SKKN Phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Toán lớp 6 qua một số bài tập tính tổng dãy số

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài.

         Như Bác Hồ đã nói: “Vì lợi ích mười năm phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm phải trồng người”. Câu nói đó thật có ý nghĩa.

          Mọi người ai cũng biết chúng ta đã bước sang thời đại cách mạng  khoa học kỹ thuật phát triển không ngừng trong mọi lĩnh vực của đời sống, con người ngày càng phụ thuộc và chi phối lẫn nhau,  nhu cầu hợp tác ngày càng gia tăng. Cùng với sự phát triển đó, đất nước ta ngày càng đổi mới và chuyển sang nền kinh tế thị trường, mở cửa, giao lưu hội nhập cùng các quốc gia khác trên thế giới. Để đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước, chúng ta cần phải có nhiều những nhân tài, những nhà khoa học giỏi, những giáo sư trong mọi lĩnh vực khoa học cũng như đời sống.

         Hơn nữa, một trong những chủ trương lớn của Đảng và nhà nước ta đối với giáo dục  trong thời kỳ đổi mới  là: Nâng cao nguồn nhân lực và bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Muốn làm được việc này thật không dễ, nó đòi hỏi một sự nỗ lực và sáng tạo không biết mệt mỏi của những người làm công tác giáo dục nói chung và toàn thể đội ngũ giáo viên chúng ta nói riêng. 

        Nhằm tạo ra nguồn nhân tài trong tương lai cho đất nước thì ngay từ khi các em còn ngồi trên ghế nhà trường chúng ta cần phải  theo dõi, phát hiện và tiến hành bồi dưỡng các em  nhằm giúp các em phát huy hết khả năng tư duy sáng tạo của mình.

       Vì vậy, việc đào tạo một thế hệ trẻ có đầy đủ phẩm chất và năng lực để đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước là một vấn đề cần thiết nhằm tạo động lực góp phần đưa đất nước phát triển nhanh.

      Trong những năm gần đây, số học sinh giỏi, học sinh đạt giải các kỳ thi trong nước và Quốc tế ngày càng tăng. Bộ giáo dục và Đào tạo đã tổ chức những cuộc thi Quốc gia chọn học sinh giỏi trong đó có học sinh giỏi môn Toán. Trong các kỳ thi Ôlympic  môn Toán nước ta đã đạt được những giải thưởng cao.

       Để có được những học sinh giỏi Toán, những nhân tài trong ngành Toán học thì việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi Toán học  từ cấp THCS là một việc làm hết sức quan trọng và cần thiết. Chính vì thế nhiệm vụ phát hiện và bồi dưỡng  các em học sinh giỏi ngay từ đầu cấp là nhiệm vụ hàng đầu.

       Muốn vậy người giáo viên  phải biết vận dụng linh hoạt kiến thức trong nhiều tình huống khác nhau để tạo ra hứng thú học tập cho học sinh. Phải cung cấp cho học sinh nắm chắc các kiến thức cơ bản sau đó cung cấp cho học sinh cách nhìn, cách vận dụng linh hoạt các kiến thức cơ bản đó, phân tích tìm ra hướng giải, bắt đầu từ đâu và bắt đầu như thế nào là rất quan trọng để học sinh không sợ khi đứng trước một bài toán khó mà dần tạo sự tự tin, gây hứng thú say mê môn toán, từ đó tạo cho học sinh tác phong tự học, tự nghiên cứu. 

       Một bài toán có thể có nhiều cách giải, mỗi bài toán thường nằm trong một dạng toán khác nhau đòi hỏi phải biết vận dụng kiến thức  một cách sáng tạo trong nhiều lĩnh vực, vì vậy học sinh phải biết sử dụng phương pháp nào cho phù hợp.       

       Trong chương trình Toán THCS nói chung và phần Số học nói riêng có rất nhiều dạng toán hay.  Các dạng toán Số học ở chương trình THCS thật đa dạng và phong  phú như: Toán chia hết; phép chia có dư; số nguyên tố; số chính phương; luỹ thừa; dãy số viết theo quy luật  …

        Bài tập về tính tổng dãy số có trong chương trình số học 6. Song  khi gặp các bài toán này không ít khó khăn phức tạp, học sinh hay bế tắc, lúng túng và thường vướng mắc không giải quyết được. Khả năng tiếp thu của từng học sinh trong quá trình học, làm các dạng toán luôn có sự khác nhau.Thông qua quá trình giảng dạy phần bài tập tính tổng dãy số giáo viên có thể phát hiện ra các học sinh có tố chất. Các em học sinh giỏi toán có tố chất nhanh nhạy về tính toán, tư duy, suy luận logic… 

        Khi phát hiện ra các học sinh đó thì công việc bồi dưỡng học sinh giỏi Toán chính là xây dựng các hệ thống kiến thức cũng như bài tập thực hành phù hợp để rèn luyện và phát triển khả năng của các em đó.

         Sau đây tôi xin trình bày SKKN “Phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Toán lớp 6 ở Trường THCS Nga Mỹ qua một số bài tập tính tổng dãy số”.

1.2. Mục đích nghiên cứu.

        Công tác phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi là một công tác  rất khó khăn và phức tạp. Vì vậy, tôi nghiên cứu đề tài này với mục đích tìm ra những giải pháp,  hình thức  phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi toán nhằm đạt hiệu quả cao. Đồng thời còn nâng cao chất lượng giảng dạy, trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho giáo viên. Làm tốt công tác này sẽ kích thích mạnh mẽ ý thức tự giác lòng say mê và ý chí vươn lên trong học tập, tu dưỡng của học sinh.

1.3. Đối tượng nghiên cứu.

        Bồi  dưỡng học sinh giỏi là một việc làm cần thiết đối với tất cả các khối lớp trong nhà trường THCS, ở đây tôi chỉ nghiên cứu trong phạm vi hẹp. Đó là bàn về một số biện pháp, hình thức phát hiện và  bồi dưỡng học sinh giỏi. Cụ thể là học sinh giỏi khối 6 qua một số bài tập tính tổng dãy số.

1.4. Phương pháp nghiên cứu.

      Phương pháp dạy học tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh.

       Phương pháp quan sát, gợi mở, vấn đáp, truyền đạt khi hình thành kiến thức mới.

        Phương pháp luyện tập thực hành, kiểm tra phát hiện để củng cố kiến thức.

        Phương pháp dạy học nêu và giải quyết vấn đề, điều tra, thảo luận khi hình thành kỹ năng cho học sinh.

2. NỘI DUNG

2.1. Cơ sở lý luận.

        Chúng ta biết rằng  lứa tuổi học sinh bậc THCS, nhất là các em mới chuyển từ bậc Tiểu học lên lớp 6 đặc điểm tâm sinh lý hết sức điển hình đây là thời kỳ chuyển giao từ trẻ con sang người lớn, do đó tạo cho các em một nhân cách đa dạng phong phú thể hiện ở một số điểm cơ bản sau đây:

        Hứng thú của các em phát triển ở mức độ cao, hứng thú về học tập đã xuất hiện và ngày càng đậm nét. Đây là việc hết sức thuận lợi đối với việc giảng dạy bộ môn Toán học. Từ việc tò mò thích thú dẫn tới say mê bộ môn không phải là khoảng cách xa đối với các em.

        Bên cạnh đó ý thức tự lập và khả năng tìm tòi đi sâu khám phá khoa học là một ưu điểm điển hình của học sinh THCS. Tuy nhiên việc đi sâu vào bản chất khái niệm, khả năng phân tích tổng hợp, so sánh của các em không phải lúc nào cũng bộc lộ rõ nét.

       Cùng song song với những ưu điểm trên các em cũng còn bộc lộ những nhược điểm sau: có hứng thú say mê, có niềm khát khao khám phá chân lý, có lòng yêu khoa học song các em còn rụt rè e ngại, đôi khi hay nản chí, mất lòng tin khi gặp phải công việc quá khó khăn mà bản thân chưa thể giải quyết được. Làm thế nào để khắc phục được những khó khăn đó. Điều quan trọng nhất mỗi giáo viên nên thực sự quán triệt nguyên tắc tôn trọng nhân cách học sinh  nên tin tưởng vào các em, mạnh dạn giao phó công việc để các em ngày thêm vững vàng lớn khôn hơn.

       Đối với bài tập tính tổng, có bài là phép tính đơn thuần nhưng nhiều bài  tập lại có một quy luật riêng nào đó. Có những bài toán thiết lập bởi một quá trình lặp đi lặp lại nhưng với kết quả là một bất biến theo nghĩa nào đó. Nhiệm vụ của chúng ta là phải tìm bất biến trong quá trình đó. Chúng ta có thể gọi công việc đó là tìm kiếm quy luật trong quá trình giải toán.Tìm kiếm một quy luật là một con đường hiệu quả để học sinh tiếp cận, giải quyết một bài toán.Vậy chúng ta tìm kiếm quy luật như thế nào? Việc làm đó đòi hỏi  khả năng tư duy của học sinh.

        Quy luật là một lĩnh vực quan trọng trong toán học bởi chúng ta nhận biết được những điểm giống nhau giữa những con số đưa ra và dự đoán.Tìm kiếm quy luật của một tổng là một vấn đề đòi hỏi năng lực tư duy của chúng ta, bởi không có một quy luật duy nhất nào có thể áp dụng cho mọi trường hợp. Mỗi tổng có một quy luật nhất định. Do đó học sinh cần phân tích các mối quan hệ giữa các số hạng của tổng trong bài toán để từ đó phân tích, nghiên cứu, tìm tòi nghiên cứu tìm ra lời giải tối ưu. Đặc biệt là kỹ năng trình bày lời giải, kỹ năng tính toán đúng.

       Để làm được bài toán tính tổng đòi hỏi các em cần có tư duy bao quát, dự đoán, quy nạp, đặc biệt là  khả năng phát hiện vấn đề. Thông qua dạng toán tính tổng dãy số để bồi dưỡng đồng thời phát hiện nhân tài. Từ đó mà  tìm ra những học sinh giỏi có đầu óc tư duy tốt, có khả năng phát hiện vấn đề một cách nhanh nhạy.