SKKN Một số phương pháp và kĩ năng dạy bài thực hành ở bộ môn Sinh học 6

1. Mở đầu

1.1. Lí do chọn đề tài.

  Mục tiêu chung của môn sinh học ở trường THCS là cung cấp những kiến thức cơ bản tương đối hoàn chỉnh về cấu tạo, hoạt động của các cơ thể sống, thông qua các đại diện thuộc các nhóm VSV, Nấm, Thực vật, động vật và con người. Đồng thời sinh học còn trang bị cho học sinh những hiểu biết về các quy luật cơ bản của quá trình sống, hiện tượng di truyền và biến dị, về mối quan hệ của sinh vật với sinh vật và với môi trường, về sự phát triển của thế giới sinh vật. Những kiến thức đó làm cơ sở cho việc tìm hiểu những nguyên tắc kĩ thuật trong sản  xuất có liên quan đến lĩnh vực sinh học, các biện pháp giữ vệ sinh, bảo vệ môi trường, nhằm bảo vệ tăng cường sức khỏe. Giúp cho các em có thể tiếp tục học kiến thức sinh học ở THPT, trung học chuyên nghiệp, dạy nghề hoặc đi vào cuộc sống.

Như vậy bộ môn sinh học lớp 6 với nội dung nghiên cứu về giới Thực vật, Vi khuẩn, Nấm và Địa y đã mở đầu cho việc nghiên cứu thế giới hữu cơ một cách có hệ thống trong bộ môn Sinh học, chính vì thế môn sinh học lớp 6 cần phải tiếp tục hình thành và phát triển các kĩ năng quan sát, làm thí nghiệm thực hành với các cơ thể sống ở tiểu học, hình thành một số kĩ năng mới của bộ môn như thu thập các số liệu, làm tiêu bản thực vật, giải thích sâu hơn các hiện tượng trong tự nhiên và đời sống có liên quan đến thực vật. 

Thông qua bộ môn sinh học lớp 6 học sinh sẽ được học những kiến thức cơ bản, phổ thông và hoàn chỉnh về hình thái, cấu tạo, hoạt động sống (Trao đổi chất, sinh trưởng, sinh sản) trong mối quan hệ của thực vật với môi trường làm cơ sở cho các em tiếp tục học những kiến thức về di truyền ở sinh học lớp 9. Có thể nói cùng với những kiến thức về động vật, con người, kiến thức về thực vật ở sinh học lớp 6 cung cấp cho học sinh những tri thức cơ sở để học sinh có thể nắm được các kiến thức sinh học đại cương về mối quan hệ giữa sinh vật với môi trường ( kiến thức sinh thái học), quy luật di truyền, biến dị ở các lớp trên. Những kiến thức về thực vật học sẽ làm cơ sở để học sinh hiểu các biện pháp kĩ thuật để sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp ở môn công nghệ lớp 7 và lớp 9. 

Cụ thể bộ môn sinh học lớp 6 ở trường THCS có nhiệm vụ:

– Cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản, hệ thống về cơ thể thực vật và nhóm thực vật.

– Hình thành kĩ năng bộ môn cho học sinh.

– Rèn luyện năng lực tư duy độc lập cho HS.

– Hình thành các phẩm chất nhân cách toàn diện như:

+ Bồi dưỡng thế giới quan

+ Giáo dục môi trường và giữ gìn sức khỏe

+ Giáo dục kĩ thuật tổng hợp, lao động sản xuất và hướng nghiệp

+ Giáo dục thẩm mĩ

– Đảm bảo tính liên thông bộ môn giữa các lớp học và cấp học cho HS.

Như vậy trong dạy học sinh học lớp 6 nếu giáo viên hoàn thành tốt các nhiệm vụ bộ môn sẽ góp phần tích cực vào việc đào tạo thế hệ trẻ có nhân cách phát triển toàn diện sau này, tham gia tích cực vào công cuộc xây dựng đất nước, bảo vệ môi trường sinh thái đảm bảo cho sự phát triển bền vững.

Để làm được điều đó đòi hỏi người giáo viên khi giảng dạy bộ môn sinh học lớp 6 phải biết vận dụng các phương pháp và kĩ năng dạy học bộ môn vào giảng dạy một cách hợp lí. Ở độ tuổi này ( 11-12 tuổi) các em rất hiếu động thích khám phá những điều mới lạ, thích bắt trước, đặc biệt bắt trước tìm hiểu những gì khơi gợi sự tò mò của các em. Nhưng đồng thời các em không có khả năng tập trung chú ý lâu vào một vấn đề nào đó, mà chóng chán. Do vậy giáo viên phải sử dụng các phương pháp dạy học thích hợp và đa dạng đặc biệt ưu tiên các phương pháp trực quan, thực hành. Tuy nhiên trong tình hình thực tế hiện nay ở các nhà trường THCS đa số giáo viên lại xem nhẹ và thường bỏ qua những tiết thực hành, những thí nghiệm vì những tiết thực hành và những thí nghiệm thường có nội dung khó, nhiều giáo viên thực hiện không thành công, khi thực hiện mất nhiều thời gian và đòi hỏi sự chuẩn bị công phu, tốn kém về vật chất nên giáo viên không muốn hoặc rất ngại tiến hành các bài dạy này mà thay vào đó là dạy học bằng tranh ảnh hoặc dạy lí thuyết cho học sinh dẫn đến các em tiếp thu kiến thức rất bị động và không nhớ lâu, đặc biệt khi học xong các em không có khả năng áp dụng vào thực tiễn cuộc sống và sản xuất. Xuất phát từ tình hình đó bản thân tôi nhận thấy việc đưa ra đề tài nghiên cứu “ Một số phương pháp và kĩ năng dạy bài thực hành ở bộ môn sinh học 6” là cần thiết nên tôi đã xây dựng đề tài SKKN này nhằm giúp cho Giáo viên bộ môn sinh học nói riêng và giáo viên trong nhà trường THCS nói chung tham khảo để thực hiện tốt nhiệm vụ giảng dạy của bản thân và giúp học sinh khối 6 trong các nhà trường tiếp thu kiến thức chủ động hơn, biết vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống của bản thân mình. 

1.2. Mục đích nghiên cứu.

– Nghiên cứu đề tài SKKN này nhằm giúp cho học sinh tiếp thu kiến thức chủ động hơn, ghi nhớ kiến thức lâu hơn và có khả năng vận dụng kiến thức vào cuộc sống một cách tốt hơn.

– Giáo dục cho các em lòng yêu thích môn học, ý thức bảo vệ cơ thể, bảo vệ thiên nhiên và đặc biệt là bảo vệ thực vật.

– Giúp cho GV bộ môn sinh học thực hiện tốt hơn những bài thực hành và những thí nghiệm trong SGK của chương trình sinh học lớp 6 góp phần hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao..

1.3. Đối tượng nghiên cứu.

Đề tài tập trung nghiên cứu một số bài thực hành và một số thí nghiệm có trong chương trình SGK sinh học lớp 6 ở trường THCS về: 

+ Sự chuẩn bị của Giáo viên và học sinh trước khi làm thực hành trên lớp.

+ Cách tiến hành (Các bước) dạy bài thực hành và các bước tiến hành thí nghiệm.

+ Một số lưu ý cần thiết khi tiến hành thí nghiệm để thí nghiệm thành công.

1.4. Phương pháp nghiên cứu.

– Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập và xử lí thông tin.

– Phương pháp sưu tầm tài liệu, thống kê và xử lý số liệu.

 – Phương pháp trao đổi, thảo luận với học sinh, phụ huynh và đồng nghiệp bộ môn.

 – Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành dạy học trực tiếp cho học sinh trong nhà trường.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.

Như ta đã biết đối tượng học sinh lớp 6 là đối tượng thích khám phá điều mới lạ. Do đó các phương pháp thực hành có tác dụng không chỉ giúp các em tự mình chiếm lĩnh các kiến thức thực vật học một cách vững chắc, sâu sắc hơn mà còn giúp các em rèn luyện kĩ năng bộ môn, gây hứng tú học tập bộ môn, chuẩn bị khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, giáo dục ý thức lao động, sáng tạo một cách có hiệu quả qua môn học.

Các phương pháp thực hành có thể được vận dụng vào dạy học các kiến thức về hình thái, giải phẫu, sinh lí, sinh thái thực vật. các phương pháp thực hành có thể được vận dụng khi dạy học sinh học 6 là thực hành xác định mẫu vật, thực hành quan sát, thực hành thí nghiệm. Có thể làm thực hành trên lớp hoặc hướng dẫn học sinh làm thực hành ở nhà, ở vườn trường và ghi chép lại kết quả để từ đó phân tích, tổng hợp, khái quát hóa hình thành và phát triển các khái niệm thực vật học. Phương pháp thực hành cũng có thể được áp dụng trong các hoạt động ngoại khóa của tất cả các học sinh trong lớp hoặc của các em trong câu lạc bộ sinh học với nhiều tên gọi khác nhau như: “ Hội những nhà khoa học trẻ yêu thiên nhiên”, Hội bảo vệ thiên nhiên trẻ”. Hình thức hoạt động này giúp các em mở rộng, đào sâu kiến thức, đặc biệt góp phần giáo dục cho các em yêu thích bộ môn và lòng yêu thiên nhiên. (Trích giáo trình phương pháp dạy học sinh học ở trung học cơ sở – Nhà xuất bản đại học sư phạm)

Để vận dụng phương pháp thực hành có hiệu quả, giáo viên cần chuẩn bị chu đáo mẫu vật, tiến hành làm thử, có quy trình tổ chức cho học sinh thực hành hợp lí, dự kiến những tình huống xẩy ra để có thể giải đáp cho học sinh hoặc tìm các giải pháp cụ thể giúp cho công tác thực hành của học sinh có kết quả. Việc chuẩn bị các mẫu vật có thể giao cho học sinh hoặc nhóm học sinh chuẩn bị, nhưng giáo viên cần kiểm tra sự chuẩn bị của các em để kịp thời bổ sung nếu cần thiết.