SKKN Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình sách giáo khoa Địa lí lớp 8

1. Phần mở đầu
2. Lí do chọn đề tài.

        Qua thực tế giảng dạy môn Địa lý, dự giờ của đồng nghiệp, trao đổi chuyên môn, tôi nhận thấy nhiều em học sinh còn quan niệm môn Địa lý là môn học thuộc lòng. Chính vì vậy trong những năm qua khi tiến hành cải cách giáo dục chúng ta đã cố gắng trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm tăng cường tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, bằng cách phải chú ý rèn luyện cho học sinh kỹ năng sử dụng kênh hình như: Tranh ảnh, biểu đồ, bản đồ… Bởi vì tất cả các kiến thức Địa lý không được trình bày, phân tích, mô tả một cách đầy đủ, mà còn tiềm ẩn trong kênh hình có trong bài học, trong khi tư duy của học sinh lứa tuổi này còn thiên về tính cụ thể. Trong việc dạy và học Địa lý ở cấp THCS khai thác kênh hình từ SGK có ý nghĩa hết sức quan trọng, có thể coi đó là  “cuốn sách giáo khoa Địa lý đặc biệt” mà nội dung của nó được thể hiện bằng ngôn ngữ Bản đồ. Nhưng cho đến nay việc khai thác và vận dụng kiến thức từ kênh hình vào học tập của học sinh còn ít, nhiều em hiện nay chưa biết khai thác hoặc còn rất lúng túng khi sử dụng  các trang, ảnh trong SGK, trong khi các câu hỏi kiểm tra liên quan đến phân tích kênh hình ngày càng nhiều.

Là một giáo viên giảng dạy môn Địa lý tôi luôn suy nghĩ làm sao để giúp các em học sinh của mình không chỉ biết sử dụng mà còn phải sử dụng thật tốt kênh hình SGK môn Địa lí nói chung và lớp 8 tôi nghiên cứu nói riêng. Vì vậy tôi đã chọn đề tài “Một vài kinh nghiệm  rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8”

2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài

Mục tiêu: Giúp cho học sinh tự rèn luyện kĩ năng khai thác kiến thức tự nhiên từ các kênh hình trong giờ học trên lớp, ở nhà và tự trả lời các câu hỏi về địa lý, từ đó đáp ứng được yêu cầu của các kỳ thi và kiểm tra môn Địa lý.

Nhiệm vụ:  Tìm hiểu kiến thức qua kênh hình để giải quyết những vướng mắc, lúng túng của học sinh.

3. Đối tượng nghiên cứu: Đề tài này thực hiện cho đối tượng là học sinh lớp 8 trong học tập môn địa lý và áp dụng cho một số bài học thuộc phần địa lý tự nhiên Việt Nam, đặc biệt phần khí hậu, địa hình, sông ngòi…

        Với đề tài này hy vọng rằng sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích và thiết thực cho các em học sinh trong học tập môn Địa lý nói chung và học sinh lớp 8 nói riêng.

4. Giới hạn của đề tài: kĩ năng sử dụng , khai thác kiến thức từ kênh hình (Lớp 8)” qua các năm tôi dạy: 

………..: Từ 8A1- 8A7

………..: Từ 8A1- 8A8 

………..: Từ 8A1- 8A8

5. Phương pháp nghiên cứu: 
6. a) Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận

– Phương pháp phân tích – tổng hợp tài liệu;

– Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập.

1. b) Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

– Phương pháp điều tra;

– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục; 

– Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động;

– Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia;

– Phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm.

1. c) Phương pháp thống kê toán học
2. Phần nội dung
3. Cơ sở lí luận

      Để góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục, đào tạo học sinh thành những con người tích cực, năng động và sáng tạo có khả năng tiếp thu những tri thức hiện đại và biết vận dụng những tri thức đó vào cuộc sống thì việc rèn luyện các kĩ năng tư duy cho học sinh đóng vai trò rất quan trọng.

Việc rèn luyện tư duy cho học sinh trong thực tế học tập là dựa vào việc tự trả lời các câu hỏi và thực hiện các bài tập trong sách giáo khoa, sách bài tập và từ thực tế môi trường xung quanh đặt ra. Và khi đã có các kĩ năng tư duy tốt thì học sinh sẽ có khả năng vận dụng chúng một cách linh hoạt để trả lời các câu hỏi .

Để rèn luyện kĩ năng tư duy cho học sinh thì kênh hình trong sách giáo khoa là tài liệu học tập hữu ích không chỉ đối với học sinh mà còn cả đối với giáo viên, do vậy việc rèn kĩ năng sử dụng kênh hình cho học sinh là không thể thể thiếu trong học địa lý đặc biệt đối với các em lớp 8,9

2. Thực trạng

Nhận thức được vai trò quan trọng của kênh hình đã có một số đề tài hướng dẫn học sinh khai thác bản đồ, atlat nhưng mỗi đề tài đề cập tới một mảng riêng và chưa có đề tài nào đi sâu vào một phần cụ thể. Với đề tài của tôi ngoài việc hướng dẫn học sinh khai thác kênh hình nói chung tôi còn đi sâu vào phần đất đai, sông ngòi, khí hậu mà chưa có đề tài nào đề cập đến một cách rõ ràng, và đây cũng là phần được xem là khó khai thác nhất khi sử dụng mà học sinh gặp nhiều lúng túng khi khai thác. Nhà trường có nhiều điều kiện thuận lợi để hỗ trợ cho giáo viên trong giảng dạy như trang bị phòng máy chiếu, phòng bản đồ, sách tham khảo. Trong thực tế giảng dạy hầu như bài nào cũng có yêu cầu sử dụng bản đồ, kênh hình sách giáo khoa. Giáo viên là người hướng dẫn học sinh quan sát,  khai thác từng đơn vị kiến thức, phát huy được khả năng khai thác nội dung bài học của học sinh. Học sinh có lực học khá giỏi đòi hỏi tìm hiểu các đối tượng địa lí từ kênh hình sâu hơn.

Một số bản đồ phục vụ cho giáo viên trong quá trình giảng dạy chưa nhiều, bản đồ cũ số liệu không chính xác  

  Học sinh chưa thấy được tầm quan trọng của kênh hình nên chưa quan tâm đúng mức đến việc học và khai thác kênh hình khi học môn Địa lý. Mức độ, sử dụng,  khai thác kiến thức của học sinh chưa sâu, chưa hiểu hết đối tượng địa lí trong từng nội dung bài học. Học địa lí của một số học sinh còn mang tính thuộc lòng, ít suy nghĩ, ghi nhớ máy móc…

3. Nội dung và hình thức của giải pháp
4. Mục tiêu của giải pháp

 Những giải pháp,  biện pháp được nêu trong đề tài nhằm mục đích giúp học sinh hiểu sâu kiến thức hơn và mang lại hiệu quả cao trong môn học.

1. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp

b.1. Khái quát về kênh hình

– Kênh hình là tài liệu chủ yếu để giáo viên và học sinh tra cứu và giải quyết những vấn đề bổ sung cho bài giảng ở lớp

– Kênh hình là cuốn sách địa lý phản ánh toàn bộ hay từng phần của Trái đất với nội dung được trình bày bằng ngôn ngữ bản đồ.

– Trong dạy học Địa lý, kênh hình có chức năng vừa là phương tiện trực quan, vừa là nguồn tri thức địa lý quan trọng đối với học sinh. Trong sách giáo khoa Địa lý 8, kênh hình chiếm một tỷ lệ lớn và chiếm một nội dung quan trọng trong bài học. Kênh hình ở đây bao gồm các bản đồ, tranh ảnh, các hình vẽ, biểu đồ… Ngoài việc hỗ trợ kênh chữ, việc khai thác có hiệu quả kênh hình trong sách giáo khoa sẽ dễ dàng giúp cho học sinh nhận thức được các sự vật, hiện tượng địa lý và các mối quan hệ của chúng theo thời gian và không gian. Chính vì vậy việc sử dụng, khai thác kênh hình trong dạy học môn Địa lớp 8 có ý nghĩa rất lớn trong quá trình hình thành kiến thức và kỹ năng địa lý cho học sinh.
          b.2. Thực trạng trước khi sử dụng các giải pháp của đề tài

Số liệu thống kê ở 3 lớp 8A1;8A2; 8A3 trước khi hướng dẫn học sinh cách khai thác kênh hình được thực hiện theo 3 mức  đầu năm học ……….. như sau: