SKKN Một số kinh nghiệm mới phương pháp dạy học và cách thức đánh giá nhằm nâng cao hiệu quả các tiết học thực hành Công nghệ 6 (sách Cánh diều)

1. Lý do chọn đề tài.

Mục tiêu của giáo dục hiện nay chúng ta đang hướng tới giáo dục cho học sinh kiến thức song song với đó là giáo dục kỹ năng cho học sinh. Trong Luật giáo dục 2005 đã chỉ rõ những định hướng chung về đổi mới PPDH là: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS ; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS”.

Vậy đối với môn công nghệ hiện nay, sau khi học xong một bài, một chương hay một phần HS vừa phải nắm bắt được nội dung kiến thức vừa phải hình thành được kỹ năng cho bản thân nhất là kỹ năng thực hành, thực hiện các thao tác theo quy trình. Trong nội dung chương trình của bộ môn công nghệ do đặc thù của môn học nên thời lượng số tiết thực hành và số tiết lý thuyết gần tương đương nhau. Tuy nhiên ở các nhà trường hiện nay khi phân công chuyên môn thường chia 2 tiết học thành 2 buổi khác nhau để GV giảng dạy, việc làm này đã vô tình đã ảnh hưởng đến PPDH của giáo viên cũng như quan điểm dạy học của bộ môn, đặc biệt là trong các bài thực hành.

Trong các tiết thực hành khi dạy một tiết GV và HS phải chuẩn bị rất nhiều đồ dùng dạy học và phải thực hiện tuần tự theo một quy trình,  tuy nhiên với cách bố trí các tiết dạy học hiện nay GV và HS  khi thực hiện mới được một thời gian ngắn đã hết giờ, phải dừng lại và hôm sau phải chuẩn bị lại từ đầu. bên cạnh đó trong nội dung của bài thực hành HS phải hoàn thiện một sản phẩm tuy nhiên với thời lượng 1 tiết HS mới chỉ thực hiện được một vài bước của quy trình thực hành nên chưa thể hoàn thiện được sản phẩm. Từ đó ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng dạy học của GV và khả năng tiếp thu của HS đặc biệt là khả năng hình thành kỹ năng thực hành. Bên cạnh đó trong quá trình tổ chức dạy học khâu đánh giá cũng đóng một vai trò rất quan trọng, tuy nhiên nếu tổ chức dạy học không tốt thì khâu đánh giá cũng không mang lại hiệu quả, nhât là đánh giá nội dung thực hành thì cần chi tiết hơn và cần có nhiều thời gian hơn.

Qua tham khảo cách tổ chức dạy học của các trường bạn trong huyện tôi thấy cùng chung một thực trạng như trên, chưa có đơn vị nào đổi mới về cách bố trí, tổ chức dạy học môn công nghệ lớp 6 để tạo điều kiện thuận lợi cho GV và HS trong quá trình dạy – học và để đạt hiệu quả cao trong quá trình giảng dạy. Vì vậy qua quá trình dạy học và tham khảo các đồng nghiệp tôi đã thực hiện đề tài “Một số kinh nghiệm mới phương pháp dạy học và cách thức đánh giá nhằm nâng cao hiệu quả các tiết học thực hành Công nghệ 6” theo bộ sách Cánh Diều

2. Mục đích nghiên cứu.

      Từ lý do  trên quả nghiên cứu các tài liệu và thực hiện thử nghiệm tôi đã mạnh dạn phối kết hợp cùng với nhà trường  thay đổi cách tổ chức dạy học môn công nghệ lớp 6 để đảm bảo quá trình dạy học thực hiện đúng quan điểm dạy học bộ môn đó là: Qua các tiết  học học sinh không những nắm bắt được kiến thức trên cơ sở khoa học lý thuyết mà học sinh còn được trực tiếp thao tác thực hành nhằm rèn luyện kỹ năng và nắm được quy trình công nghệ để tạo ra một sản phẩm. Học sinh có thể thực hành nhóm, thực hành cá nhân, bên cạnh đó còn phát huy được tính sáng tạo trong học tập và lao động của học sinh.

3. Đối tượng nghiên cứu.

Trong phạm vi đề tài này tôi nghiên cứu về các vấn đề sau:

– Phương pháp tổ chức dạy học môn công nghệ lớp 6 để mang lại hiệu quả cho các bài học thực hành.

– Cách tổ chức đánh giá kết quả thực hành của HS, phát huy tính chủ động sáng tạo của HS.

4. Phương pháp nghiên cứu.

– Phương pháp nghiên cứu lý luận: Đọc và nghiên cứu các tài liệu, văn bản để hiểu được cơ sở lý luận của việc đổi mới PPDH.

– Phương pháp điều tra khảo sát thực tế: Thông qua quá trình dạy học các năm học trước và khảo sát các trường học lân cận.

– Phương pháp đàm thoại: Trao đổi từ đồng nghiệp, học sinh để thu thập thông tin phục vụ cho mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.    

– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tập hợp lại những kinh nghiệm nghiên cứu và thực tiễn về học sinh để đề xuất các biện pháp.

– Phương pháp  thống kê, xử lý số liệu: Thống  kê các số liệu qua theo dõi, khảo sát thực tế để tổng hợp so sánh tính hiệu quả.

B. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm.

Môn công nghệ là môn học có nhiều ứng dụng trong  thực tiễn. Do đó trong mỗi giờ học GV không chỉ trình bày lý thuyết một chiều  mà còn phải nêu các vấn đề, đặt ra các câu hỏi giúp HS vận dụng những hiểu biết, kinh nghiệm của bản thân vào cuộc sống.

Trong giờ học môn công nghệ, GV giữ vai trò là người hướng dẫn, tổ chức cho HS thu nhận kiến thức, hình thành kỹ năng thông qua việc tổ chức dạy học đặc biệt là các tiết học thực hành. Một nhà giáo dục Ấn Độ có viết “Tôi nghe – tôi quên; Tôi nhìn – tôi nhớ; Tôi làm – tôi hiểu”. Thực hành sẽ củng cố lý thuyết, mặt khác trải qua kinh nghiệm thực tế học sinh sẽ thay đổi cách tư duy và hành động của mình. Học sinh không chỉ lĩnh hội được kiến thức mới qua việc quan sát và nghe giảng, mà phải cố gắng vận dụng những kiến thức mới này vào thực tiễn để biến thành kiến thức và kỹ năng của chính mình chỉ khi đó quá trình dạy học mới hoàn thiện.

Trong môn công nghệ có 2 loại thực hành. Một loại thực hành giúp học sinh chủ động tìm hiểu, phát hiện kiến thức để lĩnh hội hoặc để khẳng định, củng cố các kiến thức đã học. Loại thực hành thứ 2 là để rèn luyện kỹ năng về công việc nào đó.

Tuy nhiên theo PPDH thực hành thì các tiết học thực hành phải đảm bảo đầy đủ các yếu tố để giáo dục kiến thức, kỹ năng, thái độ cho HS. Đặc biệt cần hình thành cho HS cách làm việc theo quy trình công nghệ. Đối với mỗi một tiết thực hành hay bài thực hành GV phải thực hiện đủ ba bước Hướng dẫn ban đầu – Hướng dẫn thường xuyên và hướng dẫn kết thúc.

Sau mỗi một nội dung thực hành giáo viên phải tổ chức kiểm tra đánh giá để nắm bắt được khả năng tiếp thu của HS. Từ đó điều chỉnh PPDH trong các tiết tiếp theo. Đánh giá gồm 3 khâu chính là: Thu thập thông tin, xử lý thông tin và ra quyết định

Việc đánh giá phải đảm bảo các yêu cầu cơ bản:

– Đảm bảo tính khách quan, chính xác.

– Đảm bảo tính toàn diện.

– Đảm bảo tính hệ thống.

– Đảm bảo tính công khai và phát triển,

– Đảm bảo tính công bằng.

2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.

– Đối với các nhà trường hiện nay việc tổ chức dạy học môn công nghệ nhất là môn công nghệ lớp 6 chưa thực sự phù hợp với yêu cầu đặt ra.  Vì môn công công nghệ lớp 6 chủ yếu trú trọng vào nội dung thực hành trên cơ sở kiến thức lý thuyết, theo khung PPCT thì môn công nghệ lớp 6 được bố trí 2 tiết/tuần.

Tuy nhiên đa số ở các trường thường chia ra mỗi một buổi học chỉ thực hiện một tiết, việc làm này sẽ gây ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả học tập của HS bên cạnh đó cũng gây nhiều khó khăn cho việc soạn giảng và chuẩn bị lên lớp của GV, cụ thể là:

a. Đối với giáo viên:

– Việc tổ chức dạy học gặp rất nhiều khó khăn do phải lập kế hoạch dạy học cho từng tiết học độc lập mà trong đó nội dung bài học cần có sự liên thông theo quy trình công nghệ.

– Khâu chuẩn bị đồ dùng dạy học phục vụ cho tiết học khó khăn vì các nhà trường không thể có đủ các trang thiết bị dạy học để phục vụ cho các tiết học thực hành nhiều như vậy.

– Cơ sở vật chất, trang thiết bị  đồ dùng dạy học  của các nhà trường không thể đáp ứng đủ cho HS thực hành nhất là đối với các trường có nhiều lớp.

– Từ khâu tổ chức dạy học chưa khoa học dẫn đến việc đánh giá kết quả học tập của học sinh còn hời hợt, đơn điệu. GV chưa đánh giá được từng mặt, từng phần đạt được của HS.

– Nội dung đánh giá của cả bài thực hành thường mất từ 15 đến 20 phút, trong khi đó GV phải đánh giá toàn diện được cả  một quá trình thực hiện của HS đã thực hiện.

b. Đối với học sinh:

– Việc thực hiện một nội dung thực hành không đủ thời gian dẫn đến trong một tiết học HS chưa hoàn thành được yêu cầu GV đặt ra.

– HS gặp nhiều khó khăn trong việc chuẩn bị các đồ dùng học tập do một bài thực hành lại chia thành nhiều tiết, nhiều buổi khác nhau.

– HS không thực hiện đầy đủ được quy trình thực hành trong một tiết học.

* Qua điều tra nghiên cứu tôi nhận được kết quả như sau:

 Hiện nay  trên địa bàn huyện … có … trường THCS trong đó có … trường đều thực hiện chia và xếp vào thời khóa biểu mỗi buổi  một tiết công nghệ lớp 6. Đối với trường THCS … của tôi trong các năm học trước đến hết học kỳ I năm học ….. vẫn thực hiện xếp thời khóa biểu như các trường đã nói trên.

Kết quả qua kiểm tra  đánh giá kiến thức và kỹ năng của HS cuối học kỳ I năm học ….. khi thực hiện các tổ chức dạy học trên cụ thể như sau:

Từ thực trạng trên để việc tổ chức dạy học đạt hiệu quả cao hơn, bắt đầu từ học kỳ II năm học ….. đến nay  được sự tạo điều kiện và giúp đỡ của BGH nhà trường tôi đã mạnh dạn thực hiện “Một số kinh nghiệm mới phương pháp dạy học và cách thức đánh giá nhằm nâng cao hiệu quả các tiết học thực hành Công nghệ 6”  và tôi đã nhận được kết quả khả quan.

3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề.

a. Đổi mới cách tổ chức dạy học:

Ngay từ đầu năm học khi BGH nhà trường phân công chuyên môn tôi đã đề xuất với nhà trường về giải pháp thực hiện của mình đó là: Đối với môn công nghệ lớp 6 khi xếp thời khóa biểu,  nhà trường không tách ra mỗi buổi một tiết và hai ngày trong tuần riêng lẻ mà xếp hai tiết liền nhau trong một buổi và nên xếp vào các tiết cuối.

Ví dụ: Phân công chuyên môn của tôi trong học kỳ II năm học ……. đối với môn công nghệ lớp 6 như sau:

Thứ 3: Tiết 4; 5 Môn công nghệ lớp 6A.

Thứ 6: Tiết 4; 5 Môn công nghệ lớp 6B.

Khi thực hiện xếp thời khóa biểu như vậy sẽ có các ưu điểm sau:

– Đối với GV:

+ Khi lập kế hoạch dạy học sẽ thiết lập các bước lên lớp mang tính liên tục theo đúng  một bài học mà SGK đã viết (đa số mỗi một bài học đều từ 2 tiết trở lên).

+ Khi đăng ký mượn các đồ dùng dạy học và chuẩn bị đồ dùng dạy học GV chỉ cần đăng ký theo đúng nội dung của một bài học mà không cần chia nhỏ theo từng mục, từ đó giảm sự vất vả cho giáo viên.

+ Khi thực hiện giảng dạy trên lớp GV thực hiện hết được các bước lên lớp theo nội dung SGK.

Ví dụ: khi so sánh giữa cách lập kế hoạch cũ trong tiết 6,7 bài 10: Lựa chọn và sử dụng trang phục (trang 51 Công nghệ 6 bộ sách Cánh diều) với cách mới như sau:

– Đối với HS:

+ Khi học tập trên lớp HS được nghiên cứu và thực hiện hết nội dung bài theo bài đã viết trong SGK.

+ Việc học tập sẽ có hệ thống kiến thức nên HS dễ dàng nắm bắt hơn và kiến thức mang tính  liên tục và khoa học.

+ Việc giải quyết các tình huống sẽ dễ dàng hơn, HS có đủ thời gian để thảo luận, hợp tác cùng nhau giải quyết một vấn đề.

+ HS sẽ đỡ vất vả hơn trong quá trình chuẩn bị các đồ dùng học tập, không phải đem đi đem lại nhiều lần.

+ Đặc biệt HS có đủ thời gian thực hiện quy trình thực hành đến khi hoàn thành sản phẩm đối với các bài thực hành.

Ví dụ 2: Trong tiết 46, 47 Bài 7: Chế biến thực phẩm (Món rau trộn) (trang 33 Công nghệ 6 bộ sách Cánh diều)

Nếu ta thực hiện theo phương pháp cũ học sinh phải chuẩn bị nguyên liệu lặp lại 2 lần cho 2 tiết học vì vậy  sẽ gây tốn kém và lãng phí cho GV và HS do các nguyên liệu đó là đồ tươi sống nên không thể sử dụng lại được.