SKKN Những giải pháp dạy học hiệu quả nội dung hệ sinh thái trong chương trình Sinh học 9

1. PHẦN MỞ ĐẦU:

1.1. Lý do chọn đề tài:

Năm học ………..là năm học tiếp tục thực hiện chương trình hành động của Bộ Giáo dục và Đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Triển khai Kế hoạch số 610/KH-UBND ngày 09/6/2015 của UBND tỉnh về việc Thực hiện Chương trình hành động số 27-CTr/TU ngày 29/9/2014 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”; Thực hiện có hiệu quả các cuộc vận động, các phong trào thi đua của ngành. Năm học thứ 5 thực hiện chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo 2011- 2020 và nhiều chính sách phát triển giáo dục của Đảng và nhà nước. Điều đó đặt ra cho mỗi giáo viên phải không ngừng học tập, tìm tòi, nghiên cứu, đúc rút kinh nghiệm tìm ra những sáng kiến trong quá trình dạy học nhằm đảm bảo mục tiêu đổi mới giáo dục của Đảng và nhà nước.

Một trong những giải pháp đổi mới hiện nay là đổi mới phương pháp dạy học theo quan điểm phát triển năng lực học sinh. Đó là phương pháp không chỉ chú ý tích cực hoá học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên – học sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kĩ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập phức hợp nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp.

Với việc giảng dạy bộ môn sinh học, đặc thù là một bộ môn khoa học thực nghiệm, việc hình thành các kiến thức, kỹ năng  sinh học cho học sinh được hình thành chủ yếu theo phương pháp quan sát và thí nghiệm. Đối với nội dung Sinh thái học trong chương trình sinh học 9, việc giảng dạy của giáo viên hiện nay còn mang nặng những phương pháp truyền thống, học sinh thụ động trong học tập và việc áp dụng kiến thức vào thực hành, liên hệ thực tế chưa nhiều. 

Điểm mới đề tài: Đã có nhiều đề tài viết về phương pháp giảng dạy môn Sinh học nói chung và phần kiến thức sinh thái nói riêng. Song chưa có đề tài nào nghiên cứu sâu về phương pháp dạy và học nội dung về hệ sinh thái trong chương trình sinh học 9 theo hướng phát triển năng lực người học.  Bản thân tôi là một giáo viên mới vào nghề, với lòng nhiệt huyết với sự nghiệp giáo dục, tôi luôn trăn trở, đầu tư thời gian tìm hiểu về nội dung, phương pháp dạy học cũng như chuẩn kiến thức, kỹ năng mà học sinh cần đạt được, đặc biệt đối với nội dung về hệ sinh thái trong chương trình sinh học 9. Tôi đã phát hiện, tích lũy nhiều giải pháp góp phần nâng cao chất lượng dạy và học nội dung về Hệ sinh thái, vì thế tôi chọn nghiên cứu đề tài “những giải pháp dạy học hiệu quả nội dung hệ sinh thái trong chương trình sinh học 9” Với mong muốn đưa luồng gió mới được đóng góp một phần kinh nghiệm cùng với đồng nghiệp nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn, đồng thời giúp học sinh rèn luyện, hình thành những phẩm chất, năng lực, kỹ năng cần thiết cho học sinh.

 1.2. Phạm vi áp dụng của sáng kiến:

Đề tài này nghiên cứu những giải pháp tối ưu, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy năng lực người học đối với nội dung kiến thức Chương 2: Hệ Sinh thái – trong Phần: Sinh vật và môi trường – Sinh học 9.

Đối tượng áp dụng: Giáo viên giảng dạy bộ môn sinh học và học sinh lớp 9.

Đề tài được áp dụng nghiên cứu thực hiện tại lớp 9A, 9B , 9C ở trường THCS nơi tôi đang giảng dạy.

2. NỘI DUNG

2.1. Thực trạng nội dung cần nghiên cứu:

2.1.1 Các văn bản chỉ đạo về đổi mới giáo dục:

Hiện nay, Đảng và nhà nước đang tích cực chỉ đạo về đổi mới giáo dục nói chung và giáo dục trung học nói riêng được thể hiện trong nhiều văn bản, đặc biệt trong các văn bản sau đây:

– Luật Giáo dục số 38/2005/QH11, Điều 28 qui định: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học,khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.

– Báo cáo chính trị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI “Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, phương pháp thi, kiểm tra theo hướng hiện đại; nâng cao chất lượng toàn diện, đặc biệt coi trọng  giáo dục lí tưởng, giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kĩ năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội”.

– Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc”; “Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan Việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo cần từng bước theo các tiêu chí tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và công nhận. Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học với đánh giá cuối kỳ, cuối năm học; đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học; đánh giá của nhà trường với đánh giá của gia đình và của xã hội”.

– Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ–TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ chỉ rõ: “Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập,  rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học”; “ kết hợp kết quả kiểm tra đánh giá trong quá trình giáo dục với kết quả thi”.

– Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định ”Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”; 

2.1.2. Về phía giáo viên

Đối với việc giảng dạy bộ môn Sinh học, hiện nay giáo viên đã được tập huấn về đổi mới phương pháp dạy học. Đặc biệt là đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy năng lực người học. Đó là phương pháp ngoài cách dạy học thuyết trình cung cấp kiến thức thì tổ chức hoạt động dạy học thông qua trải nghiệm, giải quyết  những nhiệm vụ thực tiễn. Qua các hoạt động học tập, học sinh sẽ được hình thành và phát triển không phải một loại năng lực mà là được hình thành đồng thời nhiều năng lực.

Với nội dung về hệ sinh thái, giáo viên có thể lựa chọn nhiều hình thức, phương pháp dạy học phong phú bám sát chuẩn kiến thức kỹ năng để hình thành, phát triển năng lực cho học sinh. Tuy nhiên, qua hai năm trực tiếp giảng dạy sinh học 9 và sự chia sẻ của các đồng nghiệp, bản thân tôi nhận thấy việc giảng dạy, học tập nội dung Hệ sinh thái trong chương trình sinh học 9, vẫn gặp nhiều khó khăn như:

Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học của nhà trường còn thiếu không đáp ứng được yêu cầu thực tế của bộ môn.

Phòng học bố trí theo phương pháp dạy học cũ, nên việc tổ chức các hoạt động trong một tiết học gặp nhiều khó khăn.

Nhiều giáo viên ngại khó, không mạnh dạn đổi mới phương pháp, không chú trọng tổ chức các hoạt động học tập tích cực cho học sinh. Trong dạy học vẫn còn nặng