SKKN Phát triển năng lực của học sinh trong dạy học tích hợp các văn bản nghị luận trung đại lớp 8

1. Mở đầu

– Lí do chọn đề tài

Đổi mới phương pháp dạy và học là vấn đề thời sự cho việc nâng cao chất lượng giáo dục, có ý nghĩa thực tiễn và khoa học trong giáo dục và đời sống. Đổi mới dạy và học là việc làm của tất cả mọi người từ cấp quản lý cho tới từng giáo viên. Nghị quyết 29 – NQ/TƯ về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo vừa qua đã chỉ ra rằng: “Dạy học theo hướng tích hợp” để phát triển năng lực của học sinh là một trong những vấn đề cần ưu tiên. 

         Xuất phát từ yêu cầu, mục tiêu của quá trình đổi mới phương pháp dạy học, chúng ta cần phải chú trọng đến việc phát huy tính tích cực, chủ động, độc lập và sáng tạo của học sinh, giúp học sinh biến kiến thức bài học thành hiểu biết của mình. Hoà cùng phong trào thi đua đổi mới dạy học, trong quá trình giảng dạy, tôi luôn tìm kiếm, rút kinh nghiệm về phương pháp giảng dạy  qua mỗi bài học, nhằm giúp học sinh dễ dàng phát hiện, ghi nhớ, tổng hợp kiến thức và khắc phục những tồn tại trong giờ dạy của mình.

Đối với môn Ngữ văn, đặc biệt là trong tiết dạy và học các văn bản nghị luận trung đại, để đạt được hiệu quả cao thì vai trò của thầy và trò trong việc chuẩn bị và tổ chức tiết học là vô cùng quan trọng. Bởi nó giúp các em tiếp cận, làm quen và khơi dậy trong các em năng lực cảm thụ, sự tự tin và khả năng truyền đạt, trình bày những cảm nhận, những suy nghĩ và rung động riêng.

Trong bản sáng kiến kinh nghiệm này, tôi không có tham vọng viết về tất cả các phương pháp đổi mới bởi nó đòi hỏi phải có quá trình nghiên cứu lâu dài. Trong quá trình dạy học, tôi cố gắng kết hợp nhiều phương pháp giảng dạy một cách hợp lí giữa truyền thống và hiện đại; và mạnh dạn đưa sự chuẩn bị, tìm hiểu trước của thầy và trò về các văn bản nghị luận trung đại lớp 8 vào tiết bổ trợ để tiết học chính khoá đạt kết quả cao. Đó chính là lí do tôi viết sáng kiến kinh nghiệm với đề tài: “Phát triển năng lực của học sinh trong dạy học tích hợp các văn bản nghị luận trung đại lớp 8”.

• Mục đích nghiên cứu

Đứng trước những thực trạng khó khăn trong việc dạy-học các văn bản nghị luận trung đại, bản thân tôi là một giáo viên trung học cơ sở, được  giảng dạy môn Ngữ văn, do vậy tôi xác định rõ mình cần phải có trách nhiệm giúp học sinh được tự học, được tìm hiểu, được vận dụng và được trở đi trở lại những kiến thức gần nhau, giúp các em có sự hiểu biết vừa sâu vừa rộng kích thích hứng thú và sự tìm tòi sáng tạo, tích cực hướng tới sáng tạo. Trong môi trường giáo dục, với sự hướng dẫn của người thầy giáo, học sinh hoàn toàn có khả năng tự học, tự tìm kiếm cho mình cách thức tiếp thu kiến thức, đồng thời giúp các em năng lực tự giải quyết vấn đề. Tất nhiên, cần phải khơi dậy trong học sinh khả năng độc lập tích cực, sự bền bỉ và có sự hợp tác với thầy, với bạn. Nhưng do thời lượng ở tiết học chính khoá còn ít cho nên chỉ có thể tổ chức cho các em một số hoạt động thông qua các tiết học bổ trợ để các em được tự học, được tìm hiểu, được vận dụng sâu sắc kiến thức: văn học trung đại có một vai trò, vị trí rất quan trọng trong tiến trình phát triển của văn học Việt Nam; là một bộ phận cấu thành, văn học trung đại gắn liền với lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. 

 Hơn nữa trong qúa trình công tác, bản thân tôi nhận thấy rằng việc tổ chức các hoạt động ngoại khoá về việc tự chuẩn bị bài học theo cá nhân, nhóm, tập thể sẽ có tác dụng rất lớn trong việc thu hút sự tham gia của các em. Chính vì vậy, tôi đã chọn đề tài này để nghiên cứu và thực hiện với mong muốn giúp các em học sinh  có những nhận thức, rung cảm chân thành về các tác phẩm cổ điển.

Thông qua các hoạt động chuẩn bị bài học trước giờ lên lớp ở tiết phụ đạo, có thể thực hiện tốt nhất có thể được các nội dung, mục tiêu… về các văn bản nghị luận trung đại lớp 8 nhằm giúp học sinh nắm được:

+ Hoàn cảnh ra đời, đặc biệt là hoàn cảnh văn hoá-xã hội chịu sự chi phối mạnh mẽ của tư tưởng Nho giáo như thế nào?

+ Đặc trưng thi pháp của văn học trung đại qua các thể loại cụ thể và vì sao đó là các văn bản nghị luận tiêu biểu?

+ Giá trị của văn học trung đại gắn liền với lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, được phản ánh đậm nét trong văn học Việt Nam như thế nào?

        + Trách nhiệm của công dân, học sinh trong việc phát huy truyền thống của ông cha trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước, trên cơ sở đó mỗi học sinh cần nhận thấy rõ trách nhiệm của mình khi còn ngồi trên ghế nhà trường là phải chăm lo học tập, tích cực trau dồi, rèn luyện tư tưởng đạo đức để xứng đáng là con dân đất Việt. 

• Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu gồm các hoạt động của thầy và trò đối với các văn bản nghị luận trung đại lớp 8 trong tiết phụ đạo.

 Các văn bản văn học trung đại lớp 8 gồm:

  Chiếu dời đô 

Hịch tướng sĩ 

Nước Đại Việt ta 

Bàn luận về phép học 

• Phương pháp nghiên cứu

+ Phương pháp khảo sát

+ Phương pháp thống kê

+  Phương pháp phân tích, tổng hợp

+ Phương pháp kiểm tra, đánh giá

+ Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động học tập của học sinh

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

  Sử dụng  kiến thức liên môn trong dạy học tạo cho học sinh một nội dung tư duy phong phú, một cách suy nghĩ vận động bằng con đường tích hợp những nội dung từ một số môn học, từ một số khoá trình trong một môn học đưa vào nội dung của một khoá trình hay một môn học khác, tăng cường tính tích cực của học sinh.

          Hiện nay, xu hướng đổi mới cách dạy, cách học, đổi mới cái dạy, cái học, dạy học không đơn thuần là cung cấp kiến thức mà là dạy – tự học, với mục tiêu cuối cùng là để người học tự phát triển toàn diện. Vận dụng phương pháp liên môn chính là giúp người học tự biến đổi bằng cách tích hợp các kiến thức từ các nguồn khác nhau biến nó thành cái riêng của mình. Dạy học liên môn, do đó, có ý nghĩa rất lớn xét về quan diểm giáo dục toàn diện. Học sinh được tự học, được tìm hiểu, được vận dụng và được trở đi trở lại những kiến thức gần nhau, giúp người học có sự hiểu biết vừa sâu vừa rộng kích thích hứng thú và sự tìm tòi sáng tạo, tích cực hướng tới sáng tạo. Trong môi trường giáo dục, với sự hướng dẫn của người thầy giáo, học sinh hoàn toàn có khả năng tự học, tự tìm kiếm cho mình cách thức tiếp thu kiến thức, đồng thời giúp các em năng lực tự giải quyết vấn đề. Tất nhiên, cần phải khơi dậy trong học sinh khả năng độc lập tích cực, sự bền bỉ và có sự hợp tác với thầy, với bạn. Đây cũng chính là quá trình dạy-tự học mà nhiều nhà khoa học từng đề cập đến.

         Từ quan điểm này, tôi đã vận dụng đưa vào các tiết học sự chuẩn bị, tìm hiểu trước của thầy và trò về các văn bản nghị luận trung đại lớp 8 trong tiết phụ đạo để tiết học chính khoá đạt kết quả cao. 

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

 Ở chương trình Ngữ văn  8, tập hai, học sinh được học các văn bản nghị luận trung đại bao gồm: Chiếu dời đô (Lí Công Uẩn), Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn), Bình Ngô đại cáo (Nguyễn Trãi) và Bàn luận về phép học (La Sơn Phu Tử  Nguyễn Thiếp). Theo phân phối chương trình Ngữ văn hiện nay thì số lượng thời gian giành cho các văn bản nghị luận trung đại lớp 8 như sau:

Chiếu dời đô (Lí Công Uẩn): 45 phút (Tiết 90);

Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn): 90 phút (Tiết 93,94);

Nước Đại Việt ta (Trích Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi): 45 phút (Tiết 97);

Bàn luận về phép học (La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp): 45 phút (Tiết 101);