SKKN Thiết kế bài học Tập đọc lớp 2 theo hướng đổi mới phương pháp dạy học

Phần 1: THỰC TRẠNG ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 2 có nhiều ưu điểm:
Trình bày khoa học: kênh chữ rõ ràng, ngắn gọn; kênh hình chiếm khối lượng lớn, rõ nét, hình ảnh phong phú, màu sắc đẹp, hấp dẫn.
Nội dung các bài đọc mang tính thiết thực, gần gũi, tính hướng dẫn giao tiếp rõ rệt, chứa đựng tình cảm cảm động hay vui nhộn, cuốn hút.
Hình thức diễn đạt trong sáng, ý nghĩa tư tưởng sâu sắc. Học sinh dễ hiểu, dễ cảm nhận và xúc động. Ý nghĩa giáo dục dễ dàng đi sâu vào tâm hồn trẻ thơ một cách nhẹ nhàng, sâu sắc.
Câu hỏi hướng dẫn tìm hiểu bài là các yêu cầu tái hiện hay dạng gợi mở, bộc lộ ý kiến cá nhân giúp học sinh tiếp cận và thâm nhập bài đọc từ dễ đến khó ; từ nhắc lại, nhớ lại đến tư duy độc lập sáng tạo để có ý thức, có hành động đúng.
* Sách giáo viên Tiếng Việt lớp 2 hướng dẫn quy trình thông thường dạy một bài tập đọc như sau:
Kiểm tra bài cũ
Dạy bài mới
Giới thiệu bài
Luyện đọc đúng
+ Đọc từng câu kết hợp luyện phát âm
+ Đọc từng đoạn kết hợp tìm hiểu nghĩa từ
+ Đọc nhóm
+ Thi đọc giữa các nhóm
+ Đọc đồng thanh
Hướng dẫn tìm hiểu bài (đọc hiểu, trả lời các câu hỏi theo SGK)
Luyện đọc lại và học thuộc lòng (nếu có)
Củng cố, dặn dò.
Hầu hết các giáo viên đều dạy học phụ thuộc vào sách giáo viên, không mạnh dạn thay đổi, điều chỉnh, nghiên cứu, tìm tòi, đổi mới sáng tạo bởi sợ sai, sợ lệch hướng,… Vì thế, các giáo viên cho rằng:” Dạy theo sách hướng dẫn là tốt nhất”. Cứ theo cách đó thì các giờ tập đọc đều được dạy theo một khuôn mẫu, rập khuôn máy móc, cứng nhắc. Nó có ưu điểm là thực hiện đúng phương pháp song lại có nhiều nhược điểm là xa rời thực tế, tách rời học sinh, giờ học khô khan, rời rạc. Bởi vậy, thực tế chất lượng học sinh chưa cao, khả năng đọc, hiểu, cảm thụ hình thành ý thức và hành động ở học sinh chưa đáp ứng thoả đáng nhu cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của nhà trường và gia đình.
Bởi vậy, để tránh những lúng túng vì khó khăn trong dạy học, bởi sự mới lạ của sách mới; giúp người dạy, người học tiếp cận và nhanh chóng quen thuộc với toàn bộ chương trình tiểu học mới, dạy và học sáng tạo nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, tôi đã lựa chọn nghiên cứu môn tập đọc với đề tài” Thiết kế bài học Tập đọc lớp 2 theo hướng đổi mới phương pháp dạy học”
Khảo sát chất lượng học sinh lớp 2 tháng ……… như sau:

Tổng số học
sinh đầu năm
Thích thú học
Tập trung
Chưa tập trung
Ghi chú

SL
TL%
SL
TL%
SL
TL%

22
7
31,8%
10
45,5%
5
22,7%

Phần 2: NỘI DUNG CẦN GIẢI QUYẾT
Học sinh tiểu học – con người với cấu tạo đầy đủ các bộ phận của cơ thể đang phát triển. Trong đó, các cơ quan phát âm, ngôn ngữ phát triển mạnh, phù hợp với sự tiếp nhận và thực hiện dễ dàng hoạt động mới theo chức năng của chúng. Chức năng phát âm – tập đọc.
Khả năng nhận thức, tư duy, tưởng tượng, tình cảm, trí nhớ và nhân cách học sinh đang được hình thành, tiềm tàng khả năng phát triển và đang được phát triển.
Học sinh tiểu học hồn nhiên, ngây thơ, trong sáng, hiếu động, tò mò, thích hoạt động, khám phá, thường độc lập, tự làm việc theo hứng thú của mình.
Thầy cô là hình tượng mẫu mực nhất, được trẻ tôn sùng nhất, mọi điều trẻ đều nhất nhất nghe theo; sự phát triển nhân cách học sinh tiểu học phụ thuộc phần lớn vào quá trình dạy học và giáo dục của thầy cô trong nhà trường tiểu học.
Dạy Tập đọc cho học sinh tiểu học, đặc biệt ở các lớp đầu cấp là bước đầu đem đến sự vận động khoa học cho bộ não và các cơ quan phát âm, ngôn ngữ, đem đến những tinh hoa văn hóa, cảm thụ văn học, rèn luyện tình cảm đạo đức, ý chí, ý thức, hành động đúng cho trẻ, định hướng con đường phát triển, hình thành nhân cách trẻ; phát triển khả năng học tập các môn học khác, là điều kiện phát triển toàn diện học sinh tiểu học.
Nhân cách học sinh tiểu học phát triển đúng đắn hay lệch lạc phụ thuộc quá trình giáo dục của người thầy tiểu học mà trong đó phương tiện là nghe, đọc, nói, viết, có được nhờ học tập đọc. Dạy học tập đọc đòi hỏi người thầy phải có phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm sinh lý học sinh tiểu học, phù hợp sự phát triển tiến bộ của khoa học, xã hội, đáp ứng nhu cầu ham hiểu biết của học sinh tiểu học và tăng cường giá trị giáo dục đạo đức, nhân cách trẻ.
Ngôn ngữ học đã chỉ rõ những nội dung cụ thể về các vấn đề của ngôn ngữ như: Chữ viết, chính âm, chính tả, nghĩa của từ – câu – đoạn – văn bản, ngữ điệu, nhịp điệu, tình cảm ngôn ngữ. Đó chính là những vấn đề gắn bó với việc dạy và học Tập đọc của thầy trò trường tiểu học.
Văn học là nghệ thuật, là tinh hoa của ngôn ngữ, là tình cảm đạo đức, lý tưởng, tình yêu. Nó có được nhờ cảm xúc của tâm hồn, nó làm cho tâm hồn con người thêm phong phú, sâu sắc.
Dạy Tập đọc cho học sinh tiểu học là dạy học sinh biết đọc đúng: Tiếng, từ, câu, chữ, hiểu nội dung rồi đọc đúng ngữ điệu, nhịp điệu, diễn cảm, cảm nhận được ý nghĩa tình cảm, có cảm xúc, biết tư duy, tưởng tượng, hình thành ý thức tốt đẹp trong tâm hồn và có hành động đẹp nghĩa là học sinh biết đọc đúng chuẩn ngôn ngữ và biết cảm thụ văn học.
Nghiên cứu về ngôn ngữ ta thấy vấn đề về ngữ nghĩa đặc biệt quan trọng, nó là yếu tố then chốt trong quá trình dạy học Tập đọc: Nghĩa của từ, nghĩa của từ trong văn cảnh, nghĩa của câu, đoạn, bài văn. Khái quát lên nó là ý nghĩa giáo dục đối với học sinh. Làm sao để học sinh tiếp nhận ý nghĩa ấy một cách tự nhiên, có cảm xúc, có sự cảm thụ cảm nhận đúng – sai, tốt – xấu, để các em cảm thụ được cái hay cái đẹp của văn học phát triển tâm hồn phong phú. Đó là cả một nghệ thuật, nghệ thuật trong lao động dạy học sáng tạo của người thầy tiểu học. Dạy tập đọc sẽ càng tinh tế, càng sáng tạo càng hiệu quả khi ta nghiên cứu vận dụng tốt những thành tựu của ngôn ngữ và văn học.
Tập đọc là một phân môn thực hành. Nhiệm vụ quan trọng nhất của nó là hình thành năng lực đọc cho học sinh. Năng lực đọc thể hiện ở 4 yêu cầu về chất lượng của” đọc”, đó là : đọc đúng, đọc nhanh, đọc có ý thức (đọc hiểu) và đọc hay (đọc diễn cảm). Cần phải hiểu kỹ năng đọc có nhiều mức độ, nhiều tầng bậc khác nhau. Đầu tiên là trong giải mã chữ – âm một cách sơ bộ tiếp theo đọc là phải hiểu được nghĩa của từ, tìm được các từ, câu “chìa khoá” trọng yếu trong bài, biết tóm tắt nội dung của đoạn. Với những bài văn: biết phát hiện ra những yếu tốn”văn” và đánh giá được giá trị của chúng trong việc biểu đạt nội dung. Như vậy, biết đọc đồng nghĩa với việc có kỹ năng làm việc với văn bản.
Nhiệm vụ thứ hai của dạy học là giáo dục lòng ham đọc sách, hình thành phương pháp và thói quen làm việc với sách cho học sinh. Dạy Tập đọc phải làm cho học sinh thích đọc và thấy được rằng khả năng đọc có ích lợi cho các em trong cả cuộc đời. Đọc là một trong những con đường đặc biệt để tạo cho mình một cuộc sống đầy đủ và phát triển.
Nhiệm vụ thứ ba của Tập đọc là làm giàu kiến thức về ngôn ngữ, đời sống và kiến thức văn học cho học sinh. Đọc giúp học sinh hiểu biết hơn, bồi dưỡng ở các em lòng yêu cái thiện và cái đẹp, dạy các em biết suy nghĩ một cách logic cũng như biết tư duy có hình ảnh… Dạy học không chỉ giáo dục tư tưởng đạo đức mà còn giáo dục tính cách, thị hiếu thẩm mĩ cho học sinh. Dạy Tập đọc có ý nghĩa to lớn vì nó thực hiện cả 3 nhiệm vụ : giáo dục, giáo dưỡng và phát triển.
Như vậy, ta thấy phương pháp dạy Tập đọc nói chung và Tập đọc lớp 2 nói riêng phải dựa trên cơ sở thực hiện các nhiệm vụ của môn tập đọc trong nhà trường tiểu học: Giáo dưỡng – giáo dục và phát triển.
Tài liệu học tập của học sinh đối với môn học Tiếng Việt lớp 2 gồm SGK và vở bài tập, song do vở bài tập Tiếng Việt ông biên soạn bài tập cho phân môn Tập đọc nên ta chỉ xem xét Tập đọc trên SGK Tiếng Việt lớp 2.
Với tổng số 93 văn bản tập đọc được dạy – học trong 124 tiết/ 31 tuần thực học (không kể 4 tuần ôn tập) phân môn Tập đọc lớp 2 được chia ra các mảng với 15 chủ điểm cụ thể.
Tiếng Việt lớp 2 – tập 1 với các bài tập đọc tập trung vào các mảng: Học sinh – nhà trường – gia đình, với 8 chủ điểm : Em là học sinh, Bạn bè, Trường học, Thầy cô, ông bà, cha mẹ, anh em, bạn trong nhà.
Tiếng việt lớp 2 – tập 2 với các bài tập đọc tập trung vào các mảng: Thiên nhiên- Đất nước, với 7 chủ điểm: Bốn mùa, Chim chóc, Muông thú, Sông biển, Cây cối, Bác Hồ, Nhân dân.
(Mỗi chủ điểm được học trong 2 tuần được gọi là một đơn vị học)
Từ thực trạng lớp tôi như thế. Tôi thiết nghĩ cần giải quyết những vấn đề sau để đều khắp cả lớp tôi say mê hứng thú học môn Tập đọc hơn.
Đọc mẫu bằng tâm hồn văn học và âm nhạc
Hướng dẫn học sinh luyện đọc một cách linh hoạt, khéo léo.
Tạo tình huống mở để học sinh tìm hiểu bài đọc.
Phát triển khả năng đọc diễn cảm của học sinh trong khâu luyện đọc
lại.

Giới thiệu một số hình thức đổi mới trong dạy Tập đọc lớp 2:
Xây dựng không khí học tập hào hứng, tích cực cho học sinh thông
qua tổ chức trò chơi học tập:
Giới thiệu một số hình thức đổi mới trong dạy Tập đọc lớp 2:
Phần 3: BIỆN PHÁP GIẢI QUYẾT
Đổi mới phương pháp dạy học không được hiểu là máy móc là dạy học bó buộc: phải có phiếu bài tập, phải hoạt động nhóm, phải chơi trò chơi,… không phải là tìm ra phương pháp dạy học mới. Đổi mới phương pháp dạy học là phát huy những ưu điểm tích cực của các phương pháp dạy học truyền thống kết hợp với các hình thức tổ chức cho học sinh học tập một cách tự lực, tích cực nhất.
Chúng ta đều biết trong điều kiện cụ thể của mỗi địa phương, mỗi nhà trường, mỗi lớp học đều mang những đặc thù riêng đòi hỏi người dạy học phải vận dụng cái đổi mới vào điều kiện cụ thể cho hiệu quả. Đó mới thực sự là dạy học đổi mới. Đổi mới phương pháp dạy học không chỉ dừng ở vận dụng nó đòi hỏi người giáo viên phải năng động sáng tạo để có những thay đổi, để có những giờ học mới lạ hấp dẫn, hiệu quả.
Để thiết kế bài tập đọc lớp 2 theo hướng đổi mới phương pháp dạy học chúng ta phải tìm được các biện pháp dạy học theo định hướng đổi mới, phải tìm được các hình thức dạy học đổi mới cụ thể để đưa vào kế hoạch bài học khi thiết kế.
Đọc mẫu bằng tâm hồn văn học và âm nhạc
Đọc mẫu đòi hỏi giáo viên phải đọc đúng, rõ ràng, ngữ điệu phù hợp. Đó là việc thể hiện giọng đọc, ngắt giọng diễn cảm, thể hiện tốc độ, cường độ, cao độ của âm thanh.
Đọc mẫu diễn cảm là sử dụng ngữ điệu để phô diễn cảm xúc bài học. Phải hoà nhập tâm hồn với nội dung bài đọc, với văn cảnh mới có tình cảm, cảm xúc, mới tìm thấy ngữ điệu phù hợp. Văn bản qui định ngữ điệu đọc cho chúng ta chứ không phải ta áp đặt ngữ điệu đọc theo chủ quan của mình vào văn bản. Bài đọc mẫu của giáo viên phải làm sao có tình cảm sâu lắng, tâm nhập, lây truyền tới học sinh, mở ra không gian liên tưởng, tưởng tượng cho các em.
Hướng dẫn học sinh luyện đọc một cách linh hoạt, khéo léo.
Dạy đọc, hướng dẫn học sinh phải vừa mang tính đại trà vừa mang tính cá thể hoá. Đặc biệt, cần sử dụng triệt để ưu thế sách giáo khoa với mục tiêu dạy hoạt động giao tiếp cho học sinh. Dùng sách giáo khoa để đọc, quan sát tranh, phân tích tìm tòi nội dung ý nghĩa….
Bước 1 : Đọc từng câu
Học sinh đọc nối tiếp từng câu, cô giáo và học sinh cả lớp theo dõi và phát hiện những từ học sinh đọc sai (khó đọc) để luyện phát âm. Yêu cầu học
sinh đọc lại cả câu chứa từ đó để học sinh xác định đúng cách đọc trong văn cảnh.
Chẳng hạn bài “danh sách học sinh tổ 1″ lớp 2, phần ngày sinh”5-3- 1996”. Học sinh đọc năm 1996 “năm một chín chín sáu ” là chưa chính xác, nếu học sinh không phát hiện thì tôi cần nhắc nhở và đưa ra để các em luyện đọc cho đúng ” năm một nghìn chín trăm chín mươi sáu”, sau đó cho học sinh đọc lại cả dòng tên học sinh có năm sinh đó.
Chú ý khi gặp lời thoại, nếu một nhân vật nói nhiều hơn một câu thì nhắc học sinh đọc liền cho hết lời nhân vật, tránh ngắt một lời nói ra làm 2, 3 câu để 2, 3 học sinh đọc.
Ví dụ bài “Có công mài sắt , có ngày nên kim” – lời bà cụ giảng giải cho cậu bé: ” Mỗi ngày mài thỏi sắt nhỏ đi một tí, sẽ có ngày nó thành kim. Giống như cháu đi học, mỗi ngày cháu học một ít, sẽ có ngày cháu thành tài.”
Bước 2: Đọc từng đoạn trước lớp
Từng học sinh đọc từng đoạn nối tiếp nhau đến hết bài học (với những văn bản không chia đoạn, giáo viên có thể tự ngắt ở những điểm phù hợp để học sinh luân phiên đọc), cả lớp theo dõi nhận xét bạn đọc về phát âm, giọng đọc, ngữ điệu,… Tôi tổ chức cho các em luyện đọc kỹ câu dài, câu “chốt” của bài văn để ngắt nghỉ đúng ý nghĩa của câu, đồng thời là cơ sở cho việc hiểu, cảm thụ văn bản. Ngoài ra, có thể chọn một đoạn chính (có ý nghĩa khái quát hoặc khó đọc) để luyện kỹ hơn, nhiều hơn.
Ví dụ: bài “Sự tích cây vú sữa”
Cần chú ý ngắt nghỉ đúng khi đọc câu văn: Cậu đi la cà khắp nơi/ chẳng nghĩ đến mẹ ở nhà / mỏi mắt mong chờ”; “Lá một mắt xanh bóng/ mặt kia đỏ hoe/ như mắt mẹ khóc / chờ con.” đây cũng là các câu văn ” chốt” của bài, nói lên tình cảm yêu thương của ngườii mẹ.
Trong khi đọc bài, học sinh kết hợp tìm hiểu nghĩa từ với các cách như
sau:
Dùng tranh ảnh vật thật
Nêu ví dụ, tình huống, câu chuyện nói lên ý nghĩa của từ.
Đặt câu có từ đó để giải thích.
Tìm từ cùng nghĩa để thay thế, từ trái nghĩa để phủ định.
Dùng cử chỉ, động tác, cách biểu hiện để miêu tả.
-Định nghĩa từ.