Tiếng Việt ở lớp 5 có những yêu cầu cao hơn ở lớp 4, mở rộng hơn và bồi dưỡng tình yêu Tiếng Việt, hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của Tiếng Việt, góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam.

Muốn đạt được điều đó các em phải biết đọc thành thạo có nghĩa là: đọc đúng các từ, cụm  từ, câu, đoạn, bài của văn bản hay thơ. Đây là nền tảng để các em học tốt các môn học khác và để làm tốt được tất cả những điều trên thì phân môn Tập đọc ở Tiểu học đảm nhiệm vai trò này. Nội dung, yêu cầu của phân môn Tập đọc ở mỗi lớp là khác nhau. Nó được nâng cao, mở rộng các lớp trên theo quan điểm dạy học hình xoáy trôn ốc.

Khi dạy Tập đọc lớp 5 học sinh cần nắm đươc những kỹ năng cơ bản sau:

• Nghe:

– Nghe biết được thái độ, tình cảm, chủ đích của người nói trong giao tiếp.

• Nghe và nắm được nội dung và chủ đích của các bài viết về khoa học thường thức, về đạo đức, thẩm mĩ, về tình bạn… phù hợp với lứa tuổi; bước đầu biết nhận xét. Đánh giá được một số thông tin đã nghe. 
• Nghe và nắm được đại ý, đề tài của các tác phẩm (hoặc trích đoạn) văn xuôi, thơ, kịch; bước đầu biết nhận xét về nhân vật và những chi tiết có giá trị nghệ thuật trong tác phẩm; nhớ và kể lại được nội dung tác phẩm.
• Ghi được ý chính của bài đã nghe.

• Nói:

– Nói trong hội thoại:

   + Biết dùng lời nói phù hợp với quy tắc giao tiếp  trong gia đình, trong nhà trường và ở nơi công cộng.

   + Biết giải thích rõ thêm vấn đề đang trao đổi; tán thành hay bác bỏ một ý kiến.

• Nói thành bài:

+ Biết phát triển một chủ đề trước lớp.

+ Biết cách giới thiệu về lịch sử văn hóa, về các nhân vật tiêu biểu,… của địa phương với khách.

 + Thuật lại được câu chuyện đã đọc hoặc một sự kiện đã biết; bước đầu có kĩ năng thay đổi ngôi kể.

• Đọc:

– Đọc tốc độ tối thiểu 120 tiếng/ phút.

– Đọc thành tiếng và đọc thầm:

   + Biết cách đọc phù hợp với các loại văn bản khác nhau (nghệ thuật, hành chính, khoa học,báo chí,…). Biết đọc một màn kịch hay một vở kịch ngắn có giọng đọc phù hợp với nhân vật và tình huống kịch.

  + Biết đọc diễn cảm một bài thơ đã thuộc hoặc một đoạn văn đã học.

  + Đọc thầm với tốc độ nhanh hơn lớp 4.

• Đọc hiểu:

  + Biết tìm đại ý, tóm tắt bài văn, chia đoạn, rút ra dàn ý của bài.

  + Nhận ra các mối quan hệ giữa các nhân vật, sự kiện trong bài.

  + Bước đầu biết đánh giá nhân vật, chi tiết và ngôn ngữ trong các bài tập đọc có giá trị văn chương.

  + Hiểu các kí hiệu, các dạng viết tắt, các số liệu trên sơ đồ, biểu đồ, bảng hiệu,…

• Kĩ năng phụ trợ:

  + Biết sử dụng từ điển.

  + Biết ghi chép các thông tin đã học.

  + Thuộc lòng một số bài văn vần và đoạn văn xuôi.

•  Viết:

– Viết chính tả:

   + Biết viết chính tả với tốc độ 90 chữ / 15 phút, chữ viết rõ ràng, trình bày đúng quy định.

  + Biết lập sổ tay chính tả; hệ thống hóa các quy tắc chính tả đã học.

  + Biết viết một từ và cụm từ thông dụng.

  + Có ý thức khắc phục các lỗi chính tả phương ngữ.

–  Viết bài văn:

  + Chuyển đoạn nói sang đoạn viết và ngược lại.

  + Biết làm dàn ý và chuyển dàn ý thành bài.

  + Biết cách tả cảnh, tả người; kể lại một câu chuyện đã làm hoặc chứng kiến.

  + Tự phát hiện và sửa một số lỗi trong bài văn.

2. Cơ sở thực tiễn:

Với những yêu cầu về kiến thức và kỹ năng nói trên tôi thấy các em học sinh của lớp tôi chưa làm chủ được tốc độ, phát âm chưa chuẩn ở các phụ âm đầu như: l/n; r/d/g hoặc dấu hỏi dấu ngã… chưa biết phân biệt lấy hơi ở chỗ ngừng, nghỉ, chưa biết suy nghĩ để tìm hiểu nội dung bài đọc. Khi trả lời câu hỏi học sinh còn phụ thuộc nhiều về sách giáo khoa hoặc đọc cả câu cả đoạn khi trả lời câu hỏi tức là chưa lựa chọn ra ý để trả lời, chưa biết diễn đạt thành câu, chưa cảm nhận được nội dung của văn bản, chưa vận dụng kiến thức vào cuộc sống.

Vậy làm thế nào để dạy cho học sinh Tiểu học nói chung và học sinh lớp 5 nói riêng đọc được tốt và đạt được mục tiêu của ngành đã đề ra? Đây chính là vấn đề mà bao giáo viên Tiểu học đang trăn trở và cần tìm ra giải pháp để giải quyết. Vậy để vơi đi phần nào nỗi lo lắng và tìm ra một số biện pháp giúp học sinh học tốt phân môn Tập đọc, tôi đã tự tìm tòi, học hỏi, nghiên cứu và đưa ra “Một số kinh nghiệm để dạy tốt phân môn Tập đọc lớp 5”. Hy vọng rằng sẽ nâng cao được chất lượng ở phân môn Tập đọc cho học sinh lớp 5 và tạo tiền đề học tập cho các em ở các môn học khác và những lớp học trên.

1. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:

– Đề tài nghiên cứu là nhằm nâng cao hiệu quả về việc dạy học Tập đọc cho hoc sinh lớp 5, nhằm rèn kỹ năng đọc thành tiếng, đọc thầm (đọc hiểu) đọc diễn cảm nhằm đề xuất một số phương pháp để nâng cao hiệu quả của việc dạy học Tập đọc cho học sinh ở lớp 5.

Để đạt được mục đích này tôi giải quyết một số nhiệm vụ sau:

– Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của việc dạy Tập đọc cho học sinh lớp 5.

– Đề xuất một số biện pháp tổ chức nhằm nâng cao hiệu quả của dạy học Tập đọc cho hoc sinh lớp 5.

III. PHẠM VI NGHIÊN CỨU:

 – Để nắm bắt được kết quả trong quá trình nghiên cứu dạy phân môn tập đọc lớp 5 qua hai khâu luyện đọc cho học sinh và hướng dẫn cảm thụ văn học. Tôi đã thực hiện nghiên cứu ở hai lớp (5/1 và 5/2)

Trong quá trình thực hiện đề tài này tôi đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:

1. Tìm hiểu và phân tích các tài liệu dạy học chương trình Tiểu học 2000 có liên quan đến phân môn Tập đọc.
   • Giáo trình phương pháp dạy học Tiếng Việt ở lớp 5.
   •  Giáo trình phương pháp dạy học Tiếng Việt ở Tiểu học.
   • Sách giáo khoa, sách giáo viên, vở bài tập Tiếng Việt 5.
   • Hỏi đáp về dạy học Tiếng Việt 5.
   • Tài liệu BDTX chu kì III.

2. Phương pháp điều tra khảo sát thực tế dạy học ở khối 5.
3. Phương pháp điều tra thực tế dự giờ.
4. Phương pháp thực nghiệm dạy học.

     – Lớp 5/1 là lớp thực nghiệm.

     – Lớp 5/2 là lớp đối chứng.

5. Phương pháp khảo sát thống kê, so sánh, phân tích tổng hợp.
6. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

1. BIỆN PHÁP THỰC HIỆN:

1. Tiến hành khảo sát:

Ngay từ đầu năm học, tôi được phân công chủ nhiệm lớp 5/1. Sau khi nhận lớp, nhận học sinh tôi đã tiến hành ngay việc khảo sát chất lượng đọc của lớp mình và đồng thời tôi cũng tiến hành khảo sát luôn cả lớp đối chứng là lớp 5/2.

Đề bài: “Quang cảnh làng mạc ngày mùa” (Tiếng Việt 5- Tập 1)

1. Kiểm tra đọc thành tiếng: Học sinh đọc hết bài (thời gian 2 phút)
2. Đọc thầm và đánh dấu vào trước câu trả lời đúng:

   – Đoạn văn “Quang cảnh không có cảnh héo tàn hanh hao lúc sắp bước vào mùa đông. Hơi thở của đất trời, mặt nước thơm thơm, nhè nhẹ. Ngày không nắng, không mưa.” Nói lên điều gì?

  ⬜ Miêu tả chi tiết từng sắc vàng của đồng quê.

  ⬜ Miêu tả thời tiết làm cho bức tranh quê thêm đẹp và sinh động.

            ⬜ Miêu tả cảnh lao động của con người trong không khí ngày mùa.

Kết quả đạt được như sau:

Căn cứ vào kết quả khảo sát tôi nhận thấy số học sinh của cả 2 lớp đọc vào loại trung bình (kể cả đọc và cảm thụ). Trong số những em đọc được điểm khá, giỏi thì đa số mới dừng lại ở mức độ đọc phát âm đúng, trôi chảy. Chỉ có một số em đọc được diễn cảm, giọng đọc thể hiện đúng giọng của nhân vật trong truyện. Vậy nguyên nhân là do đâu?

Qua khảo sát thực tế, qua việc giảng dạy hàng ngày tại lớp chủ nhiệm, qua dự giờ của một số bạn đồng nghiệp tôi đã tìm ra được một số nguyên nhân sau:

– Trước hết là do lỗ hổng của học sinh ở lớp dưới. Ỏ lớp dưới các em đọc yếu do vậy khi học lên lớp trên ngày một khó hơn đòi hỏi các em phải cố gắng nhiều hơn. Song trên thực tế thì không những các em không cố gắng mà học lực ngày càng giảm sút. Đây là lỗi do giáo viên không uốn nắn cho các em, gia đình ít quan tâm đến các em vì họ quan niệm rằng: “Trăm sự nhờ thầy cô”.

– Nguyên nhân thứ hai là do phần lớn học sinh của trường đều là con em nông dân nên ít có điều kiện đọc sách, báo truyện… đã thế những bài tập của sách giáo khoa học ở lớp rồi về nhà các em cũng không đọc lại và do quan niệm phiến diện của một số phụ huynh cho rằng cứ học giỏi môn Toán là được còn phân môn Tập đọc thì không mấy quan tâm.

Nguyên nhân thứ 3, đây được coi là nguyên nhân cơ bản nhất, đó là việc dạy học giờ tập đọc chưa thật sự có sức cuốn hút đối với học sinh. Trong quá trình giảng dạy, giáo viên còn ít chú ý đến khâu luyện đọc cho học sinh mà lại đi sâu vào bài giảng, thậm chí có những giờ Tập đọc giáo viên biến thành giờ giảng văn. Nhưng bên cạnh đó cũng có những giáo viên đã chú ý đến khâu luyện đọc cho học sinh nhưng mới dừng lại ở luyện đọc trôi chảy mà chưa chú ý đến luyện đọc diễn cảm (đọc hay). 

Từ việc tìm ra được những nguyên nhân trên, trong quá trình giảng dạy một mặt tôi cố gắng khắc phục những nguyên nhân đó. Mặt khác tôi tăng cường áp dụng việc cải tiến phương pháp giảng dạy bằng kinh nghiệm thực tế của mình.

2. Những việc làm cụ thể:

   2.1. Đọc mẫu.

Về việc đọc mẫu của giáo viên có ý kiến cho rằng “Nếu mở đầu tiết tập đọc giáo viên đọc mẫu ngay, như vậy là áp đặt học sinh” có ý kiến khác lại cho rằng “Để tự học sinh tìm ra cách đọc bài trên cơ sở có sự hướng dẫn của giáo viên”.

Xét tình hình thực tế hiện nay, học sinh giỏi của tôi có thể làm được điều mà ý kiến thứ 2 đưa ra. Song việc đọc mẫu của giáo viên vẫn không thể thiếu được bởi không phải lúc nào học sinh cũng tìm ra được cách đọc đúng nhất cho đoạn, bài đó. Như vậy việc đọc mẫu của giáo viên trong giờ tập đọc là không thể thiếu được. Việc đọc mẫu là rất quan trọng bởi nó có tác dụng làm cơ sở định hướng cho học sinh khi đọc. Ở tiểu học các em còn nhỏ nên việc đọc theo cô, thầy, tiếp cận với đọc mẫu cũng nhanh, thường thì cô đọc thế nào trò đọc như vậy. Vì vậy mỗi bài tập đọc trước khi dạy, giáo viên phải chuẩn bị trước để khi đọc mẫu thật trôi chảy, phát âm chuẩn xác và nắm vững các mức độ đọc diễn cảm để rèn cho học sinh đọc tốt như sau. Và đây cũng là việc mà tôi thường làm trong giờ dạy tập đọc của lớp mình:

• Giáo viên biết hạ giọng hay cất cao giọng theo từng loại câu.
• Giáo viên biết nhấn mạnh từ, cụm từ cần nhấn mạnh trong câu.
• Tùy theo từng đoạn, bài mà giáo viên có giọng đọc thích hợp.
• Phân biệt được lời tác giả, lời nhân vật để có giọng đọc khác nhau.

2.2. Việc luyện rèn đọc:

Đây là giai đoạn học sinh được tiếp xúc với văn bản, được đọc vỡ, muốn các em đọc được diễn cảm thì giáo viên phải làm tốt khâu này. 

Qua dự giờ của một số đồng nghiệp cho thấy giáo viên chưa có những phương pháp rèn đọc đúng và nếu có chỉ là chung chung:

 Ví dụ: Học sinh đọc sai  “ló lói, nàm việc, mua riệu…” thì giáo viên chỉ nhận xét là: “Em đọc như thế là chưa được” hoặc “đọc sai”. Cũng có những giáo viên có cách sửa cho các em như  “em đọc lại” hoặc “em đọc cong lưỡi lên”. Việc sửa cho học sinh của giáo viên như vậy là rất chung chung khiến lần sau các em lại mắc phải lỗi như vậy. Để sửa cho học sinh lần sau không mắc phải những lỗi đã mắc trước đó thì trước tiên người giáo viên phải hiểu được thế nào là đọc đúng? 

Tôi xin được trả lời như sau: Đọc đúng là tái hiện mặt âm thanh của bài đọc một cách chính xác, không có lỗi. Đọc đúng là không đọc thừa, sót từ âm, vần, tiếng. Đọc đúng phải thể hiện đúng hệ thống ngữ âm chuẩn tức là đọc đúng chính âm. Nói cách khác là không đọc theo các phát âm địa phương lệch chuẩn. Đọc đúng các thanh; về thanh có các lỗi phát âm như sau: Lẫn thanh hỏi (?) và thanh ngã (~) và thanh nặng (.)

Đọc đúng bao gồm cả đọc đúng âm tiết, ngắt hơi, nghỉ hơi, ngữ điệu câu. Cần phải dựa vào nghĩa, vào quan hệ ngữ pháp giữa các tiếng, các từ để ngắt hơi cho đúng. Khi đọc không được tách một từ ra làm hai.

Hiểu được như vậy nên tôi đã áp dụng biện pháp sau vào việc sửa cho từng học sinh đọc đúng ở ngay phần luyện đọc nối tiếp đoạn mà tôi thường áp dụng cho lớp mình.