SKKN Một số phương pháp rèn kĩ năng tập làm văn miêu tả cho HS lớp 4

PHẦN THỨ NHẤT: ĐẶT VẤN ĐỀ

I. Lý do chọn đề tài:

• Cơ sở lí luận

Tiếng Việt ở trường Tiểu học được dạy và học thông qua tám phân môn khác nhau: Học vần, Tập đọc, Tập viết, Chính tả, Từ ngữ, Ngữ pháp, Kể chuyện, Tập làm văn. Phân môn Tập làm văn có vị trí đặc biệt trong việc dạy học Tiếng Việt. Phân mônTập làm văn vận dụng các hiểu biết và kĩ năng về Tiếng Việt do các phân môn khác rèn luyện hoặc cung cấp đồng thời góp phần hoàn thiện chúng. Để làm được một bài văn nói hoặc viết, học sinh cần phải hoàn thiện bốn kĩ năng nghe nói, đọc, viết, phải vận dụng các kiến thức về Tiếng Việt. Trong quá trình vận dụng này, các kĩ năng và kiến thức đó được hoàn thiện và nâng cao dần. Bên cạnh đó, việc rèn luyện tâm hồn, cảm xúc và việc tăng vốn sống, vốn hiểu biết của các em cũng là yêu cầu cần quan tâm. Phân môn Tập làm văn góp phần cùng các môn học khác rèn luyện tư duy phát triển ngôn ngữ và hình thành nhân cách cho học sinh. Với kiểu bài kể chuyện góp phần rèn luyện tư duy hình tượng, từ óc quan sát  tới trí tưởng tượng, từ khả năng tái hiện các chi tiết đã quan sát được tới khả năng nhào nặn các vật liệu có thực trong đời sống để xây dựng nên nhân vật, xây dựng cốt truyện… giúp cho HS phát triển vốn từ thì kiểu bài miêu tả lại đem đến cho các em các kĩ năng quan sát, vận dụng các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hoá, hoán dụ … làm cho các em thêm yêu mến gắn bó với thiên nhiên với những người và việc chung quanh nảy nở. Các em thấy vẻ đẹp của một buổi bình minh, một cây phượng ra hoa, một con mèo tam thể, thấy dáng vẻ đáng yêu của một em bé tập đi, của một cụ già thương con quý cháu… Từ đây tâm hồn và nhân cách của các em được hình thành và phát triển.

• Cơ sở thực tiễn

Tầm quan trọng của phân môn Tập làm văn nói chung, dạng bài văn miêu tả của lớp 4 nói riêng là như vậy. Nhưng trên thực tế, qua những năm giảng dạy nhiều năm ở lớp 4, tôi nhận thấy học sinh thường không có hứng thú với phân môn Tập làm văn đặc biệt rất sợ làm văn thể loại miêu tả. Bài văn của các em thường rất sơ sài bố cục không chặt chẽ, diễn đạt lủng củng, tả hay liệt kê. Nguyên nhân chủ yếu là do các em chưa có kĩ năng quan sát, vốn hiểu biết thực tế còn nghèo nàn. Các em chưa biết diễn đạt câu văn có hình ảnh, có cảm xúc … điều đó ảnh hưởng rất nhiều đến kết quả học tập. Vậy làm thế nào để gây hứng thú cho học sinh trong tiết  Tập làm văn, tôi luôn chú ý tới đổi mới phương pháp dạy học, sử dụng linh hoạt các phương pháp sao cho phù hợp từng bài dạy, từng hoạt động. Chính vì lẽ đó tôi chọn nghiên cứu đề tài “Một số phương pháp rèn kĩ năng tập làm văn miêu tả cho HS lớp 4”.

II. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Để góp phần đổi mới phương pháp dạy Tập làm văn ở lớp 4 theo hướng tích cực chủ động và sáng tạo của học sinh trên cơ sở đặc điểm tâm sinh lý của học sinh, người giáo viên phải biết lựa chọn các phương pháp, hình thức dạy sao cho phù hợp, vận dụng sáng tạo trong từng tiết dạy, từng bài học, gây hứng thú cho HS trong giờ tập làm văn tiến tới nhiều em thích môn văn, học giỏi văn.

Trong các phương pháp dạy học môn Tập làm văn thì rèn kĩ năng viết và nói giúp các em phát triển ngôn ngữ, giáo dục lòng yêu thiên nhiên thì kĩ năng quan sát trong văn miêu tả rất quan trọng, tiếp sau đó là kĩ năng phân tích đề bài, kĩ năng tìm ý và lựa chọn ý, kĩ năng xây dựng dàn ý. Để viết được đoạn văn, bài văn miêu tả hay tôi nhận thấy HS còn phải rèn kĩ năng dùng từ, đặt câu, viết đoạn văn, liên kết đoạn thành bài. Sau khi viết xong HS biết tự kiểm tra kết quả đó là kĩ năng phát hiện lỗi (lỗi dùng từ, lỗi chính tả, đặt câu đến lỗi viết văn, từ lỗi thuộc về  kĩ năng đến lỗi thuộc về nội dung, tình cảm … được thể hiện trong bài và sửa chữa lỗi)

Người giáo viên muốn dạy tốt phân môn Tập làm văn không những cần quan tâm rèn luyện các kĩ năng làm bài mà còn cần quan tâm đến việc bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc, mở rộng và nâng cao vốn hiểu biết, vốn sống cho các em. Chỉ có như vậy các kĩ năng mới có nội dung phong phú, đạt hiệu quả. Thông qua việc rèn kĩ năng trên chính là hướng đổi mới nhằm làm cho các giờ dạy Tập làm văn trở nên hấp dẫn đối với học sinh.

III. Đối tượng nghiên cứu

Học sinh lớp 4A1 Trường Tiểu học Thanh Xuân Trung

IV. Phương pháp nghiên cứu

Để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

• Phương pháp nghiên cứu lý thuyết:

Tìm hiểu, nghiên cứu những vấn đề lí luận, những kiến thức về Tập làm văn. Nghiên cứu SGK Tiếng Việt chương trình tiểu học, các sách báo tài liệu bồi dưỡng giáo viên lớp 4. Các phương pháp giảng dạy Tiếng Việt.

• Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

• Điều tra, quan sát. 
• Tổng hợp các bài miêu tả của HS trong những năm học trước.
• Tìm ra những lỗi cơ bản HS hay mắc lỗi (bố cục bài văn, cấu tạo đoạnvăn, liên kết câu đoạn, cách sử dụng từ ngữ, cách biểu đạt,…).
• Tìm hiểu nguyên nhân học sinh hay mắc các lỗi trên (nguyên nhân dongười dạy, hay người học, do vốn sống, vốn hiểu biết hay do khả năng diễn đạt,…)
• Tìm ra phương pháp dạy học phù hợp để giải quyết những khó khăn tạohiệu quả cho việc rèn kĩ năng viết đoạn văn miêu tả cho HS.
• Dạy học theo phương pháp đã lựa chọn kết hợp rút kinh nghiệm và cóđiều chỉnh sao cho phù hợp đối tượng.

3. Phương pháp bổ trợ:

– Phương pháp đàm thoại, phỏng vấn, lấy ý kiến HS, đồng nghiệp

PHẦN THỨ HAI: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

I. Tầm quan trọng của phân môn tập làm văn nói riêng và môn Tiếng Việt nói chung.

+ Phân môn Tập làm văn sử dụng toàn bộ các kĩ năng được hình thành và phát triển do nhiều phân môn khác của Tiếng Việt đảm nhiệm và còn sử dụng nhiều kiến thức, kĩ năng do các môn học khác cung cấp

+ Phân môn Tập làm văn huy động toàn bộ vốn sống, vốn hiểu biết của HS có liên quan đến đề bài.

+ Thông qua một đoạn văn, một bài văn, người giáo viên có thể nắm bắt được trình độ  nhận thức, vốn sống và kĩ năng sử dụng Tiếng Việt của HS để kịp thời bồi dưỡng cho các em. 

+ Thông qua mỗi bài văn, đoạn văn, học sinh được chủ động bộc lộ cái “tôi” của bản thân một cách rõ ràng, bộc bạch cái riêng của mình một cách trọn vẹn. Dạy Tập làm văn là dạy cho các em tập suy nghĩ riêng, tập sáng tạo, tập thể hiện trung thực con người mình… Tóm lại Tập làm văn là một phân môn quan trọng trong quá trình dạy học cũng như phát triển nhân cách cho HS Tiểu học.

II. Nội dung và phân bổ chương trình thể loại văn miêu tả ở lớp 4.

So với các thể loại văn khác ở lớp 4 như văn kể chuyện, viết thư…, văn miêu tả chiếm một phần lớn thời gian ( 56% lượng thời gian) bao gồm các kiểu bài:

• Tả đồ vật.
• Tả cây cối. – Tả loài vật

Là một thể loại văn mới mẻ đối với học sinh và chiếm đa phần thời gian như vậy đòi hỏi người giáo viên cần có cách thức tổ chức tiết học, sử dụng các phương pháp dạy học phù hợp để các em có thể hiểu được khái niệm, nắm bắt được cấu tạo đoạn văn, bài văn; biết cách làm văn, yêu thích văn miêu tả nói riêng và môn Tiếng Việt nói chung. 

III. Những khó khăn của người giáo viên trong quá trình dạy phân môn Tập làm văn và thể loại văn miêu tả.

• Khó khăn từ bản thân người dạy.

Văn học với tư cách là một môn nghệ thuật đòi hỏi người dạy và người học phải có năng khiếu. Năng khiếu của người dạy thể hiện ở khả năng cảm thụ văn học; khả năng truyền đạt tới người nghe các giá trị của văn học; khả năng hướng dẫn người học sản sinh văn bản, có kĩ năng liên kết nội dung ( liên kết câu, đoạn…); biết bộc lộ cảm xúc…Tuy nhiên mỗi giáo viên lại có những sở trường riêng với từng môn học khác nhau nên gặp tương đối nhiều khó khăn trong quá trình dạy học Tập làm văn nói chung và văn miêu tả nói riêng.

• Khó khăn từ phía người học.

 Qua thực tế nhiều năm dạy học, tôi nhận thấy học sinh ít có hứng thú với phân môn Tập làm văn và coi đây là một môn học khó. Nguyên nhân chủ yếu do các em còn thiếu vốn từ, khả năng diễn đạt kém, chưa biết cách làm bài kết hợp những vấn đề về tư tưởng của các em đã làm hạn chế khả năng học tốt phân môn, gây khó khăn cho giáo viên trong quá trình giảng dạy.

IV.Những biện pháp đã tiến hành

• Rèn kĩ năng quan sát cho học sinh

Đối với kiểu bài miêu tả, quan sát là cơ sở để tìm ý, thông qua việc quan sát, học sinh được cụ thể hoá đối tượng miêu tả, được cảm nhận bằng các giác quan… Điều đó giúp các em dễ dàng hơn, có chủ định hơn trong việc miêu tả.

Nhiệm vụ của người giáo viên là giúp các em quan sát như thế nào để có hiệu quả. 1.1. Lựa chọn đối tượng quan sát

Tuỳ theo từng kiểu bài quan sát, giáo viên định hướng cho HS lựa chọn đối tượng quan sát phù hợp với sở thích của bản thân các em. Với kiểu bài tả đồ vật, tôi hướng dẫn các con chọn đồ vật mình yêu thích.(VD đề bài: Tả đồ chơi mà em yêu thích). Khi đã xác định đối tượng quan sát theo sở thích, HS sẽ thấy tự tin hơn, khẳng định cái tôi của  HS càng phong phú thì bài văn các em tạo ra càng đa dạng, thoát khỏi sự gò bó, khuôn mẫu, không gây sự nhàm chán cho người nghe, người đọc và phản ánh được những tư tưởng, cá tính riêng biệt, cũng như khả năng sáng tạo của từng học sinh. Lớp có 55 học sinh thì có tới 55 bài văn tả khác nhau.