SKKN Phát triển khả năng giải toán dựa vào quan hệ logic giữa các phép tính nhân – Chia cho học sinh lớp 4

1. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài:         

      Trong các nhà trường phổ thông nói chung và nhà trường Tiểu học nói riêng môn toán là môn học độc lập, là môn học quan trọng, nó cùng với môn học khác góp phần đào tạo nên những con người phát triển toàn diện. Trong các môn học ở Tiểu học, cùng với môn Tiếng Việt, môn Toán có vị trí đặc biệt quan trọng vì:

          – Các kiến thức, kĩ năng môn Toán ở Tiểu học có rất nhiều ứng dụng trong đời sống, rất cần cho mọi người lao động, rất cần để học các môn học khác và học tiếp môn Toán ở các lớp trên

          – Môn Toán góp phần quan trọng trong việc rèn luyện và phát triển tư duy trong học sinh như óc phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa khái quát hóa… Nó góp phần vào việc hình thành những phẩm chất cần thiết của người lao động mới trong xã hội hiện đại, trong nền khoa học tri thức như cần cù, cẩn thận, kiên trì, chịu khó, làm việc có kế hoạch, có sáng tạo, biết tự kiểm tra đánh giá, có nề nếp và tác phong làm việc khoa học.

           – Mặt khác, dạy học là cách thức hoạt động của giáo viên trong việc chỉ đạo tổ chức hoạt động học tập nhằm giúp học sinh chủ động đạt được các mục tiêu dạy học. Trong bối cảnh toàn ngành Giáo dục và Đào tạo đang nỗ lực đổi mới phương pháp dạy học theo hương phát huy tính tích cực của học sinh trong hoạt đông học tập. Chúng ta phải trăn trở về vấn đề đổi mới phương pháp trong mội giờ dạy thì mới đáp ứng được yêu cầu của chương trình mới. Mà nội dung chương trình Tiểu học mới được thiết kế theo tinh giảm tính lý thuyết, tăng tính thực tiễn thực hành, đảm bảo tính vừa sức, khả thi, giảm số tiết học trên lớp, tăng thời gian tự học và hoạt động ngoại khóa. Vì vậy đòi hỏi người giáo viên phải có những đổi mới về phương pháp dạy học. Ngay trong từng tiết học giáo viên tìm ra cho mình một phương pháp tối ưu nhất và luôn luôn thực hiện đổi mới.

– Trong thời gian trực tiếp giảng dạy bản thân tôi thấy rằng học sinh của chúng ta đặc biệt là học sinh thuộc vùng nông thôn về kĩ năng tính toán các phép tính về số tự nhiên còn lúng túng hay mắc sai lầm, nhầm lẫn. Cho nên bản thân tôi là một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy các phép toán nhân chia cho học sinh lớp 4 nên tôi thấy phải có biện pháp như thế nào để các em không những hiểu được bản chất của phép tính đó, nắm được quy tắc mà các em còn phải có kĩ năng thực hành  một cách thành thạo, ít mắc sai lầm, phát huy được kĩ năng sáng tạo của các em.

Xét riêng về loại toán giải ở lớp 4, ta thấy đây là loại toán khó, rất phức tạp, phong  phú đa dạng và có rất nhiều kiến thức áp dụng vào thực tế cuộc sống. Mặt khác việc hình thành, rèn luyện, củng cố các kỹ năng giải toán có liên quan đến việc sử dụng các kĩ thuật cơ bản từ mối quan hệ giữa các phép tính nhân, chia trong bảng ở lớp 3 gần như là chưa có nên các em không thể tránh khỏi những khó khăn sai lầm khi giải loại toán này. Vì thế rất cần phải có phương pháp cụ thể đề ra để nâng cao chất lượng giải toán cho học sinh lớp 4 nhằm đáp ứng các nội dung bồi dưỡng nâng cao chất lượng giảng dạy của giáo viên, bồi dưỡng nâng cao khả năng tư duy linh hoạt và óc sáng tạo của học sinh.

     Víi lý do trªn còng nh­ ®Ó n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô cña b¶n th©n t«i m¹nh d¹n ®­a ra mét sè ý kiÕn nho nhá cho học sinh lớp 4 . Đó là:

“Phát triển khả năng giải toán dựa vào quan hệ logic giữa các phép tính nhân – chia cho học sinh lớp 4”

2. Mục đích nghiên cứu: 

      Mục đích của đề tài mà tôi nghiên cứu không chỉ nhằm giúp học sinh nhận biết, nhắc lại  kiến thức, kĩ năng đã học để trình bày giải thích theo cách hiểu của mình mà còn biết vận dụng để giải quyết vấn đề quen thuộc; giải quyết những vấn đề mới hoặc đưa ra những phản hồi hợp lí trong học tập cũng như cuộc sống một cách linh hoạt. Không chỉ giúp HS nắm bắt những kiến thức sơ giản ban đầu về toán học mà còn giúp học sinh tự tìm hiểu mối quan hệ giữa giữ liệu đã cho, đã học  với vấn đề cần  suy luận, tìm tòi, biết mô tả mối quan hệ để giải quyết vấn đề bằng cấu trúc lời giải và phép tính cụ thể cho một bài toán giải cụ thể nhằm phát triển khả năng tư duy, suy luận, nâng cao năng lực giải toán cho học sinh lớp 4, đặc biệt là những học sinh có năng khiếu về môn toán.

3.Đối tượng nghiên cứu: 

Đối tượng nghiên cứu chủ yếu là nghiên cứu về kĩ thuật tính và mối quan hệ giữa các phép tính nhân – chia trong bảng để giải các bài toán có liên quan cho học sinh lớp 4.

1. Phương pháp nghiên cứu:

– Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Đọc sách, tài liệu, giáo trình có liên quan đến đề tài nghiên cứu.

– Phương pháp quan sát: Thông qua dự giờ, quan sát thực tế dạy học của giáo viên, việc học tập của học sinh còn có gì khó khăn, chưa phù hợp với việc dạy toán giải có liên quan đến mối quan hệ giữa các phép tính  nhân, chia trong bảng để phát triển nâng cao kiến thức cho học sinh.

– Phương pháp điều tra: Tìm hiểu thực trạng việc dạy, học các phép nhân, chia trong bảng ở lớp dưới.

– Phương pháp thực nghiệm: Khảo sát thực tế việc giải toán từ dấu hiệu cơ bản bản chất của phép nhân, chia trong bảng để nâng cao năng lực học toán cho học sinh lớp 4.

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:

Như chúng ta đã biết, đặc điểm tư duy của học sinh Tiểu học còn chủ yếu là mang tính trực quan, cụ thể mà tri thức toán học lại mang tính trừu tượng và khái quát cao. Việc dạy các em nắm bắt được kiến thức qua đồ dùng trực quan đã khó nhưng từ tính trực quan đó giúp các em trừu tượng hóa, khái quát hóa để giải quyết vấn đề toán học lại là điều khó khăn gấp bội. Do vậy, bản thân tôi luôn trăn trở nghiên cứu với mong muốn giúp học sinh lớp 4, đặc biệt là những học sinh có năng khiếu về môn toán không chỉ dừng lại ở tư duy trực quan cụ thể mà cac em còn được phát huy tối đa trí tuệ, óc sáng tạo và khả năng tư duy lôgic của mình qua việc học toán. 

2. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến:
3. Thực trạng:

      Mục tiêu của việc dạy học nhân – chia trong bảng là giúp học sinh nhớ một cách có hệ thống về các phép tính nhân chia tạo nền tảng cho quá trình học các phép tính nhân- chia ngoài bảng. 

      Qua quá trình điều tra, dự giờ của một số giáo viên dạy lớp 2; 3, tôi thấy rằng giáo viên thường xây dựng phép nhân trên cơ sở phép cộng các số hạng bằng nhau; xây dựng phép chia trên cơ sở của phép nhân. Việc xây dựng các phép tính như thế là phù hợp với nội dung chương trình, đối tượng học sinh, đồng thời cũng đảm bảo tính khoa học trong quá trình dạy học.  Nhưng một điều hạn chế của giáo viên thường thấy là chưa khai thác triệt để những kiến thức liên quan, bản chất giữa các phép tính với nhau. Hầu hết khi dạy bài này giáo viên thường tiến hành theo 3 bước sau:

       – Hoạt động 1: Giới thiệu bài

       – Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh lập bảng nhân( hoặc bảng chia).

       Ở hoạt động này giáo viên thường tiến hành theo các bước:

             Bước 1: Hướng dẫn thành lập bảng nhân (hoặc chia)theo phương pháp trực quan.

             Bước 2: Đọc thuộc bảng nhân ( hoặc bảng chia).

         – Hoạt động 3: Luyện tập

       Ở bước này giá viên tổ chức cho học sinh hoàn thành việc luyện tập qua các bài tập theo chuẩn kiến thức, kĩ năng là chủ yếu.

    Với tiến trình dạy học như thế, tôi đã ra đề khảo sát cho đối tượng là học sinh đã học hết lớp 3 bước sang đầu lớp 4 như sau: