SKKN Sử dụng di sản văn hóa, lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử

1. MÔ TẢ SÁNG KIẾN: 

• Tình trạng các giải pháp đã biết  

1.1. Thực trạng sử dụng di sản văn hoá địa phương trong dạy học lịch sử. 

Nâng cao chất lượng giáo dục luôn là mục tiêu của ngành giáo dục nói chung và của các trường trung học phổ thông nói riêng. Chất lượng giáo dục là những yếu tố tạo nên giá trị của sản phẩm giáo dục, đó là năng lực và nhân cách người học. Chất lượng giáo dục gắn liền với chất lượng nguồn nhân lực thúc đấy sự phát triển của đất nước, của địa phương. 

Bộ môn Lịch sử có chức năng và nhiệm vụ rất quan trọng trong nhà trường phổ thông, bởi lẽ đây là bộ môn “khôi phục bức tranh quá khứ” một cách chính xác, khoa học và hiểu được quy luật phát triển của xã hội, nhằm góp phần tích cực vào việc bồi dưỡng lập trường quan điểm của học sinh. Đặc biệt trong quá trình đổi mới, hội nhập quốc tế hiện nay, các bộ môn khoa học xã hội trong đó lịch sử địa phương ngày càng có vai trò quan trọng trong việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, để hòa nhập mà không hòa tan. 

 Để giúp học sinh có những hiểu biết về những giá trị của các di sản, giáo dục các em ý thức gìn giữ, bảo tồn di sản, Bộ GD&ĐT đã thí điểm sử dụng di sản trong dạy học ở trường phổ thông. Sau một năm triển khai thí điểm đưa di sản vào dạy học trong trường phổ thông, Vụ trưởng Vụ giáo dục Trung học đã nhấn mạnh: “Việc sử dụng di sản trong dạy học tác động lớn đến tư tưởng tình cảm của học sinh. Khi được tìm hiểu, tiếp cận và trải nghiệm thực tế, các em sẽ được nâng cao hiểu biết với những di tích đồng thời có thái độ và hành vi đúng đắn có ý thức gìn giữ, bảo tồn và phát huy những di sản văn hóa của quê hương.” Việc sử dụng di sản trong dạy học góp phần đẩy mạnh, hướng dẫn hoạt động nhận thức, kích thích hứng thú, giúp học sinh phát triển kỹ năng học tập, tự chiếm lĩnh kiến thức, phát triển trí tuệ, giáo dục nhân cách cho học sinh. Việc sử dụng di sản trong dạy học ở các trường THPT đã tiến hành trong nhiều năm trước đây dưới nhiều hình thức như tham quan các bảo tàng lịch sử, cách mạng, các đình làng, các di tích cơ sở cách mạng, các nghĩa trang liệt sĩ, các di tích, đưa các làn điệu dân ca vào trong dạy học…  

         Việc sử dụng di sản văn hoá trong dạy học lịch sử và các hoạt động giáo dục gắn liền mục tiêu giáo dục toàn diện học sinh về đức, trí, thể, mỹ. Đồng thời gắn liền với việc đổi mới phương pháp dạy học, đa dạng hóa các hình thức dạy học, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong việc sưu tầm, tìm hiểu, sử dụng di sản văn hóa trong giờ học và các hoạt động giáo dục. Trong đó học sinh phải là chủ thể, chủ động, tích cực tham gia vào quá trình sử dụng di sản trong giờ học và các hoạt động giáo dục. Đặc biệt việc đổi mới kiểm tra đánh giá trong dạy học, đưa nội dung di sản văn hóa vào phải chú ý cho phù hợp với thời lượng làm bài và khả năng nhận thức của học sinh góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện học sinh. 

           Di sản văn hóa không chỉ được coi là tài sản có giá trị giáo dục truyền thống, giáo dục nhân cách cho thế hệ trẻ, mà còn là một nguồn lực to lớn góp phần phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Di sản văn hóa là một lĩnh vực được quan tâm đặc biệt, huy động được nhiều sự đóng góp của nhân dân trong việc bảo tồn, phát huy giá trị. Nhà nước ta từ Trung ương đến địa phương đã ban hành các văn bản về quản lý di sản. Nhiều đề tài khoa học, nhiều dự án quy hoạch được thực hiện, nhiều loại hình văn hóa, văn nghệ, nghệ thuật truyền thống, diễn xướng dân gian được khôi phục, bảo tồn, khai thác và phát huy, một số di sản văn hóa phi vật thể nằm ở tầng sâu của văn hóa dân gian đã được nghiên cứu, khôi phục và trở thành di sản văn hóa quốc gia và thế giới như: Hát Ca trù Việt Nam và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, Tín ngưỡng thờ Mẫu, Lễ hội Lồng tồng…             Hiện nay, công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa cũng còn nhiều bất cập. Nguy cơ thất truyền, mai một của nhiều loại hình di sản văn hóa 

phi vật thể và sự xuống cấp của các di tích lịch sử vẫn còn ở mức báo động; việc phát huy giá trị các lễ hội truyền thống còn nhiều hạn chế, hiện tượng thương mại hóa trong lễ hội chưa được ngăn chặn một cách có hiệu quả; sự hạn hẹp về kinh phí để bổ sung hiện vật cho bảo tàng; nạn trộm cắp, buôn bán cổ vật vẫn diễn biến phức tạp; tình trạng lấn chiếm di tích, danh lam, thắng cảnh; hiện tượng xây dựng trái phép, tu bổ di tích sai nguyên tắc chưa có biện pháp ngăn chặn kịp thời.             Trong khi cuộc sống xã hội ngày càng sôi động, thì không gian dành cho các loại hình văn hóa truyền thống ngày càng thu hẹp hoặc bị thay đổi. Giới trẻ hiện nay số đông không hiểu hết giá trị của các di sản văn hóa, mà có xu hướng ưa chuộng những hình thức nghệ thuật mới, hiện đại, ít quan tâm tìm hiểu cái hay, cái đẹp của nghệ thuật dân tộc. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy được các giá trị của di sản văn hóa đã có lúc trở thành nguy cơ tiềm ẩn trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.  

            Thực tiễn đã chứng minh không ai có thể giữ gìn di sản văn hóa tốt hơn, hiệu quả hơn chính chủ nhân của các loại hình di sản văn hóa ấy. Di sản văn hóa không thể đứng ngoài sinh hoạt của cộng đồng dân cư hoặc đứng ngoài không gian văn hóa của nó. Ðể có thể duy trì sức sống cho di sản văn hóa vốn đã được nhân loại tôn vinh, thì trước hết, các di sản văn hóa ấy phải được bảo tồn như nó vốn có, phải được “sống”, được tôn vinh, được người dân thừa nhận ngay trong chính đời sống của cộng đồng. Cho nên, cần ứng xử với di sản văn hóa bằng lòng tự hào dân tộc, bằng sự hiểu biết và niềm đam mê cái đẹp, bằng cả sự cảm nhận tinh túy các di sản văn hóa. 

             Muốn có được điều ấy, chúng ta cần tăng cường giáo dục thẩm mỹ, giáo dục sự hiểu biết các tri thức văn hóa nói chung và di sản văn hóa dân tộc nói riêng, từ đó khơi dậy và nhân lên niềm đam mê, ý thức bảo vệ di sản trong thế hệ trẻ. Phương thức giáo dục của chúng ta từ xưa đến nay là gắn lý thuyết với thực hành, gắn nhà trường với địa phương. Nội dung các môn học đều có đề cập đến giáo dục giá trị truyền thống (hay giáo dục di sản). Trong chương trình xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực, có 2 nội dung liên quan đến bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa: Tổ chức đời sống văn hóa tinh thần trong nhà trường gắn với việc khai thác văn hóa dân gian; chăm sóc di sản gắn với tìm hiểu các di tích lịch sử, văn hóa. Có nghĩa là bao gồm cả việc giáo dục di sản và giáo dục thông qua di sản, làm cho học sinh hiểu biết về di sản, từ đó có tình cảm, đạo đức, niềm tự hào về các giá trị truyền thống của dân tộc, đất nước. 

1.2. Một số tồn tại khi sử dụng di sản văn hóa trong dạy học lịch sử 

Những hoạt động giáo dục di sản cho thế hệ trẻ cũng đã được ngành Giáo dục và toàn xã hội quan tâm, tuy nhiên phải thừa nhận rằng, hoạt động giáo dục di sản chưa thu hút được sự quan tâm đầy đủ của các cấp quản lý, của các ngành, các nhà trường và của toàn xã hội. Năng lực tổ chức hoạt động giáo dục di sản cũng như các điều kiện để thực hiện (kinh phí, thời gian, nhân lực…) chưa được đầu tư đúng mức. Các nội dung giáo dục di sản cũng chưa được vận dụng linh hoạt vào đặc điểm của từng địa phương, chưa khai thác sâu và rộng, nói cách khác là tiềm năng của di sản chưa được phát huy. Các hoạt động vẫn chỉ mang tính phong trào, vận động. Việc phối hợp các lực lượng giáo dục di sản cũng chưa chặt chẽ, cơ chế và sự vận hành phối hợp chưa thực sự hiệu quả. Vì vậy, để việc giáo dục di sản cho thế hệ trẻ phát huy hết hiệu quả của nó, cần phải có chỉ đạo, hướng dẫn và tạo điều kiện đầy đủ của các cơ quan chức năng.  

1.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế 

    Bộ môn Lịch sử có tiềm năng thế mạnh để giáo dục, bảo tồn di sản văn hóa vì mỗi sự kiện lịch sử đều gắn liền với thời gian và không gian, địa điểm, hiện vật, di vật lịch sử… Nhưng tôi thấy việc tích hợp sử dụng di sản văn hóa trong dạy học lịch sử ở địa phương còn nhiều hạn chế. Khảo sát tại các trường trung học, số lượng học sinh hiểu di sản văn hóa là gì, Việt Nam có bao nhiêu di sản, những di sản nào được công nhận là di sản văn hóa của thế giới, tỉnh Yên Bái có bao nhiêu di sản, huyện Văn Yên có bao nhiêu di sản các em hiểu biết rất ít, thậm chí không biết.  

Mặt khác, đa số giáo viên thừa nhận còn hạn chế trong việc sưu tầm và biên soạn tài liệu để tích hợp, sử dụng di sản văn hóa, lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử. Điều này làm cho giáo viên ngại giảng dạy, nếu có thực hiện thì chỉ mang tính hình thức. Thực tế, một số trường chỉ lồng ghép nội dung giáo dục di sản trong giờ lịch sử địa phương nhưng số lượng chỉ có 3 tiết trên 1 năm trên 3 khối lớp. Việc sử dụng di sản trong dạy học lịch sử vẫn còn mang tính hình thức, giới thiệu sơ sài, việc tổ chức tham quan thực địa di sản văn hóa chưa được tiến hành một cách phổ biến. Vì thế các bài học chưa thu hút được học sinh, học sinh hiểu rất ít về lịch sử địa phương về quá trình phát triển, văn hóa, tín ngưỡng của người dân Yên Bái nói chung và Văn Yên nói riêng. Học sinh chưa thực sự có ý thức tôn trọng, bảo vệ di sản văn hóa. 

1.4. Tính cần thiết tạo ra sáng kiến