SKKN Một vài kinh nghiệm phát huy tính tích cực của học sinh trong học môn Giáo dục công dân 6 thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo

Phần thứ nhất: MỞ ĐẦU

1. Đặt vấn đề

Nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông nói chung và chất lượng giảng dạy môn giáo dục công dân nói riêng là nhiệm vụ cơ bản của mỗi giáo viên đứng trên bục giảng. Trong những năm gần đây với những thành tựu khoa học tiên tiến đưa nhân loại đạt được những bước tiến dài trong lịch sử phát triển của mình đã và đang đặt ra những yêu cầu ngày càng cao về chất lượng giảng dạy ở mọi cấp bậc học, tất cả nhằm đạt được mục tiêu giáo dục đề ra đó là: “ Đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, có tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và xã hội chủ nghĩa, hình thành bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu bảo vệ và xây dựng Tổ Quốc” (trích – Luật GD).

Với quan điểm của nghị quyết số 29 – NQ/TW ngày 14/11/2013 của Ban chấp hành trung ương Đảng về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước trong điều kiện kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế đưa ra đó là  “Giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu… đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển được ưu tiên đi trước trong các chương trình khoa học phát triển kinh tế xã hội…”. Việc thực hiện mục tiêu đổi mới đòi hỏi phải thực hiện đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, kĩ năng của người học, từ việc đổi mới chương trình đến đa dạng hóa nội dung, tài liệu học tập, đổi mới phương pháp dạy học trong đó chương trình giáo dục phổ thông mới đặc biệt quan tâm đó là hoạt động trải nghiệm sáng tạo.

Trong hệ thống các môn học của chương trình giáo dục phổ thông, môn giáo dục công dân giữ vai trò quan trọng trực tiếp trong việc giáo dục học sinh hình thành ý thức công dân, phát triển tâm lực và nhân cách con người. Môn học này mang đến cho người học những giá trị, chuẩn mực đạo đức – pháp luật của xã hội để họ trở thành những con người toàn diện, thành công dân có ích cho cộng đồng, xã hội.

Không những thế, xét về khía cạnh vị trí, ý nghĩa thực tiễn của bộ môn, thì  môn Giáo dục công dân còn có tầm quan trọng đặc biệt ở chỗ nó góp phần hình thành nhân cách cho học sinh, giúp học sinh biết phân biệt lẽ phải, trái, biết tôn trọng bản thân và tôn trọng người khác, biết sống trung thực, khiêm tốn, dũng cảm, biết yêu thương và vị tha.

Đặc biệt, những kiến thức của môn giáo dục công dân giúp học sinh hình thành những kỹ năng sống cơ bản để vững vàng bước vào đời, hình thành ý thức tổ chức kỷ luật, có thái độ đúng đắn trong việc nhận thức và chấp hành pháp luật. 

Tuy nhiên, có một thực tế không thể phủ nhận đó là dưới những tác động của mặt trái cơ chế thị trường trong thời kì hội nhập mở cửa, những tư tưởng xấu của văn hóa ngoại lai, các tệ nạn xã hội đang ngày ngày xâm nhập vào thế giới học đường, những biểu hiện sa sút về đạo đức của học sinh, những tư tưởng lệch lạc sống không có lí tưởng thể hiện ngày càng nhiều, việc chạy theo lối sống thực dụng của người lớn cũng có những tác động xấu đến các em học sinh, tình trạng số trẻ vị thành niên vi phạm pháp luật có xu hướng ngày càng gia tăng đã gióng lên những hồi chuông báo động về thực trạng sự tha hóa nhân cách, sự băng hoại các giá trị đạo đức truyền thống…là một nỗi lo cho xã hội và nó gây ảnh hưởng lớn đến công tác giáo dục đạo đức trong các nhà trường.

 Trong nhiều năm học trước, bộ môn giáo dục công dân được nhiều người dạy và người học gọi là môn học “3K” (tức là khó, khô và khổ). Học sinh không chú trọng, thậm chí ngay cả một số giáo viên có tâm lí coi đây là môn phụ. Ở các trường THCS hầu như có rất ít giáo viên được đào tạo chuyên ngành bộ môn này và thường được phân công dạy chéo ban để đảm bảo sự tương đối đồng đều trong việc phân chia định mức số tiết dạy, chính vì vậy sự đầu tư cho chất lượng dạy học cũng chưa thật sự được chú ý.

 Mặc dù trong những năm gần đây bộ môn này đã được chú ý coi trọng về vai trò của nó trong việc đánh giá xếp loại đạo đức cho học sinh nhưng vì nhiều lý do khác nhau, chất lượng dạy và học môn học này vẫn còn có nhiều bất cập chưa đáp ứng được mục tiêu môn học đề ra. Điều này cần có sự đánh giá, nhìn nhận từ nhiều nguyên nhân cả phía người dạy lẫn người học, để từ đó có giải pháp nâng cao chất lượng dạy và học môn học này, nhất là trong giai đoạn hiện nay.

Về phía người học, một thực trạng đáng buồn là có rất nhiều học sinh không nhận thức được hết tầm quan trọng của môn học này và cho rằng đây là môn học phụ nên ít quan tâm, đầu tư thích đáng cho việc học. Cá biệt, có một số học sinh tỏ ra thực sự hờ hững, thiếu nghiêm túc đối với môn học này. Với suy nghĩ phiến diện, lệch lạc, phần lớn học sinh chỉ học tủ, học vẹt nhằm đối phó với giáo viên. Đến khi kiểm tra thì quay cóp, sử dụng tài liệu…Hiện tượng học sinh không mặn mà trong việc học môn giáo dục công dân đã tồn tại từ lâu, trở thành “nếp”, tạo nên sức ì về mặt tâm lí mà muốn khắc phục không phải dễ dàng.

Về phía người dạy, qua thực tế có thể nhận thấy, một bộ phận giáo viên vẫn lên lớp bằng phương pháp xưa cũ: thầy đọc, trò chép, tạo cảm giác mệt mỏi, thụ động đối với học sinh trong việc tiếp nhận kiến thức. Một số giáo viên lên lớp với tâm lý cho rằng môn của mình là môn phụ nên ít có sự quan tâm, đầu tư trong việc soạn giáo án, chuẩn bị bài lên lớp. Bên cạnh đó, việc thiếu những dẫn chứng sinh động trong thực tế, thiếu những phương pháp học tập khoa học thích hợp làm cho các tiết học trở nên khô khan, nhàm chán, không gây được sự hứng thú đối với các em. Hệ quả tất yếu là chất lượng tiết học có nhiều hạn chế, tỉ lệ học sinh yêu thích và hứng thú với môn học còn thấp. 

Hướng đến việc đổi mới phương pháp dạy học và chuẩn bị cho việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới, trong những năm gần đây vấn đề giáo dục kĩ năng sống cho các em và phương châm đẩy mạnh học đi đôi với hành đang được ngành giáo dục đặc biệt quan tâm thực hiện thông qua các hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở các bộ môn trong đó có môn giáo dục công dân.

Xuất phát từ thực tế trên nhằm bồi dưỡng hứng thú học tập, phát huy tính tích cực trong học tập bộ môn của học sinh, đáp ứng được mục tiêu giáo dục và giáo dưỡng để nâng cao chất lượng hiệu quả trong giảng dạy bộ môn giáo dục công dân lớp 6 tôi xin mạnh dạn đưa ra một vài suy nghĩ trong việc “Góp phần phát huy tính tích cực của học sinh trong học môn giáo dục công dân 6 thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo ” mà bản thân tôi đã tiến hành trong thời gian qua.  

1. Mục đích (mục tiêu) nghiên cứu

Đánh giá thực trạng về vấn đề dạy học môn giáo dục công dân đối với học sinh lớp 6 trong chương trình hiện nay ở các nhà trường, hiệu quả của công tác giáo dục đối với các em học sinh thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo.

Tìm ra những nguyên nhân làm hạn chế hiệu quả của công tác dạy học giáo dục công dân và đưa ra một vài biện pháp trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo đạt hiệu quả nhằm góp phần phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong việc thực hiện nhiệm vụ học tập, từ đó giúp các em xác định rõ vai trò trách  nhiệm của mình đối với quê hương đất nước, với dân tộc trong xu thế hội nhập hiện nay. Đồng thời góp phần tạo hứng thú đối với môn học trong tâm lí các em để nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường.

 Ở trong khuôn khổ bài viết này chỉ xin được đề cập đến cách thức tổ chức một hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn giáo dục công dân 6 nhằm xây dựng hứng thú học tập bộ môn cũng như phát huy tính tích cực trong các hoạt động tập thể mà tôi đã thực hiện trong các năm học ………., ……….tại trường THCS Lê Văn Tám xã Bình Hòa, huyện Krông Ana.

Phần thứ hai: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

1. Cơ sở lí luận của vấn đề:

Chiến lược phát triển giáo dục đào tạo giai đoạn 2011 – 2020 xác định mục tiêu tổng quát đến năm 2020 nền giáo dục nước ta được đổi mới căn bản toàn diện theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế.

Với chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực người học, tạo môi trường học tập và rèn luyện giúp học sinh phát triển hài hòa về mọi mặt. Chất lượng giáo dục được nâng cao một cách toàn diện gồm giáo dục đạo đức kĩ năng sống, năng lực sáng tạo, năng lực thực hành, ngoại ngữ, tin học đáp ứng nhu cầu về nhân lực nhất là nhân lực chất lượng cao trong xây dựng nền kinh tế tri thức, đảm bảo cơ hội học tập suốt đời cho mỗi người dân để từng bước hình thành xã hội học tập.

Hoạt động trải nghiệm sáng tạo được coi là một điểm nhấn của việc đổi mới giáo dục căn bản và toàn diện nhất là trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể sắp tới được đưa vào sử dụng thì hoạt động này càng được chú trọng. Việc tổ chức cho học sinh học tập thông qua hoạt động trải nghiệm của bản thân học sinh là một cách thức đổi mới phương pháp giáo dục trong nhà trường, vai trò to lớn của nó đã được nhiều tổ chức nghiên cứu và các nhà khoa học trên thế giới khẳng định.

Theo quan điểm của nhà cải cách giáo dục Nhật Bản T. Makiguchi việc học trong nhà trường phải song hành với cuộc sống thì mới phát triển được sự sáng tạo của học sinh, bởi vì con người vốn có tính sáng tạo từ bản chất và tinh hoa của nhân loại. Còn theo PGS. TS Đinh Thị Kim Thoa (chủ nhiệm các khoa giáo dục trường Đại học quốc gia Hà Nội) đưa ra định nghĩa về hoạt động trải nghiệm sáng tạo: là hoạt động giáo dục trong đó dưới sự hướng dẫn của các nhà giáo dục từng cá nhân học sinh được tham gia trực tiếp vào các hoạt động khác nhau của nhà trường cũng như ngoài xã hội với tư cách là chủ thể của hoạt động. Qua đó phát triển năng lực thực tiễn, phẩm chất nhân cách và phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân mình. Như vậy, hiểu một cách nôm na thì hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động tương tác giữa con người và đối tượng theo cách mới khác với cách thông thường.

Thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo học sinh được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động từ thiết kế đến chuẩn bị, thực hiện, đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân, được bày tỏ quan điểm, tự khẳng định bản thân và đồng thời tự đánh giá kết quả hoạt động của bản thân cũng như bạn bè trong lớp. Với việc trải nghiệm đó sẽ giúp hình thành trong các em các giá trị đạo đức, ý thức chấp hành pháp luật và các năng lực cần thiết của mỗi cá nhân trong tập thể.

Hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn giáo dục công dân được xem là hoạt động thực tiễn được tiến hành song song với các hoạt động dạy học trong nhà trường, thông qua các hoạt động thực hành của chủ đề trải nghiệm sáng tạo sẽ giúp các em phát triển nâng cao các tố chất tiềm ẩn của bản thân, hình thành ý thức tự lập, biết quan tâm đến những người xung quanh và các vấn đề liên quan trong cuộc sống để từ đó biết cách vận dụng những kiến thức đã học trong thực tế đời thường.