SKKN Rèn luyện quan sát mẫu vật, kênh hình trong chương trình Sinh học Lớp 6

PHẦN I – PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài  

Đổi mới phương pháp dạy học là yêu cầu của toàn cầu hiện nay. Đối với nước ta, đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển con người mới toàn diện, có tri thức, có học vấn, có năng lực tư duy hành động, có khả năng tiếp thu được những tinh hoa của các nước trên thế giới để xây dựng đất nước giàu mạnh. Vì thế, Luật Giáo dục nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam qui định: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”. 

Chương trình sinh học 6 nghiên cứu chủ yếu về giới thực vật – một thế giới tự nhiên bao quanh chúng ta gần gũi. Vì vậy nguồn vật mẫu sống động và dễ kiếm tìm. Vật mẫu là phương tiện dạy học mang lại hiệu quả cao, thu hút sự tìm tòi và khám phá của học sinh. Mặt khác, Sinh học 6 nghiên cứu toàn bộ giới thực vật, từ những kiến thức về tế bào thực vật đơn vị sống đến những kiến thức về sinh lý thực vật, môi trường, giới nấm. Nội dung kiến thức thường được diễn đạt qua tranh vẽ, mô hình 

      Là giáo viên đứng lớp tôi nhận thức được trách nhiệm của mình không ngừng học tập nâng cao kiến thức đặc biệt là đổi mới phương pháp dạy – học. Bản thân tôi đã tập huấn, nghiên cứu tài liệu bồi dưỡng giáo viên trung học cơ sở, tôi nhận thấy rằng trong hệ thống các phương pháp dạy học thì phương pháp tự lực quan sát tìm tòi kiến thức là một trong những phương pháp trọng tâm của dạy học Sinh học nói chung và Sinh học lớp 6 nói riêng. 

Do yêu cầu của ngành trong đổi mới phương pháp dạy học. Do đặc trưng của môn sinh học 6 đòi hỏi quan sát trên mẫu vật, kênh hình là chủ yếu làm cho học sinh chủ động lĩnh hội kiến thức, tự lực sáng tạo, phát triển tư duy.

          Trên cơ sở đó tôi áp dụng vào sáng kiến kinh nghiệm với đề tài: Một vài kinh nghiệm về rèn luyện quan sát mẫu vật, kênh hình trong chương trình sinh học lớp 6.

2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài.

Qua đề tài này tôi mong muốn nâng cao chất lượng bộ môn Sinh học. Học sinh yêu thích môn Sinh học hơn.

3. Đối tượng nghiên cứu

  Để làm rõ được mục đích tôi đã nói rõ ở trên, tôi đã lấy đối tượng nghiên cứu là học sinh khối 6 Trường THCS Ngô Mây

4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu

  Nghiên cứu thông qua hầu hết tiết dạy môn Sinh học 6 hàng ngày ở các lớp mà bản thân được phân công giảng dạy năm học …………

5. Phương pháp nghiên cứu 

–  Phương pháp điều tra quan sát.

– Phương pháp nghiên cứu lý luận.

–  Phương pháp thực  nghiệm.

–  Phương đối chứng so sánh.

–  Kết hợp nhiều phương pháp hỗ trợ khác.

PHẦN II – NỘI DUNG

1. Cơ sở lý luận.

Qua nghiên cứu các tài liệu tham khảo tôi thấy bản chất của việc đổi mới phương pháp dạy học (hoặc dạy học theo phương pháp tích cực) là việc sử dụng hợp lý nhiều phương pháp dạy học cùng với nhiều hình thức tổ chức  dạy học khác nhau để học sinh lĩnh hội kiến thức một cách chủ động, tích cực, sáng tạo. Nhằm phát huy tính tích cực phát triển năng lực tư duy nâng cao khả năng vận dụng thực tiễn.

        Sinh học 6 nghiên cứu toàn bộ giới thực vật, từ những kiến thức về tế bào thực vật đơn vị sống đến những kiến thức về sinh lý thực vật, môi trường, giới nấm. Nội dung kiến thức thường được diễn đạt qua tranh vẽ, mô hình hoặc các mẫu vật sống động. Tranh trong sách sinh học 6, rõ nét làm sáng tỏ nội dung cần quan sát, tìm tòi. Tranh đẹp được sao chụp từ mẫu vật có thật nên sống động lôi cuốn sự quan sát của học sinh.

       Người dạy với vai trò chủ đạo tổ chức hướng dẫn học sinh sử dụng các phương pháp quan sát, mô tả thí nghiệm hay thực nghiệm để giúp học sinh tìm tòi phát hiện kiến thức sinh học. Người dạy tổ chức hướng dẫn giao việc để học sinh thực hiện các hoạt động học tập, theo dõi giúp đỡ để học sinh đạt được kết quả nhận thức, là người uốn nắn khi học sinh gặp khó khăn là trọng tài mẫu mực, chính xác khi học sinh thảo luận.

      Học sinh phải được tiếp nhận kiến thức theo quy luật của quá trình nhận thức “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng” phù hợp với quy luật phát triển tư duy ở học sinh và mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học

từ   đó xác định được phương pháp chủ đạo trong dạy học sinh học 6 là quan sát.

2. Thực trạng.

Như chúng ta đã biết, Sinh học là môn học có nhiều ứng dụng trong thực tế đời sống, gần gũi với kinh nghiệm, hiểu biết của học sinh. Từ đó tạo ra sự kích thích trí tò mò khoa học và hứng thú học tập của học sinh. Đặc biệt, ở môn học này giúp các em mô tả được hình thái, cấu tạo cơ thể thực vật thông qua các đại diện. Ví thế, đây là thuận lợi rất tích cực trong việc thực hiện đề tài này. Ngày nay, với phương pháp dạy học mới Bộ Giáo Dục và Đào Tạo đã trang bị cho các trường nhiều đồ dùng dạy học, nếu chúng ta không khai thác hết thì sẽ lảng phí. Một trong những thuận lợi khi thực hiện đề tài  này là hầu như các tiết dạy môn sinh học 6 đều có đồ dùng dạy học; Học sinh rất hăng hái, say mê môn học này. Bên cạnh đó, Giáo viên cũng như Học sinh dễ dàng tìm kiếm mẫu vật  sẵn có để phục vụ cho tiết dạy và học. Đặc biệt, nhà trường được trang bị một số máy chiếu nên giáo viên có thể sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ cho bài giảng.

Với phương pháp dạy học mới đòi hỏi học sinh phải làm việc nhiều, đặc biệt vơí những bài có đồ dùng dạy học: Mẫu vật, tranh ảnh đòi hỏi học sinh tự nghiên cứu thảo luận nhóm để trình bày. Nếu giáo viên thường xuyên tạo cho các em một thói quen làm việc thì sẽ dễ dàng hơn, nhưng ở đây các giáo viên không phải tiết nào cũng thực hiện được. 

Qua nhiều năm công tác giảng dạy lớp 6, tôi nhận thấy việc thay đổi môi trường học tập làm cho các em cảm thấy thích thú khi được gạp thầy cô bạn bè mới nhưng các em cũng găp không ít khó khăn: các em phải làm quen với  nhiều môn học mới và khó, mỗi môn học giáo viên có phương pháp giảng dạy khác nhau. Vì vậy hiệu quả học tập chưa cao. Riêng bộ môn trực tiếp giảng dạy tôi nhận thấy các em có thể hiểu bài trên lớp nhưng lại nhanh quên, khi kiêm tra bài cũ, kiểm tra viết thì kết quả chưa cao. Qua thử nghiệm, khảo sát một số phương pháp dạy học tôi thấy phương pháp trực quan góp phần khắc phục khó khăn trên 

      Để trả lời được các câu hỏi các em phải quan sát, đây là đặc thù của bộ môn sinh học nói chung và Sinh học 6 nói riêng. Về kênh hình:  Màu sắc đẹp thu hút sự tò mò của các em học sinh lớp 6. Các chi tiết đầy đủ cụ thể, thể hiện rõ cần nghiên cứu, hoạ tiết  đẹp, bắt mắt. Trong hệ thống kênh hình còn giới thiệu được tính đa dạng, phong phú của giới thực vật có nhiều đại diện quý hiếm khó thu lượm hoặc chỉ có ở những vùng nhất định (ví dụ cây nắp ấm). Riêng mảng các hiện tượng sinh lý, chức năng kênh hình giới thiệu lại ở dạng mô tả thí nghiệm có sẵn. Ở đây nhiều thí nghiệm, thực nghiệm có thể làm được song việc giới thiệu thí nghiệm giúp học sinh có thể tiến hành độc lập ở nhà theo dõi kết quả và đối chiếu rút ra kết quả báo cáo. Rèn cho học sinh khả năng nghiên cứu khoa học. Dạng mẫu vật thật dễ phân tích dễ tìm, dễ kiếm, học sinh dễ nhận biết được cấu tạo ngoài của thực vật, môi trường sống và vai trò của thực vật đó đối với đời sống con người, các em có thể dễ dàng phân loại lá theo kiểu gân, kiểu mọc, lá đơn, lá kép…