SKKN Nâng cao hiệu quả học tập môn toán 1 thông qua việc áp dụng đồ dùng dạy học trực quan môn toán (KNTT)

I. THÔNG TIN CHUNG VỀ BIỆN PHÁP

1. Tên biện pháp: Nâng cao hiệu quả học tập thông qua việc áp dụng đồ dùng dạy học trực quan môn Toán (KNTT)
2. Lĩnh vực áp dụng biện pháp: Môn Toán
3. Phạm vi áp dụng biện pháp: Lớp 1… Trường Tiểu học…
4. Thời gian áp dụng biện pháp: 2022 – 2023
5. Tác giả:…

II. MÔ TẢ BIỆN PHÁP

1. Tình trạng giải pháp đã biết

Trong các môn học ở Tiểu học, môn Toán có một vị trí hết sức quan trọng. Môn Toán trang bị cho các em kiến thức, kỹ năng để ứng dụng trong đời sống, giúp học sinh phát triển trí thông minh, cách suy nghĩ độc lập, linh hoạt, sáng tạo. 

Định hướng chung của đổi mới chương trình GDPT 2018 là hướng đến phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh. Để thực hiện theo yêu cầu đổi mới của chương trình GDPT, bộ sách Kết nối tri thức đã xây dựng chương trình sách mới cho môn Toán lớp 1. Chính vì vậy, để đạt được mục tiêu của bộ giáo dục cũng như phù hợp với nội dung chương trình sách giáo khoa, các trường Tiểu học cần có sự đổi mới toàn diện về mọi mặt, đặc biệt là đổi mới phương pháp dạy học. 

Lớp Một là lớp đầu cấp ở bậc học Tiểu học. Tư duy của trẻ lớp Một là tư duy trực quan cụ thể, đó là kiểu tư duy được hình thành trong quá trình trẻ vui chơi. Ở lứa tuổi này, các em rất dễ xúc cảm, thích cái đẹp, cái mới lạ, tích cực ham muốn gần gũi với thiên nhiên, nhạy cảm với các hoạt động văn học nghệ thuật. Bởi vậy, việc sử dụng đồ dùng thiết bị dạy học, đặc biệt là đồ dùng trực quan trong dạy học nói chung, trong dạy học toán nói riêng là điều rất cần thiết. 

Bản thân là giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Toán lớp Một, qua thực tế giảng dạy và dự giờ thăm lớp của đồng nghiệp, tôi nhận thấy việc sử dụng đồ dùng trực quan còn có những bất cập và hạn chế. Việc sử dụng đồ dùng dạy học trực quan chưa có sự linh hoạt, sáng tạo dẫn đến sự nhàm chán đối với học sinh. Bên cạnh đó, một số giáo viên vẫn quan niệm học sinh lớp 1 chủ yếu nhận biết số và tính toán cộng, trừ là được nên bỏ qua việc sử dụng đồ dùng trực quan để giảng dạy hoặc sử dụng một cách một cách hình thức, đối phó. 

Tôi đã tiến hành kiểm tra chất lượng học tập môn Toán của 40 em học sinh lớp 1… và kết quả thu được như sau:

Bảng kết quả học tập môn Toán lớp 1…

Nhìn vào bảng số liệu trên ta thấy, học sinh hoàn thành tốt và hoàn thành còn hạn chế, đa số học sinh đều được xếp loại chưa hoàn thành. Cụ thể, chỉ có 5 em học sinh hoàn thành tốt kiến thức môn Toán lớp 1, chiếm 12,5%, có 7 em ở mức độ hoàn thành và có đến 28 học sinh chưa hoàn thành chiếm 70%.

Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã tiến hành nghiên cứu và đề xuất giải pháp: “Nâng cao hiệu quả học tập thông qua việc áp dụng đồ dùng dạy học trực quan môn Toán” thông qua bộ sách Kết nối tri thức với mong muốn giáo viên và học sinh cải thiện kỹ năng trong việc sử dụng trực quan để nâng cao hiệu quả học tập môn. 

2. Nội dung giải pháp đề nghị công nhận là biện pháp

2.1. Giải pháp 1: Nắm vững bản chất dạy học trực quan và một số yêu cầu khi sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học.

2.1.1. Nắm vững bản chất của việc sử dụng đồ dùng trực quan: 

 Dạy học trực quan (hay còn gọi là trình bày trực quan) là phương pháp dạy học sử dụng những phương tiện trực quan, phương tiện kĩ thuật dạy học trước, trong và sau khi nắm tài liệu mới, khi ôn tập, khi củng cố, hệ thống hóa và kiểm tra tri thức, kĩ năng, kĩ xảo. Phương pháp dạy học trực quan được thể hiện dưới hình thức là minh họa và trình bày.    

Những đồ dùng trực quan có tính chất minh họa như bản mẫu, bản đồ, bức tranh, tranh chân dung, hình vẽ trên bảng,… 

Trình bày thường gắn liền với việc trình bày thí nghiệm, những thiết bị kĩ thuật, chiếu phim đèn chiếu, phim điện ảnh, băng video. Trình bày thí nghiệm là trình bày mô hình đại diện cho hiện thực khách quan được lựa chọn cẩn thận về mặt sư phạm. Nó là cơ sở, là điểm xuất phát cho quá trình nhận thức – học tập của học sinh, là cầu nối giữa lí thuyết và thực tiễn. Thông qua sự trình bày của giáo viên mà học sinh không chỉ lĩnh hội dễ dàng tri thức mà còn giúp học tập được những thao tác mẫu của giáo viên, từ đó hình thành kĩ năng, kĩ xảo,…

2.1.2. Vận dụng linh hoạt quy trình sử dụng đồ dùng trực quan.

Giáo viên phải nắm rõ quy trình thực hiện khi sử dụng đồ dùng trực quan để sử dụng linh hoạt và phù hợp trong các tiết dạy toán: 

+ Giáo viên treo những đồ dùng trực quan có tính chất minh họa hoặc giới thiệu về các đồ vật … và nêu yêu cầu định hướng cho sự quan sát của học sinh.

+ Giáo viên trình bày nội dung các đồ dùng trực quan đó.

+ Giáo viên yêu cầu một số học sinh trình bày lại, giải thích.

+ Từ những chi tiết, thông tin học sinh thu được từ phương tiện trực quan, giáo viên nêu câu hỏi yêu cầu học sinh rút ra kết luận khái quát về vấn đề mà đồ dùng trực quan cần truyền tải. 

Như vậy, việc hiểu bản chất của việc sử dụng đồ dùng trực quan giúp cho giáo viên nắm vững hơn phương pháp dạy học, cách sử dụng đồ dùng dạy học một cách triệt để và có hiệu quả cao trong các giờ dạy toán.

2.1.3. Một số lưu ý khi sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học toán.

1. a) Lựa chọn cách sử dụng đồ dùng trực quan phù hợp với từng giai đoạn học tập.

Ở trường Tiểu học, khi sử dụng dạy học trực quan không thể không có các đồ dùng dạy học toán. Ở đầu năm lớp 1, các đồ dùng dạy học toán thường là các vật thực (bông hoa, lá cây, quả cà chua, viên bi…), các tranh ảnh về các vật gần gũi với học sinh (cây, quả, hoa, dụng cụ gia đình, các vật nuôi…), các mô hình, vật tượng trưng (các hình hình học bằng bìa, bằng gỗ mỏng, bằng nhựa để học sinh học số, các hình chấm tròn, các hạt tính trên bàn tính, que tính…). 

Ví dụ: Khi dạy đến số 7 trong bài 2: Các số 6,7,8,9,10 – trang 14 SGK Toán 1 – bộ sách Kết nối tri thức       

Để giúp học sinh hình thành biểu tượng số 7, giáo viên sử dụng bộ đồ dùng dạy học toán như sau:

Vì đây là giai đoạn đầu lớp 1 nên giáo viên chọn đồ dùng gần gũi với các em. Giáo viên yêu cầu học sinh lấy 6 viên bi, sau đó lấy thêm 1 viên bi nữa, hỏi tất cả có mấy viên bi. Học sinh đếm thêm 1 trên các viên bi để biết được là: có 6 viên bi thêm 1 viên bi được 7 viên bi. 

2.2. Giải pháp 2: Nâng cao hiệu quả cách sử dụng đồ dùng trực quan khi dạy hình thành khái niệm số có một chữ số

Khi dạy các số từ 0 đến 10, chúng ta không dạy theo một mô tuýp nhất định. Không phải bài nào cũng sử dụng trực quan giống nhau mà phải biết linh hoạt, tránh tình trạng lạm dụng, nhàm chán cho cả giáo viên lần học sinh. Dạy các số từ 0 đến 10 được chia làm 2 bài: Bài 1 “Các số 0,1,2,3,4,5”, Bài 2: “Các số 6,7,8,9,10”. Vì các số từ 1 đến 5 có thể coi là số trực giác, tôi đưa ra một số đồ vật có số liệu từ 1 đến 5, hướng dẫn học sinh thao tác  trên phương tiện trực quan ở mức độ trừu tượng hóa tăng dần để hình thành khái niệm số từ 1 đến 5. Hình thành khái niệm số thông qua phép đếm.

– Ví dụ: Bài 1 “Các số 0,1,2,3,4,5” – Trang 8 SGK Toán 1 – bộ sách Kết nối tri thức.

 Để hình thành các số từ 1 đến 5, tôi dùng các đồ dùng trực quan gần gũi với cuộc sống của các em để hình thành khái niệm số tôi tiến hành 2 bước:

+ Bước 1: Đầu tiên tôi chuẩn bị các những khối hộp hình vuông và bức tranh bể cá với số lượng cá từ 1 đến 5. Đến tiết học, tôi hướng dẫn cho các em quan sát hình ảnh chỉ có một phần, mỗi lần tôi cho học sinh quan sát, tôi nêu: Có một chiếc hộp hình vuông, có một con cá và cho học sinh nhắc lại “ Có một chiếc hộp hình vuông”, “có một con cá”

+ Bước 2: Tôi hướng dẫn học sinh nhận ra đặc điểm chung các hình ảnh  đều có số lượng là một. Ta dùng số 1 để chỉ số lượng của mỗi đồ vật đó, số một được viết bằng con số một, tôi viết lên bảng: “1”. Tương tự để hình thành số 2, 3, 4, 5 tôi cũng giới thiệu các nhóm đồ vật có số lượng 2, 3, 4, 5 để học sinh tự giác đếm trên hình ảnh số lượng của nhóm đồ vật. Sau đó tôi hướng dẫn học sinh rút ra số mới được hình thành: 2, 3, 4 và 5.  

– Sang dãy số từ 6 đến 10 tôi dùng phương pháp đếm thêm 1, chứ không phải đếm các số cùng một lúc như hình thành khái niệm số 1, 2, 3, 4, 5.