SKKN Rèn kĩ năng giải một số dạng toán bằng sơ đồ đoạn thẳng cho học sinh khối 4

1. MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn đề tài

      Mục tiêu của Giáo dục tiểu học là: “Hình thành cho học sinh những cơ sở ban đầu cho sự phát triển lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học Trung học cơ sở. Trong  số các môn học ở Tiểu học thì môn Toán là một môn học trọng tâm góp phần tích cực thực hiện mục tiêu giáo dục, đào tạo con người toàn diện. Chính vì vậy, thời lượng dành cho môn Toán chiếm khá nhiều trong chương trình và được đặc biệt chú ý.

       Một trong những yếu tố quyết định sự hình thành nhân cách, khả năng tư duy độc lập, sự ham tìm tòi khám phá chính là việc học toán. Có thể nói học toán là môi trường lí tưởng để học sinh phát huy trí tuệ của mình. Đặc biệt là thông qua giải toán học sinh hình thành, phát triển khả năng suy luận, lập luận logic, phát huy trí thông minh, tạo cách giải quyết vấn đề có căn cứ, chính xác và khoa học. Không những thế, học tốt môn toán còn góp phần để các em học tốt những môn khác.

       Trong thực tế giảng dạy ở lớp 4 nhiều năm, tôi nhận thấy: Do lượng kiến thức toán ở lớp 3 còn nhẹ so với lớp 4 nên khi bước vào lớp 4 các em rất hay bị “rối”. Đặc biệt là những bài toán giải có nội dung phức tạp, nhiều dạng toán giải “na ná” như nhau, khó nhận dạng. Các em tóm tắt đề thường dùng lời, không hình dung ra cách giải quyết tổng thể mà thực hiện, giải quyết theo kiểu “ gặp đâu làm đó, chưa biết phát huy phương pháp sơ đồ đoạn thẳng” đã học ở lớp 2, lớp 3 trong giải toán. Bên cạnh đó, ngôn ngữ toán học của các em còn rất hạn chế, chưa biết diễn giải vấn đề một cách mạch lạc. Chính vì những lí do trên, tôi đã đi sâu nghiên cứu “Rèn kĩ năng giải một số dạng toán bằng sơ đồ đoạn thẳng cho học sinh lớp 4” nhằm khắc phục những nhược điểm nói trên và tạo cảm giác nhẹ nhàng thoải mái khi giải quyết  các bài toán có nội dung phức tạp.

2. Mục đích nghiên cứu

– Tìm hiểu phương pháp và thực trạng dạy và học toán 4.                                 – Tìm ra phương pháp dạy học giải toán nhằm giúp học sinh phát triển tư duy trừu tượng, óc khái quát, ngôn ngữ toán học và giải quyết  một  số dạng toán có lời văn điển hình của lớp 4.

– Học sinh biết biến những bài toán có nâng cao thành những bài toán có nội dung đơn giản thông qua việc biểu diễn bằng “sơ đồ đoạn thẳng”, nhận dạng các loại toán và diễn đạt được nội dung bài toán thông qua sơ đồ, từ đó tìm ra cách giải bài toán.

3. Đối tượng nghiên cứu

 – Nghiên cứu chất lượng học sinh lớp 4 về giải một số dạng toán bằng sơ đồ đoạn thẳng;

– Nghiên cứu biện pháp tốt nhất để dạy học sinh kiến thức về giải một số dạng toán bằng sơ đồ đoạn thẳng.

4. Phương pháp nghiên cứu

– Phương pháp đọc tài liệu;

– Phương pháp quan sát;

– Phương pháp thực nghiệm;

– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2. Cơ sở lí luận của sáng kiến

      Giải toán là một trong những nội dung chiếm số lượng lớn và xuyên suốt chương trình môn toán của bậc tiểu học bởi vì các bài toán có lời văn thường mang tính chất tổng hợp, thực tế các kiến thức học sinh đã học trước đó.Thông qua giải toán học sinh được thực hiện các thao tác tư duy như: Phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hoá, khái quát hoá…Qua đó, học sinh thể hiện, bộc lộ những kinh nghiệm, kĩ năng đồng thời rèn luyện và phát triển năng lực tư duy, phương pháp suy luận…

      Một trong những phương pháp sử dụng giải toán có hiệu quả nhất là phương pháp “sử dụng sơ đồ đoạn thẳng”. Phương pháp này mang tính “chủ đạo” và xuyên suốt cả quá trình tiểu học (từ lớp 1 đến lớp 5) vì phương pháp này vừa đơn giản phù hợp với đặc điểm tư duy của học sinh tiểu học vừa giúp các em hiểu và nắm chắc kiến thức mà mình đã học.

2. Thực trạng của vấn đề

       Năm học ……..tôi được phân công trực tiếp dạy lớp 4A, và qua nhiều năm dạy lớp 4, tôi nhận thấy, đa số học sinh tiếp thu bài chậm rất ngại giải toán có lời văn, đặc biệt là các dạng toán phải dùng đến “sơ đồ đoạn  thẳng” bởi vì hầu hết các em chưa biết cách biểu diễn các yếu tố toán học bằng các đoạn thẳng. Nếu có biểu diễn được thì  cách biểu diễn cũng chưa chính xác và khi nhìn vào sơ đồ không toát lên được nội dung của bài toán do đó không hình dung ra cách giải, hơn thế nữa, phương pháp sử dụng “sơ đồ đoạn thẳng” trong giải toán đã được các em làm quen ngay từ lớp 1,2, 3 nhưng dưới góc độ “thụ động” nghĩa là các em chỉ vẽ theo sự tóm tắt của giáo viên ở trên bảng và nhìn vào “sơ đồ” các em chưa diễn đạt được nội  dung hết sức đơn giản. Lên lớp 4, kiến thức toán mà các em cần tiếp thu là rất mới lạ . Các bài toán có lời văn có rất nhiều dữ kiện mà nếu không sử dụng “sơ đồ đoạn thẳng” để biểu diễn thì học sinh không thể hình dung được. Như vậy ta thấy nảy sinh mâu thuẫn giữa một bên là: Kinh nghiệm về vẽ “sơ đồ đoạn thẳng” còn quá ít, và một bên là biểu diễn nhiều yếu tố toán học phức tạp thông qua sơ đồ. Mặt khác khả năng phân tích để thiết lập mối quan hệ, liên hệ giữa các dữ kiện các đại lượng hoặc không thể dùng đoạn thẳng để biểu diễn các đại lượng để thiết lập mối quan hệ, liên hệ giữa các đại lượng hoặc không biết sắp xếp các đoạn thẳng đó một cách trình tự thích hợp để làm nổi bật mối liên hệ phụ thuộc giữa các đại lượng ấy.

      Qua một thời gian ngắn tôi trực tiếp dạy và qua khảo sát chất lượng học sinh của lớp tôi đã có biện pháp đề ra cho lớp mình.

Bài toán khảo sát: Một cửa hàng có 9024 kg gạo, đã bán được số gạo đó. Hỏi cửa hàng còn lại bao nhiêu ki-lô gam gạo?

Kết quả:                           

               Số bài Hoàn thành trở lên: 20/25 bài;  Tỉ lệ: 80%

               Số bài Chưa hoàn thành: 5/25 bài: Tỉ lệ: 20%

      Từ những cơ sở lí luận và thực tiễn trên, tôi đã đi sâu nghiên cứu, tìm tòi phương pháp dạy – học nhằm giúp học sinh có kĩ năng sử dụng “sơ đồ đoạn thẳng” trong giải toán có lời văn với hi vọng học sinh giải thuần thục các dạng toán có lời văn trong chương trình toán 4, nghĩa là: Thông qua phương pháp giải toán bằng sơ đồ đoạn thẳng các em biết vận dụng kiến thức vào thực hành, biết phân tích, tổng hợp, suy luận logic, biết đưa những yếu tố phức tạp trừu tượng của toán học về dạng đơn giản, cụ thể. Từ đó giúp các em học tốt môn toán lớp 4 và làm cơ sở, nền tảng cho lớp học tiếp theo.

3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề

3.1. Một số dạng toán ở lớp 4 có thể giải bằng sơ đồ đoạn thẳng

      Ở lớp 4 có thể có rất nhiều dạng toán điển hình cần sử dụng sơ đồ đoạn thẳng để giải:

–  Dạng toán: Rút về đơn vị

–  Toán “Tìm số trung bình cộng”

–  Toán “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó”

–  Toán “Tìm hai số khi biết tổng và tỉ số của hai số đó”

–  Toán “Tìm hai số khi biết hiệu và tỉ số của hai số đó”

       Tuy nhiên những dạng toán nói trên không chỉ đơn thuần áp dụng cách tính một cách máy móc và tồn tại độc lập mà nội dung của chúng được thể hiện lồng ghép với các dạng toán khác với nội dung phức tạp đòi hỏi người học vừa phải nắm vững đặc điểm riêng của từng dạng vừa phải vận dụng linh hoạt mới tìm ra cách giải bài toán.