SKKN Vận dụng một số kỹ thuật dạy học tích cực để dạy tiết 15: Hoạt động nông nghiệp ở đới ôn hòa trong trương trình Địa lí 7

1. Mở đầu

1.1. Lí do chọn đề tài

Giáo dục là hình thức học tập về kiến thức, kĩ năng, thói quen của một nhóm người được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua giảng dạy, đào tạo, hay nghiên cứu. Giáo dục là nền tảng của xã hội, là cơ sở tiền đề để quyết định sự phồn vinh của đất nước. Giáo dục cung cấp những hiểu biết về kho tàng tri thức của nhân loại cho biết bao thế hệ, giúp cho các em những hiểu biết cơ bản cần thiết về khoa học và cuộc sống. Mặt khác, giáo dục còn góp phần hình thành và bồi dưỡng nhân cách tốt đẹp cho học sinh.

Hiện nay, với sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin, kiến thức không còn là tài sản riêng của trường học. Học sinh có thể tiếp cận thông tin bằng nhiều kênh, nhiều nguồn khác nhau. Các nguồn thông tin phong phú đa chiều mà người học có thể tiếp nhận đã đặt giáo dục trước những yêu cầu cấp bách là cần phải đổi mới cách dạy và cách học. 

Vấn đề đặt ra đối với nhà trường là làm thế nào để học sinh có thể làm chủ, tự lực chiếm lĩnh kiến thức, tích cực, chủ động, sáng tạo, có kĩ năng giải quyết các vấn đề nảy sinh trong cuộc sống. Đó thực sự là một thách thức lớn đối với ngành giáo dục nói chung, nhà trường và giáo viên nói riêng. Giáo viên không chỉ là người mang kiến thức đến cho học sinh mà cần dạy học sinh cách tìm kiếm, chiếm lĩnh kiến thức để đáp ứng phát triển con người trong thời đại mới.

Để thực hiện sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong bối cảnh hội nhập quốc tế, đòi hỏi đất nước phải có nguồn nhân lực có trình độ học vấn rộng, có thể thực hiện được nhiều nhiệm vụ và chuyên môn hóa nhằm đảm bảo chất lượng công việc với hiệu quả cao. Đáp ứng được yêu cầu trên, người lao động phải năng động, sáng tạo, có kiến thức và kĩ năng mang tính chuyên nghiệp, sẵn sàng gánh vác trách nhiệm là những phẩm chất sẵn có ở mỗi con người mà nó được hình thành và phát triển trong quá trình giáo dục. Như vậy, đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho sự phát triển, ngành giáo dục phải không ngừng đổi mới trong đó cần quan tâm đổi mới phương pháp – cách thức dạy học để tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội.

Trong những năm qua, ngành giáo dục đã tổ chức nhiều đợt tập huấn cho cán bộ, giáo viên ở các nhà trường, thông qua các chuyên đề nhằm đổi mới phương pháp – cách thức dạy học để từng bước thay đổi về tư duy giáo dục theo lối mòn trước đây, tiến tới một tư duy giáo dục mới mang tính đột phá, chiến lược về giáo dục.

Tuy nhiên, việc vận dụng các kĩ thuật dạy học trong các môn học nói chung, môn Địa lí nói riêng không phải là vấn đề đơn giản, nó phụ thuộc khá nhiều vào yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, năng lực nhận thức của học sinh… Vì vậy, với giáo viên ở nhiều trường, nhiều địa phương thì các kĩ thuật dạy học tích cực vẫn là vấn đề còn mới, việc vận dụng vào thực tiễn chưa thật thường xuyên, nhiều nơi còn mang tính hình thức… Riêng đối với trường PTDTBT THCS Yên Nhân, việc ứng dụng các kĩ thuật dạy học còn khá khiêm tốn. Ngoài những nguyên nhân trên thì việc vận dụng các kĩ thuật dạy học tích cực vào các tiết dạy còn đòi hỏi về mặt thời gian để tìm hiểu, nghiên cứu áp dụng vào tiết lên lớp. Bên cạnh đó, sách giáo khoa được biên soạn trước kia phần nhiều là khó áp dụng những kĩ thuật dạy học tích cực …

Từ thực tế trên, tôi mạnh dạn thực hiện đề tài “Vận dụng một số kỹ thuật dạy học tích cực để dạy tiết 15: Hoạt động nông nghiệp ở đới ôn hòa trong trương trình Địa lí 7 – trường PTDTBT THCS Yên Nhân” với hy vọng cùng chia sẻ kinh nghiệm với đồng nghiệp, để vận dụng vào thực tiễn dạy học nhằm nâng cao chất lượng môn Địa lí.

1.2. Mục đích nghiên cứu.

Tôi chọn đề tài này với mục đích: 

– Thực hiện theo xu hướng đổi mới công tác dạy và học nhằm phát huy tối đa năng lực của người học bằng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực.

– Mục đích của việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông là thay đổi lối dạy học truyền thụ một chiều sang dạy học theo “Phương pháp dạy học tích cực” (PPDHTC) với các kỹ thuật dạy, học tích cực nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn; tạo niềm tin, niềm vui, hứng thú trong học tập. Làm cho “Học” là quá trình kiến tạo; học sinh tìm tòi, khám phá, phát hiện, luyện tập, khai thác và xử lí thông tin, tự hình thành tri thức, có năng lực và phẩm chất của con người mới tự tin, năng động, sáng tạo trong cuộc sống. Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh, dạy học sinh cách tìm ra chân lí. Chú trọng hình thành các năng lực (tự học, sáng tạo, hợp tác) dạy phương pháp và kĩ thuật lao động khoa học, dạy cách học. Học để đáp ứng những yêu cầu của cuộc sống hiện tại và tương lai. Những điều đã học cần thiết, bổ ích cho bản thân học sinh và cho sự phát triển xã hội.

– Đóng góp một vài kinh nghiệm của mình cùng với các thầy cô, anh chị và các bạn đồng nghiệp, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Địa lí ở trường trung học cơ sở, hình thành cho các em thói quen tư duy sáng tạo, phát huy tính tích cực, chủ động học tập, tìm tòi nghiên cứu nhằm tạo sự say mê, hứng thú yêu thích môn Địa lí hơn.

1.3. Đối tượng nghiên cứu.

– Đối tượng ở đây là học sinh lớp 7; lứa tuổi khoảng 12 – 13 tuổi. 

– Đề tài áp dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực vào tiết 15 – bài 14: Hoạt động nông nghiệp ở đới ôn hòa trong chương trình Địa lí 7 – THCS và thực hiện tại trường PTDTBT THCS Yên Nhân nơi tôi đang trực tiếp giảng dạy.

1.4. Phương pháp nghiên cứu.

– Quan sát, đọc, phân tích, nhận xét trực quan

– Mô tả, tường thuật, so sánh.

– Phương pháp vấn đáp và thảo luận trung cầu ý kiến.

– Phương pháp thăm dò: qua bài tập, qua quan sát, lấy ý kiến.

– Phương pháp nghiên cứu thông qua tài liệu.

– Đối với đề tài này tôi đã kết hợp một số phương pháp trên nhằm mang lại tính chính xác, tính hiệu quả trong nghiên cứu các kĩ thuật dạy dạy học tích cực của bộ môn Địa lí nói riêng và các môn học khác nói chung.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm.

2.1. Cơ sở lý luận của đề tài

2.1.1. Cơ sở khoa học

Phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa giáo viên và học sinh trong phạm trù hoạt động dạy và học nhằm mục đích giáo dục và trau dồi tri thức cho thế hệ trẻ.

Kĩ thuật dạy học là biện pháp, là cách thức tiến hành các hoạt động dạy học dựa vào các phương tiện thiết bị nhằm đảm bảo chất lượng và hiệu quả giảng dạy và giáo dưỡng, hay có thể nói cách khác đó là cách thức hoạt động dạy học, tổ chức hoạt động giáo dục để bảo đảm hiệu quả, chất lượng giảng dạy. 

Các kĩ thuật dạy học chưa phải là các phương pháp dạy học độc lập, chúng là những thành phần của phương pháp dạy học. Kĩ thuật dạy học là đơn vị nhỏ nhất của phương pháp dạy học. Trong mỗi phương pháp dạy học có nhiều kĩ thuật dạy học khác nhau, kĩ thuật dạy học khác với phương pháp dạy học. Tuy nhiên, vì đều là cách thức hành động của giáo viên và học sinh, nên kĩ thuật dạy học và phương pháp dạy học có những điểm tương tự nhau, khó phân biệt rõ ràng. 

2.1.2. Cơ sở thực tiễn

 Năng lực sử dụng các kĩ thuật dạy học có sự khác nhau ở từng giáo viên và nó được xem là rất quan trọng đối với người đứng lớp, nhất là trong bối cảnh đổi mới phương pháp dạy học hiện nay ở trường phổ thông. Rèn luyện để nâng