SKKN Rèn luyện tư duy logic cho học sinh thông qua sử dụng sơ đồ tư duy giải một số bài tập chương I: Điện học Vật lý 9

1. MỞ ĐẦU :

I.1.Lí do chọn đề tài :

         Đất nước ta đang từng bước tiến lên trên con đường đổi mới xã hội , nhằm tiến tới một xã hội “ dân giàu nước mạnh , xã hội công bằng dân chủ và văn minh ” . Chính vì lẽ đó , để đáp ứng được nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học là một nhiệm vụ quan trong . Đổi mới phương pháp dạy học môn Vật lý nói riêng ảnh hưởng rất lớn đến sự phát huy năng lự chuyên môn và đức tính cần mẫn của mỗi con người Việt nam . Bên cạnh đó toàn ngành giáo dục đang thực hiện nghị quyết 29 của kỳ họp thứ 8 BCH trung ương Đảng lần thứ 11 về “ Đổi mới căn bản toàn diện giáo dục , đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa , hiện đại hóa trên cơ sở kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế ”.

          Như chúng ta đã biết môn Vật lý là môn học đặc thù , là môn khoa học thực nghiệm , mọi vấn đề bắt đầu từ cái sẵn có trong tự nhiên , chính vì vậy mọi kiến thức , tư duy đều được xây dựng trên cái thực tế và thông qua thông qua thực nghiệm mà khí quát cao hơn . Để học tập môn vật lý đạt kết quả cao thì ngoài việc nắm vững kiến thức lý thuyết thì phải ứng dụng lý thuyết vào giải bài tập một cách thành thạo .

Nhiệm vụ quan trọng nhất trong việc dạy học môn vật lý đó là “Dạy suy nghĩ”. Phải có tư duy chính xác thì mọi hoạt động mới đem lại hiệu quả như mong muốn được. Việc giải bài tập môn Vật lý lại càng cần đến tư duy chính xác tối đa. Như vậy rèn luyện tư duy logic cho học sinh trong quá trình dạy học môn Vật lý là một vấn đề rất cần thiết và đáng để đầu tư công sức.

Vật lý là môn học có tính logic cao và có tính ứng dụng thực tế rộng rãi. Giải các bài tập vật lý không những giúp các em phát triển tư duy mà còn giúp các em giải thích những hiện tượng, những quy luật, những điều bí ẩn trong cuộc sống đời thường.

Đối với vật lý lớp 9 các em được học các vấn đề có liên quan đến điện học, điện từ học, quang học, sự bảo toàn và chuyển hóa năng lượng. Nội dung chương trình các em học rộng và tương đối nhiều song trong phân phối chương trình có rất ít các tiết luyện tập để các em được giải quyết thành thạo các dạng bài tập có liên quan trong mỗi bài học cũng như rèn luyện các kỹ năng giải các bài tập đó trong quỹ thời gian hạn hẹp. Trong khi đó các bài thi học kỳ và kỳ thi học sinh giỏi môn vật lý lớp 9 lại chủ yếu tập trung vào giải các bài tập vật lý với những yêu cầu về kỹ năng rất cao. Đặc biệt là các em tham gia thi các kỳ thi học sinh giỏi môn vật lý đều phải giải các bài tập vật lý tương đối khó đòi hỏi tính tư duy logic cao.

Do đó việc phát triển tư duy logic cho học sinh và giảng dạy kiến thức về thế giới xung quanh luôn là một trong những ưu tiên hàng đầu của những người làm công tác giáo dục, nhằm hướng các em đến một phương thức học tập tích cực tự chủ không chỉ giúp các em khám phá kiến thức mới mà còn  giúp các em hệ thống lại được kiến thức đó. Việc xây dựng một hình ảnh thể hiện mối liên hệ giữa các kiến thức sẽ mang lại những lợi ích đáng quan tâm về các mặt như: Ghi nhớ, phát triển nhận thức, tư duy, óc tưởng tượng và khả năng sáng tạo… Và một trong những công cụ để học sinh có thể giải các bài tập vật lý cần tư duy logic ở mức độ cao cũng như có khả năng biện luận tốt,  chặt chẽ đó chính là kỷ năng sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với các kỷ năng giải bài tập vật lý.   Trong năm học …………tôi đã nghiên cứu và vận dụng một đề tài : Phân loại và hướng dẫn học sinh giải bài tập chương I :Điện học nhằm nâng cao chất lương môn Vật lý 9 tại trường THCS Đa Lộc, và để tiếp tục công việc giảng dạy của bản thân , tôi không ngừng học hỏi và nghiên cứu để vận dụng vào công tác giảng dạy được tốt hơn nên năm học  …………tôi đã phát triển đề tài nghiên cứu : “Rèn luyện tư duy logic cho học sinh thông qua sử dụng sơ đồ tư duy  để giải một số bài tập chương I : Điện học vật lý 9” . 

II.2 . Mục đích nghiên cứu :

Rèn luyện tư duy  cho học sinh thông qua sử dụng sơ đồ tư duy giải một số bài tập chương I Điện học vật lý 9 không chỉ giúp cho học sinh có những kỷ năng nhạy bén trong việc giải các bài tập vật lý 9 phần điện mà từ đó còn có thể phát triển được tư duy sáng tạo, vận dụng linh hoạt trong việc giải các bài tập khác nhau góp phần nâng cao chất lượng đại trà môn vật lý 9, đồng thời qua đó kịp thời phát hiện và đào tạo những học sinh có tố chất, góp phần nâng cao chất lượng mũi nhọn, đạo tạo được nhân tài và đáp ứng được những yêu cầu ngày càng cao trong công tác đổi mới phương pháp dạy và học.

I.3. Đối tượng nghiên cứu :

Trong bài viết này tôi chỉ đề cập một vài dạng bài tập vật lý về mối quan hệ giữa cường độ dòng điện-hiệu điện thế, các đại lượng trong định luật Ôm, các tính chất của đoạn mạch nối tiếp, tính chất của đoạn mạch song song áp dụng trong các đoạn mạch hỗn hợp, mối quan hệ giữa điện trở dây dẫn với chiều dài-tiết diện-bản chất dây dẫn… trong chương I Điện học vật lý 9 thông qua một số bài tập vật lý được sử dụng trong quá trình ôn tập giúp các em học sinh lớp 9 đại trà trong nhà trường hình thành và phát triển tuy duy logic để có thể giải được các tập chương I Điện học môn vật lí 9 trong thời gian ngắn.

I.4. Phương pháp nghiên cứu :

– Phương pháp nghiên cứu lý luận.

– Phương pháp điều tra, khảo sát thực tiễn, thống kê số liệu.

– Phân tích thực trạng, tham khảo các tài liệu và ý kiến đồng nghiệp.

– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.

I.5 . Những điểm mới của sáng kiến :

– Sử dụng sơ đồ tư duy để hệ thống kiến thức , công thức để áp dụng vào giải bài tập vật lý 

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN

II.1. Cơ sở của lý luận của sáng kiến: 

Xu thế hội nhập và phát triển đỏi hỏi Giáo dục và đào tạo phải đổi mới để tạo ra những con người lao động có tư duy sáng tạo, có khả năng giải quyết các vấn đề trong xã hội nên chúng ta cần phải rèn luyện tư duy logic cho học sinh. Rèn luyện tư duy logic cho học sinh là một nhiệm vụ quan trọng của các nhà trường, của tất cả các môn học đặc biệt là các môn học tự nhiên như môn Vật lý.

Tư duy logic Vật lý có vai trò rất to lớn đối với quá trình nhận thức giúp học sinh có thể suy luận theo một sơ đồ logic, từ đó tìm ra con đường và cách thức ngắn nhất để đi đến mục đích, sử dụng chính xác các công thức, dữ kiện đề bài đã cho biết, lập luận và suy luận chặt chẽ, ứng dụng thực tế đời sống một cách có hiệu quả và thiết thực. Tư duy trong việc giải các bài tập Vật lý còn giúp học sinh xem xét, đánh giá bài làm của các bạn, qua đó thấy được đâu là kết luận khoa học, logic và đúng đắn, kết luận nào là vô giá trị. Việc giải bài tập vật lý đòi hỏi học sinh phải biết tự mình xem xét các vấn đề, tự mình tìm tòi cách giải quyết các vấn đề, tự mình thực hiện các phép tính, tự mình kiểm tra lại kết quả do đó sẽ hình thành ở học sinh ý thức tuy duy logic và sáng tạo.

Mặt khác sơ đồ tư duy (Mind Map) là  một hình thức ghi chép sử dụng màu sắc và hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng. Kỹ thuật tạo ra sơ đồ tư duy được gọi là mind mapping và được phát triển bởi Tony Buzan vào những năm 1960 giúp con người tận dụng 50% khả năng còn lại của bộ não (não phải). Ở vị trí trung tâm, bản đồ là một hình ảnh hay một từ khóa thể hiện một ý tưởng hay khái niệm chủ đạo. Ý trung tâm sẽ được nối với các hình ảnh hay từ khóa cấp 1 bằng các nhánh chính, từ các nhánh chính lại có sự phân hóa đến các từ khóa cấp 2 để nghiên cứu sâu hơn. Cứ thế sự phân nhánh cứ tiếp tục và các khái niệm hay hình ảnh  luôn được kết nối với nhau. Chính sự liên kết này sẽ tạo nên một bức tranh tổng thể mô tả về ý trung tâm một cách đầy đủ và rõ ràng, đồng thời thể hiện ra bên ngoài cách thức mà não bộ chúng ta hoạt động đó là liên kết, liên kết và liên kết, Sự kết hợp giữa sơ đồ tư duy với nội dung kiến thức liên quan giúp hình thành và phát triển tư duy logic cho học sinh.