SKKN Tổ chức “Hoạt động học” theo hướng tích hợp và tích cực khi dạy bài “Quê hương” nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh lớp 8

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài

Môn Ngữ văn là một môn học có thể đem lại cho người dạy và người học nhiều hứng thú, say mê nhưng đồng thời cũng chứa đựng không ít khó khăn, thách thức. Là giáo viên dạy văn ở thời buổi kinh tế thị trường, xã hội đang chuyển biến mạnh mẽ, xuất hiện những xu hướng, những chuẩn mực đánh giá con người không còn như trước; việc hướng học sinh vào thế giới nội tâm, thế giới bay bổng của thơ ca, của truyện cổ tích… rõ ràng là một nhiệm vụ hết sức nặng nề. Đặc biệt năm học …………, để việc dạy – học phù hợp với chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông, phù hợp với thời lượng dạy học và điều kiện thực tế của các nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục, Phòng Giáo dục và Đào tạo Thành phố Thanh Hóa đã giao cho các nhà trường xây dựng Chương trình giáo dục nhà trường cho từng môn học. Căn cứ vào Chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Ngữ văn ở THCS đã ban hành theo quyết định 16/2006/QĐ-BGDĐT ngày 05/05/2006; Khung phân phối chương trình của Bộ giáo dục và đào tạo áp dụng cho các cấp THPT từ năm học 2009 – 2010;  Khung phân phối Chương trình các môn học lớp 6,7,8,9 mô hình trường học mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trường THCS Minh Khai cũng đã xây dựng chương trình cho các môn và đã được Phòng Giáo dục và Đào tạo Thành phố Thanh Hóa phê duyệt ngày …………. Đây chính là điều chỉnh Khung phân phối chương trình, đề ra cách thức tổ chức “hoạt động học” ở một số đơn vị bài học cụ thể cho phù hợp với tình hình nhà trường, với đối tượng học sinh. Nhận thấy vai trò đặc biệt của việc tổ chức các “hoạt động học” cho học sinh dựa trên “nghiên cứu bài học” các văn bản trong chương trình Ngữ văn THCS, tôi đã mạnh dạn suy nghĩ tìm tòi và thực hiện một số đổi mới nhỏ về phương pháp khi dạy các văn bản này của chương trình Ngữ văn 8. Trong quá trình thực hiện, tôi cũng đã nhận được ý kiến phản hồi tương đối khả quan từ phía học sinh và đồng nghiệp. Đúc rút kinh nghiệm từ những việc đã làm, tôi xin trình bày nội dung: “Tổ chức “Hoạt động học” theo hướng tích hợp và tích cực khi dạy bài “Quê hương” nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh lớp 8 trường trung học cơ sở Minh Khai”.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Đổi mới phương pháp dạy học là một vấn đề có tầm quan trọng đặc biệt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. Chương trình Sách giáo khoa cũng đã được xây dựng dựa trên quan điểm: “Lấy quan điểm tích hợp làm nguyên tắc chỉ đạo tổ chức nội dung chương trình biên soạn sách giáo khoa và lựa chọn các phương pháp giảng dạy”. Vì vậy việc tích hợp liên môn và sử dụng các phương pháp dạy học tích cực khi tổ chức các hoạt động học cho học sinh là một trong cách dạy mới đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Qua quá trình tìm hiểu, nghiên cứu, sử dụng tích hợp kiến thức liên môn và phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy tôi muốn đề xuất những biện pháp sử dụng các hình thức và phương pháp dạy học này sao cho có hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn cấp Trung học cơ sở.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

Trong phạm vi sáng kiến này tôi sẽ trình bày kết quả nghiên cứu về việc tổ chức hoạt động học theo hướng tích hợp và tích cực khi dạy bài “Quê hương”

cho học sinh lớp 8.

1.4. Phương pháp nghiên cứu

– Phương pháp nghiên cứu tài liệu.

– Phương pháp khảo sát, thực nghiệm.

– Phương pháp đàm thoại.

– Phương pháp so sánh.

– Phương pháp thống kê, tổng hợp.

2. NỘI DUNG

2.1. Cơ sở lý luận

Văn học là nghệ thuật ngôn từ. Học văn học là tìm hiểu, khám phá ý nghĩa, giá trị của hình tượng nghệ thuật ngôn từ trong tác phẩm. “Theo lý thuyết tiếp nhận thì tác phẩm do hai yếu tố tạo thành: văn bản (trong chất liệu) và khách thể thẩm mỹ (trong tâm trí). Văn bản có thể tồn tại qua các thời đại, còn “tác phẩm” do người đọc cụ thể hóa, đồng sáng tạo, cho nên luôn luôn mang tính chất lịch sử, mỗi thời một khác, tùy theo cách tiếp nhận của xã hội, lịch sử của thời đó” (Trần Đình Sử, Lí luận văn học, tập 2, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội, in lần thứ ba, 2009, tr.16).

Lý thuyết tiếp nhận xem người đọc là một nhân tố tích cực tạo thành tác phẩm văn học; xem văn bản tác phẩm là một cấu trúc mở, tác phẩm là một quá trình; xem tác giả chỉ như một yếu tố trong văn bản, là đối tượng tìm kiếm của người đọc. Muốn tìm hiểu, khám phá được đầy đủ, sâu sắc ý nghĩa, giá trị của văn bản tác phẩm, giáo viên và học sinh vừa phải chủ động, sáng tạo để chiếm lĩnh, vừa biết cách “đọc” nó, tức là phải có phương pháp dạy học phù hợp. Vì vậy, một khi đã được Bộ cho phép, giáo viên cần phải tận dụng cơ hội, linh hoạt trong việc vận dụng các hình thức và phương pháp dạy học phù hợp để góp phần làm sống lại tác phẩm trong tâm trí học sinh, làm sáng lên những vẻ đẹp tiềm ẩn trong văn bản tác phẩm.

Dạy học tích hợp góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện của nhà trường phổ thông. Việc có nhiều môn học đã được đưa vào nhà trường phổ thông hiện nay là sự thể hiện quá trình thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện. Các môn học đó phải liên kết với nhau để cùng thực hiện mục tiêu giáo dục bằng cách gắn quá trình học tập vào cuộc sống hằng ngày không làm tách biệt thế giới nhà trường và thế giới cuộc sống làm cho quá trình học tập mang tính mục đích rõ rệt. Học sinh sử dụng kiến thức của nhiều môn học và không chỉ dừng lại ở nội dung một môn học nhất định.  Dạy học tích hợp phát triển các năng lực, đặc biệt là trí tưởng tượng khoa học và năng lực duy trì của học sinh vì nó luôn tạo ra các tình huống để học sinh vận dụng kiến thức trong các tình huống gắn với cuộc sống. Dạy học tích hợp cũng giảm sự trùng lặp các nội dung dạy học giữa các môn học góp phần giảm tải nội dung học tập.

  Phương pháp tích cực là một thuật ngữ chỉ những phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. “Tích cực” trong phương pháp dạy học được dùng với nghĩa là hoạt động, chủ động. Phương pháp tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào việc phát huy tính tích cực của người học chứ không phải tập trung vào việc phát huy tính tích cực của người dạy.

Dạy học tích hợp và tích cực cần sử dụng những kĩ thuật dạy học tích cực như: Kĩ thuật dạy học “Khăn trải bàn”, “Các mảnh ghép”, “Sơ đồ KWL và sơ đồ tư duy”, “Học theo góc”, “Động não”, “XYZ”, “Bể cá”, “Ổ bi”, “Tranh luận ủng hộ – phản đối”, “Tia chớp”, “3 lần 3”, “Đặt câu hỏi”…

Tính tích cực của học sinh biểu hiện ở sự chuẩn bị chu đáo cho nội dung bài học, hăng hái trả lời các câu hỏi của giáo viên, bổ sung các câu trả lời của bạn, thích phát biểu ý kiến của mình trước vấn đề nêu ra; hay nêu thắc mắc đòi hỏi giải thích cặn kẽ những vấn đề chưa rõ; chủ động vận dụng kiến thức kĩ năng đã