SKKN Tổ chức một số biện pháp rèn kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn tự nhiên xã hội lớp 2 (Bộ sách Cánh diều)

1. Lý do chọn đề tài 

So với môn Toán và Tiếng Việt môn Tự nhiên và Xã hội cũng là một môn học rất quan trọng trong chương trình giáo dục ở bậc Tiểu học hiện nay. Đối với môn học này gồm hệ thống kiến thức cơ bản rất cần thiết cho cuộc sống hằng ngày của con người. Không những thế mà môn học còn giúp học sinh nhận biết về các sự vật hiện tượng đơn giản trong tự nhiên và xã hội, thực hiện được các quy tắc giữ vệ sinh, an toàn cho bản thân và gia đình, trường học và quê hương.

Tự nhiên và Xã hội là một môn học cung cấp cho học sinh những hiểu biết cơ bản ban đầu về các sự vật, sự kiện hiện tượng trong tự nhiên, xã hội với mối quan hệ trong đời sống thực tế của con người, những kiến thức cơ bản của bậc học, góp phần bồi dưỡng phẩm chất, nhân cách toàn diện của con người. Để đáp ứng yêu cầu phát triển của nền giáo dục nước nhà, chương trình giáo dục bậc Tiểu học đã thực hiện đổi mới Sách giáo khoa và nội dung chương trình dạy học ở các lớp, các môn học nói chung và môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 nói riêng. Chương trình đã được xây dựng theo quan điểm tích hợp. Quan điểm này hoàn toàn phù hợp với quy luật nhận thức của con người. Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng. Thực hiện tốt mục tiêu đổi mới của môn Tự nhiên và Xã hội, người giáo viên phải thực hiện đổi mới các phương pháp dạy học sao cho học sinh là người chủ động, nắm bắt kiến thức của môn học một cách tích cực sáng tạo góp phần hình thành phương pháp và nhu cầu tự học, tự phát hiện tự giải quyết các tình huống có vấn đề đặt ra trong bài học. Từ đó chiếm lĩnh nội dung mới của bài học, môn học. 

Là một môn học rất quan trọng như vậy, tuy nhiên nó lại không được sự quan tâm đúng mức của mọi người, nhất là các bậc phụ huynh luôn có suy nghĩ rằng môn Tự nhiên và xã hội  là “môn phụ” nên bị xem nhẹ. Do vậy, học sinh thường không có hứng thú trong quá trình học môn này. Là một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy, tôi luôn trăn trở phải làm thế nào để tạo hứng thú cho các em khi học môn này? Tôi đã suy nghĩ rất nhiều và đã lựa chọn cho mình đề tài: “Tổ chức một số biện pháp rèn kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn tự nhiên xã hội lớp 2 (Bộ sách Cánh diều)”. 

2. Mục đích nghiên cứu

Môn Tự nhiên và Xã hội tuy kiến thức không cao, không khó nhưng cũng rất đa dạng và hầu như giáo viên nào khi dạy môn Tự nhiên và Xã hội cũng còn hời hợt qua loa. Bên cạnh đó Tự nhiên Và Xã hội góp một phần không nhỏ về việc rèn kĩ năng sống  cho học sinh, do thời đại ngày nay trẻ em được cha mẹ bao bọc quá nhiều, đôi khi các em bị ép học tập không còn thời gian cho vui chơi. Do đó kĩ năng sống của các em còn hạn chế, vì thế tôi đã đưa ra một số phương pháp dạy học để phù hợp với từng bài cụ thể và có kết quả giảng dạy ngày một chất lượng hơn để phù hợp với chuẩn kiến thức hiện nay. Cùng đồng nghiệp trong trường biết cách lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học phù hợp để tạo một không khí lớp học nhẹ nhàng, vui tươi và hiệu quả. Từ đó “Tổ chức một số biện pháp rèn kỹ năng sống cho học sinh thông qua môn tự nhiên xã hội lớp 2 (Bộ sách Cánh diều)”. Tạo điều kiện tối đa cho học sinh tự khám phá, mở mang kiến thức, nâng cao kĩ năng sống, để từ đó các em dễ dàng vận dụng vào cuộc sống.

3. Phạm vi nghiên cứu

• Phạm vi nghiên cứu: học sinh lớp 2…, trường ….
• Giới hạn nghiên cứu: Năm học ….  /học kì  I  áp dụng: từ ngày …  đến ngày … 

4. Đối tượng nghiên cứu 

Là hệ thống kiến thức, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2. Thực tế giảng dạy môn Tự nhiên và Xã hội của giáo viên khối 2, việc học tập môn Tự nhiên và Xã hội của học sinh lớp 2…  trường Tiểu học … .

B. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận

Môn Tự nhiên và Xã hội là một môn học mang tính tích hợp cao. Tính hợp ấy được thể hiện ở 3 điểm sau: 

• Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội xem xét Tự nhiên – con người – xã hội trong một thể thống nhất, có mối quan hệ qua lại và tác động lẫn nhau. 
• Các kiến thức trong chương trình môn học Tự nhiên và Xã hội là kết quả của việc tích hợp kiến thức của nhiều ngành khoa học như: Sinh học, Vật lí, Hoá học, Dân số. 
• Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội có cấu trúc phù hợp với nhận thức của học sinh. Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội có cấu trúc đồng tâm phát triển qua các lớp, cùng là một chủ đề dạy học nhưng ở lớp 1 kiến thức trang bị sơ giản hơn ở lớp 2, 3. Và cứ như vậy mức độ kiến thức được nâng dần lên ở các lớp cuối cấp. Tự nhiên và Xã hội là một môn học có thể nói cung cấp, trang bị cho học sinh những kiến thức về Tự nhiên và Xã hội trong cuộc sống hàng ngày xảy ra xung quanh các em. Các em là chủ thể nhận thức, vậy nên khi giảng dạy giáo viên tích cực đổi mới phương pháp dạy học cho phù hợp với đặc điểm nhận thức của lứa tuổi học sinh, để có những hoạt động tích cực đến quá trình lĩnh hội tri thức của trẻ. Người giáo viên phải thường xuyên có biện pháp tâm lí, kích thích học sinh học tập như: khen ngợi tuyên dương, … tạo hứng thú cho học sinh phát triển ghi nhớ các biểu tượng, khái niệm kiến thức đến từ cả 5 giác quan nghe, nhìn, sờ mó, nếm, ngửi. Vì thế giáo viên cần thay đổi hình thức tổ chức hoạt động làm phong phú các hoạt động học tập, tăng cường phương pháp phát triển khả năng quan sát tri giác của học sinh để giúp các em chủ động tiếp thu tri thức, hiểu bài nhanh, khắc sâu và nhớ lâu kiến thức bài học. Tóm lại: Việc thay đổi các phương pháp dạy học cho phù hợp với nội dung chương trình và đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp học, nội dung học tập của môn học cần phải đi song song với quá trình tri giác, chú ý, tư duy của học sinh.

2. Cơ sở thực tiễn

Hiện nay, các cơ sở giáo dục đã và đang có sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy. Song, hầu hết vẫn là theo lối truyền thống, giáo viên đọc, học sinh chép, chủ yếu là lý thuyết suông, gắn liền với nội dung trong sách giáo khoa và chưa có tính thực tế cao. Điều này làm cho các tiết học trở nên khô khan, học sinh không có hứng thú và dẫn đến tâm lý chán học.

Trong trường Tiểu học của chúng ta hiện nay, mặc dù thời gian biểu, cũng như phân lượng thời gian số tiết cho các môn học rất rõ ràng, nhưng ở môn Tự nhiên và Xã hội nhiều khi giáo viên coi là môn phụ. Bởi vì khối lượng kiến thức Toán, Tiếng Việt rất nhiều nên Tự nhiên và Xã hội bị lấn lướt và cắt giảm thời lượng. Giáo viên còn thiếu kinh nghiệm với cách tổ chức hoạt động tích cực cho trò lĩnh hội kiến thức. Hoặc có tổ chức thì còn lúng túng, mất thời gian, còn qua loa đại khái. Học sinh còn bỡ ngỡ, rụt rè chưa quen với các hoạt động mới hoặc quá phấn khích gây mất trật tự trong lớp học. 

Do đó, việc nghiên cứu và tìm ra các biện pháp đổi mới phương pháp giảng dạy, thu hút sự chú ý của học sinh, nâng cao hứng thú, niềm đam mê và cải thiện chất lượng, hiệu quả môn học là cực kỳ quan trọng và hết sức cần thiết.

3. Giải pháp thực hiện

Như chúng ta đã biết không có phương pháp dạy học nào là vạn năng. Thành công trong giờ dạy gồm rất nhiều yếu tố cấu thành. Mỗi giáo viên đều phải vận dụng linh hoạt các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học một cách đa dạng, phong phú. Có như vậy học sinh mới có hứng thú trong mỗi tiết học từ đó giúp học sinh tiếp thu bài tốt hơn. Sau đây tôi xin trình bày một số biện pháp, hình thức tổ chức dạy học mà tôi đã vận dụng và có hiệu quả trong mỗi tiết học. 

Biện pháp 1: Rèn luyện kỹ năng giao tiếp, hợp tác cho học thông qua hoạt động thảo luận và làm bài tập nhóm

– Đây cũng là phương pháp quan trọng tạo hứng thú học tập của các em. Bởi vì: hoạt động nhóm giúp cho HS tự tin, có nhiều cơ hội khám phá, diễn đạt ý tưởng của mình cho các bạn trong nhóm. Từ hoạt động nhóm có thể rèn cho các em rất nhiều kĩ năng sống:

+  Hỏi lẫn nhau điều đó giúp cho các em phát triển kỹ năng giao tiếp.

+ Sự ảnh hưởng qua lại, sự gắn kết giữa các thành viên trong nhóm giúp các em phát triển kĩ năng hợp tác.   

+ Ngoài ra còn giúp các em phát triển kĩ năng giải quyết mâu thuẫn, kĩ năng xây dựng niềm tin.

   Tuy nhiên khi chia nhóm tôi cũng rất chú trọng đến cách chia nhóm. Tôi thường xuyên thay đổi cách chia nhóm. Trong quá trình hoạt động nhóm tôi thường xuyên theo dõi và hỗ trợ các em kịp thời.

   Việc vận dụng các phương pháp này vào trong tiết dạy HS của tôi có hứng thú hơn trong quá trình học môn này. Qua theo dõi hàng tháng tôi thấy học sinh chuyển biến rõ rệt.

VD1: Khi dạy chủ đề 1 “Gia đình” (trang 5 Tự nhiên và Xã hội 2 sách Cánh Diều)

 Ở Hoạt động 2: Tôi cho học sinh thảo luận nhóm đôi.

+ Kể về thành viên và tình cảm giữa các thành viên trong gia đình cho bạn nghe?

+ Trong khi nghe có thể hỏi thêm về công việc nhà và chia sẻ công việc nhà bạn những gì em muốn biết?

VD2: Khi dạy bài “Một số sự kiện ở trường học” (trang 26 Tự nhiên và Xã hội 2 sách Cánh Diều). Ở Hoạt động 2: “Sự tham gia của học sinh trong một số sự kiện được tổ chức ở trường” 

Tôi chia lớp thành 4 nhóm và  cho HS thảo luận theo nhóm. Học sinh quan sát các hình trong Sách trang 28, 29 và trả lời các câu hỏi sau:

+ Em hãy kể tên các hoạt động trong ngày hội Đọc sách?

+ Em đã tham gia hoạt động nào trong ngày hội đọc sách?

+ Em thích hoạt động nào? Vì sao?

Biện pháp 2: Rèn luyện kỹ năng chia sẻ cho học sinh thông qua hoạt động kể chuyện trong tiết học

Môn Tự nhiên và Xã hội là một môn học mang tính tích hợp cao. Đây là môn học có sự tích hợp nhiều kiến thức tổng hợp của nhiều lĩnh vực, cung cấp cho học sinh một cách toàn diện các chủ đề về tự nhên và xã hội. Kiến thức ở môn học này dành cho các khối lớp sẽ nâng dần mức độ khó lên nên đối với lớp 2, các em vẫn đang nắm các kiến thức cơ bản về xã hội. Các em là chủ thể nhận thức, vậy nên khi giảng dạy giáo viên tích cực đổi mới phương pháp dạy học cho phù hợp với đặc điểm nhận thức của lứa tuổi học sinh, để có những hoạt động tích cực đến quá trình lĩnh hội tri thức của trẻ. 

Việc tổ chức các hoạt động kể chuyện trong tiết học sẽ tạo cho các em hứng thú học cũng như thầy đổi không khí lớp học. Các hoạt động kể chuyện cũng giúp các em rèn luyện kỹ năng nói chuyện trước đám đông, giúp các em mạnh dạn hơn trong học tập. Đây cũng là một phương pháp học tập tuy không quá mới nhưng lại giúp các em phát triển kỹ năng mềm đó là thuyết trình trước đám đông. 

Ví dụ: Khi học chủ đề 1: Gia đình, trang 5, sách Tự nhiên và xã hội lớp 2, bộ sách Cánh Diều.

Khi học đến phần Công việc, nghề nghiệp của người lớn trong gia đình, tôi cho các em lần lượt đứng trước lớp và kể về công việc của các thành viên trong gia đình của mình. 

Tóm lại: Việc thay đổi các phương pháp dạy học cho phù hợp với nội dung chương trình và đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp học, nội dung học tập của môn học cần phải đi song song với quá trình tri giác, chú ý, tư duy của học sinh.

Biện pháp 3: Rèn luyện kỹ năng quan sát cho học sinh thông qua các hoạt động trải nghiệm

Hằng ngày chúng ta đã biết môn Tự nhiên và Xã hội 2 ở Tiểu học là có khả năng giáo dục nhiều kỹ năng sống cho học sinh nhất cụ thể như kỹ năng giao tiếp, kỹ năng  điều chỉnh nhận thức, kỹ năng thảo luận nhóm…Bản thân tôi hình thành các kĩ năng trên cho học sinh chủ yếu thông qua các hoạt động như kể chuyện theo tranh, quan sát tranh, băng hình, đóng vai, xử lí tình huống…nhưng lại chưa chú trọng đến việc trải nghiệm môn  học đạo đức.  

Để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh theo hướng trải nghiệm môn học có hiệu quả, ngay từ đầu năm học tôi đã tham mưu với Ban giám hiệu nhà trường cùng tổ chuyên môn khối 2 đưa nội dung này vào chuyên đề sinh hoạt  tổ chuyên môn, sinh hoạt chuyên đề cùng nhà trường để xây dựng kế hoạch thực hiện trải nghiệm cụ thể theo từng bài đối với lớp sao cho có  hiệu quả. 

Ví dụ 1:  dạy bài 13 “Thực hành: Tìm hiểu môi trường sống của thực vật và động vật” (trang 74-75 Tự nhiên và Xã hội 2 sách Cánh Diều) tôi xây dựng kế hoạch cho học sinh trải nghiệm tham quan thiên nhiên thực tế, các em tự phân nhóm, các em tự nhận ra được những điều cần lưu ý khi tiếp xúc với một số cây và con vật thế nào là  hợp lý, thế nào là chưa hợp lý từ đó tôi nhận xét từng nhóm và tuyên dương, khen kịp thời. 

Ví dụ 2: dạy bài 17 “Bảo vệ cơ quan hô hấp” (trang 97 Tự nhiên và Xã hội lớp 2 sách Cánh Diều)