SKKN Tổ chức dạy học dự án chủ đề giải quyết ô nhiễm nhựa và nilon thông qua dạy học trong dạy học bài 10. Cách mạng khoa học công nghệ và xu thế toàn cầu hóa

1. Tên sáng kiến: “Tổ chức dạy học dự án chủ đề giải quyết ô nhiễm nhựa và nilon thông qua dạy học trong dạy học bài 10. Cách mạng khoa học công nghệ và xu thế toàn cầu hóa nửa sau thế kỉ XX” (Lịch sử lớp 12) 
2. Lĩnh vực áp dụng: 

Sáng kiến có thể áp dụng trong giáo dục và trong đời sống hàng ngày.

1. Nội dung sáng kiến
2. Giải pháp cũ thường làm:

Việc dạy học Lịch sử hiện nay ở ở hầu hết các trường THPT trong chương trình chính khóa chủ yếu đang diễn ra như sau: 

* Về phía Giáo viên:

– Trong phương pháp dạy học

+ Hầu hết các giáo viên vẫn mang nặng phương pháp truyền thụ, thuyết trình, thông báo. 

+ Giáo viên chưa coi trọng việc soạn và thiết kế bài giảng theo hướng phát triển năng lực của học sinh. Mỗi hoạt động dạy học diễn ra theo tiến trình: giáo viên phát vấn, phân tích; học sinh đọc sách giáo khoa, trả lời; giáo viên kết luận; học sinh ghi kiến thức vào vở. 

Việc thiết kế giáo án không làm hoặc làm không rõ ràng các hoạt động của giáo viên và học sinh trong mỗi hoạt động dạy học, vai trò tổ chức, định hướng của giáo viên chưa được thể hiện rõ.

+ Hoạt động của giáo viên cơ bản là mô tả, giải thích, giảng giải rồi đi đến kết luận về kiến thức mới. Chưa chú trọng đến việc phát huy các năng lực cho học sinh đặc biệt là năng lực tư duy thực tiễn, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.

+ Việc tổ chức dạy học dự án chưa được áp dụng nhiều hoặc mang tính hình thức, hiệu quả chưa cao. Giáo viên con lúng túng trong việc giao nhiệm vụ, hướng dẫn học sinh thực hiện nhiệm vụ; đánh giá sản phẩm học sinh còn chung chung, hình thức.

+ Chưa tổ chức được các hoạt động ngoại khóa, hoạt động trải nghiệm sáng tạo về lịch sử. Học sinh không được thể hiện năng lực của mình trước đông người, nhất là trên quy mô lớn như trước toàn trường. Học sinh chỉ được giáo viên gọi đứng lên trình bày nhanh chóng hoặc đọc tài liệu trước lớp.

– Về nội dung

+ Nội dung  giáo án là tóm tắt sách giáo khoa, không có nội dung thực tiễn.

+ Dạy học lịch sử xa rời thực tiễn, chưa có nhiều liên hệ thực tế, chưa gắn kết kiến thức lịch sử với thực tiễn, hoặc mức độ liên hệ còn nông, không vận dụng để giải quyết vấn đề đang tồn tại trong thực tiễn, đặc biệt là lịch sử địa phương; không hiểu mối liên hệ giữa lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc với lịch sử địa phương.  

Trong dạy học bài 10. Cách mạng khoa học công nghệ và xu thế toàn cầu hóa nửa sau thế kỉ XX (Lịch sử lớp 12), nếu áp dụng phương pháp, nội dung, thời lượng như cũ, sau bài học, học sinh chỉ hiểu được những kiến thức cơ bản về cuộc cách nạng khoa học kĩ thuật và xu thế toàn cầu hóa nửa sau thế kỉ XX, không thể hiểu rõ tác động của cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật đối với hiện tại, đặc biệt là hiện tại ở huyện Kim Sơn, càng không thể đưa ra giải pháp giải quyết những tác động tiêu cực của cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật đối với đời sống, như vấn đề ô nhiễm nhựa và nilon.

Ô nhiễm nhựa và nilon là vấn đề thực tiễn của cả thế giới, là chủ đề của môi trường thế giới năm 2018. Thực tế ở Việt Nam và huyên Kim Sơn đang sử dụng nhựa và nilon rất nhiều, gây hậu quả xấu đến sức khỏe và môi trường. Có người không biết, có người hiểu không rõ tác hại của nhựa và nilon, có nhiều người biết nhưng không có giải pháp giải quyết. 

Trên thế giới có nhiều quốc gia đã đưa ra giải pháp giải quyết ô nhiễm nhựa và nilon, nhưng chi phí cao, không hoàn toàn phù hợp với điều kiện Việt Nam và huyện Kim Sơn. 

Ở Việt Nam đã phát động một phong trào giải quyết ô nhiễm nhựa và nilon khắp các tỉnh thành nhưng ứng dụng thực tiễn còn hạn chế. Nhiều trường học đã tổ chức các chủ đề về ô nhiễm nhựa và nilon nhưng thừng tổ chức thành các chủ đề riêng, hoặc mang nặng tính lí luận về nhựa và nilon (điều đương nhiên đã được khoa học chứng minh) mà nhẹ về giải pháp giải quyết, hoặc chỉ tập trung vào một số giải pháp, hoặc giải pháp không phù hợp, không toàn diện, làm ra nó phải mất nhiều thời gian…

– Trong kiểm tra đánh giá

Giáo viên nặng về kiểm tra trí nhớ, chưa đề cao việc kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, việc kiểm tra hầu hết đơn phương do giáo viên tự ra đề, chấm và đánh giá. 

* Về phía học sinh:

– Các em phải tiếp nhận một chiều kiến thức trong sách giáo khoa hoặc giáo viên cung cấp, không được tự tìm hiểu, mở rộng.

– Các em không thấy được tính thực tiễn của môn lịch sử, không kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, thực tiễn nên không hiểu ý nghĩa của môn học. 

– Các em cho rằng môn lịch sử chỉ cần học thuộc nội dung tóm tắt trong sách giáo khoa. Lịch sử lại có rất nhiều sự kiện nên thấy rất khô khan, áp lực khiến các em thấy ngại học môn này. Vì không hiểu bản chất của lịch sử nên học thuộc xong là quên luôn.

Cách học trên dẫn đến các bài thi hay kiểm lịch sử có độ phân hóa cao (như đề thi THPTQG) có số điểm cực thấp. Vì câu hỏi liên quan đến kiến thức chi tiết thì học sinh không nhớ được (do kiến thức lịch sử nhiều, không hiểu sẽ không nhớ được), câu hỏi tư duy, vận dụng thì không làm được (do không hiểu bản chất vấn đề). Các em không làm được bài nên càng ngại học lịch sử.

– Các em không được trao đổi, trình bày, bảo vệ quan điểm của mình nên các em không tự tin, mạnh dạn, không phát hiện ra và không phát triển được năng lực của bản thân.

* Ưu điểm:

– Đảm bảo thời lượng chương trình.

– Học sinh nắm được kiến thức cơ bản theo tiến trình lịch sử.

– Làm được những bài tập cơ bản hoặc đơn giản.

* Nhược điểm:

– Học sinh phải công nhận kiến thức chứ không được tự tìm hiểu, khám phá. Các em thấy kiến thức lịch sử, đặc biệt là cuộc cách mạng khoa học công nghệ rất cao siêu, xa lạ, không biết vận dụng vào thực tiễn. 

– Dạy học lịch sử xa rời thực tiễn. Không có kĩ năng vận dụng kiến thức lịch sử đã học vào giải quyết các vấn đề trong đời sống. Hoạt động chủ yếu của học sinh là học thuộc kiến thức tóm tắt trong sách giáo khoa. Các em không biết vẫn đề đó, kiến thức đó có còn trong đời sống không, nếu còn trong đời sống hiện tại thì nó ở đâu, có cần giải quyết vấn đề đó hay không và giải quyết bằng cách nào?  Do đó, cơ hội để các em hiểu sâu kiến thức, rèn luyện kĩ năng là không nhiều. Học sinh không phát triển được năng lực sáng tạo.

– Các em không thấy được lịch sử địa phương có mối liên hệ với lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới, không thấy được các mối liên hệ ấy trong thực tế không.

– Hình thức, địa điểm dạy học toàn là đàm thoại trên lớp nên bài học rất khô khan, khó hiểu. Giờ học trên lớp nặng nề, không gây được hứng thú học tập cho học sinh cho nên có nhiều học sinh thụ động trong việc tiếp thu kiến thức: lười suy nghĩ, lười hoạt động, chỉ ngồi nghe thầy giảng rồi ghi chép lại, ít hứng thú; rất ít học sinh mạnh dạn đặt câu hỏi cho giáo viên về vấn đề đã được học, hay vấn đề các em chưa hiểu.

– Các em không biết cách thực hiện một nhiệm vụ học tập, từ xác định mục đích, lập kế hoạch, thu thập, phân tích dữ liệu, trình bày, đánh giá…

– Khả năng làm việc tự lực, sinh hoạt nhóm, diễn đạt về một vấn đề của học sinh còn rất kém, thường lúng túng khi diễn đạt ý tưởng của mình hoặc điều muốn hỏi, do các em ít được trao đổi, tranh luận với bạn bè và thầy cô, không tự tin trức đám đông.

– Học sinh không có cơ hội hình thành và phát triển kĩ năng và năng lực như: năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tự học, tự nghiên cứu, kĩ năng nói trước đám đông, kĩ năng hợp tác…

– Hầu hết giáo viên dạy lịch sử không tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo hoặc tổ chức nhưng mất nhiều thời gian và tiền bạc, nhất là không nắm được phương pháp tổ chức thế nào cho hiệu quả. 

– Việc đánh giá học sinh chủ yếu do giáo viên đánh giá. Học sinh không được tự đánh giá bản thân và đánh giá lẫn nhau nên việc đánh giá cũng chưa khách quan và chưa phát huy năng lực của học sinh.

Vì vậy tôi nhận thấy phương pháp dạy học hiện nay chưa phát triển được tính sáng tạo và các năng lực cần thiết của học sinh mà toàn ngành giáo dục cả nước đang hướng tới.

2. Giải pháp mới cải tiến.

Chương trình đổi mới giáo dục môn Lịch sử dự thảo năm 2018 xây dựng theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Phương pháp dạy học chủ đạo là tích cực hóa hoạt động của người học, tổ chức cho học sinh học tập gắn với những tình huống của cuộc sống. Học sinh vận dụng sáng tạo kiến thức lịch sử đã học trong những tình huống cụ thể, để giải quyết những vấn đề tồn tại của thực tiễn, phát triển các phẩm chất và năng lực.

Sáng kiến: “Tổ chức dạy học dự án chủ đề giải quyết ô nhiễm nhựa và nilon thông qua dạy học  trong dạy học bài 10. Cách mạng khoa học công nghệ và xu thế toàn cầu hóa nửa sau thế kỉ XX” (Lịch sử lớp 12) đáp ứng những mục tiêu của chương trình đổi mới giáo dục môn Lịch sử.

Để đạt mục tiêu trên phù hợp với đặc thù bộ môn, phải thay đổi phương pháp dạy học, cùng với thay đổi nội dung, hình thức dạy học, thời lượng chương trình.

Về bản chất: Sáng kiến của tôi là chuyển từ việc dạy học bài 10: “Cách mạng khoa học công nghệ và xu thế toàn cầu hóa nửa sau thế kỉ XX”(Lịch sử lớp 12) 

sang tổ chức dạy học sự án, xây dựng thành chủ đề dạy học nhan đề: “Tổ chức dạy học dự án chủ đề giải quyết ô nhiễm nhựa và nilon thông qua dạy học trong dạy học bài 10. Cách mạng khoa học công nghệ và xu thế toàn cầu hóa nửa sau thế kỉ XX” (Lịch sử lớp 12). Trong chủ đề mới xây dựng, tôi đã sử dụng phương pháp dạy học dạy học dự án nhằm giải quyết vấn dề thực tiễn ở địa phương cũng như trên thế giới là ô nhiễm nhựa và nilon.

Tính mới của sáng kiến ở chỗ tôi đã thay đổi về thời lượng, phương pháp, nội dung, hình thức dạy học, hình thức kiểm tra đánh giá của chủ đề mới (dự án) nhằm giải quyết vấn đề thự tiễn, cụ thể:

Về thời lượng, tăng từ 1 tiết ở bài 10: “Cách mạng khoa học công nghệ và xu thế toàn cầu hóa nửa sau thế kỉ XX”(Lịch sử lớp 12) lên thành 2 tiết trong chủ đề mới.

Về phương pháp, chuyển từ dạy học truyền thống như đàm thoại, gợi mở sang dạy học dự án, trong đó có sử dụng kết hợp phương pháp dạy học theo nhóm, dạy học trải nghiệm với mục tiêu giả quyết vấn đề thực tiễn là ô nhiễm nhựa và nilon.

Về hình thức, chuyển từ dạy học trên lớp sang kết hợp cả dạy học trên lớp và ở nhà, trong thực tiễn, chú trọng hình thức sân khấu hóa.

Về nội dung, chuyển từ học toàn nội dung trong sách vở sang đưa nội dung sách vở vào thực tiễn. Nội dung thực tiễn là giải quyết ô nhiễm nhựa và nilon. 

Về kiểm tra đánh giá, kết hợp đánh giá của giáo viên và học sinh, đánh giá một quá trình thực hiện nhiệm vụ học tập

Tính sáng tạo của sáng kiến ở chỗ 

Về nội dung, sáng kiến góp phần giải quyết vấn đề thực tiễn chưa giải quyết được là ô nhiễm nhựa và nilon, có ngay tại địa phương và khắp mọi nơi trên thế giới nên tính thực tiễn và giá trị giải quyết càng cao.

 Đặc biệt vấn đề ô nhiễm nhựa và nilon gắn liền với bài học trong chương trình, có mối quan hệ, đi ra từ bài học nhưng kiến thức cụ thể lại hoàn toàn không có trong chương trình mà mang tính sáng tạo cao.

Nội dung thực tiễn (do giáo viên và học sinh tìm hiểu, xây dựng) chiếm tỉ cao hơn (2 trong 3 hoạt động chính) nội dung trong sách vở.

Để giải quyết vấn đề thực tiễn là ô nhiễm nhựa và nilon, chủ đề tập trung vào giải pháp giải quyết, giải pháp đưa ra giải quyết toàn diện, đồng bộ, căn bản, hiệu quả, không tốn kém, phù hợp với huyện Kim Sơn.

Về hình thức: hình thức mới hoàn toàn sáng tạo là sân khấu hóa, trong đó mỗi nội dung lại được thể hiện bằng một hình thức khác nhau. Bản thân hình thức sân khấu hóa cũng sáng tạo, là một chuỗi hoạt động liên hoàn và logic, nhấn mạnh giải pháp giải quyết ô nhiễm nhựa và nilon.

Về kiểm tra đánh giá, chú trọng đánh giá năng lực thực hành, trình bày.