SKKN Tổ chức dạy học môn Địa lí lớp 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 

Trong những năm gần đây, dạy học nói chung và dạy học địa lí nói riêng đang đứng trước yêu cầu đổi mới cả về nội dung và PPDH. Điểm nổi bật đó được thể hiện qua nhiều văn kiện quan trọng của Đảng, Nhà nước về GD&ĐT với triết lí là “lấy việc hình thành NL người học làm trung tâm, làm mục tiêu đào tạo thay cho truyền thụ kiến thức”. Từ đó, có thể định hình một cách tổng quát trọng tâm và bản chất của Đổi mới hiêṇ nay là chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực. 

Trong cuộc cách mạng cộng nghệ 4.0, nguồn tri thức đến với học sinh rất đa dạng, phong phú, HS có thể tự học nếu biết được cách học, và GV ở thế kỷ này phải có năng lực hướng dẫn cho HS, để HS tự tìm tòi lấy nội dung cần học và áp dụng vào thực tiễn không ngừng thay đổi. Vì vậy, đào tạo năng lực cho người học là mục tiêu cao nhất và cần thiết để người học có thể khẳng định được mình trong cộng đồng phức tạp, đa dạng và đổi thay, tạo ra thích ứng cao với mọi hoàn cảnh. 

Tuy nhiên, trên thực tế, việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường THPT cũng là vấn đề đang còn mới mẻ, chưa có tiền lệ và mặt khác, quá trình triển khai áp dụng chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông mới lại đang cận kề. Với cách tiếp cận giảng dạy truyền thống hiện có, liệu GV có đủ khả năng để thực hiện các mục tiêu dạy học mà chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lí đã đề ra: “Chương trình môn Địa lí giúp học sinh hình thành, phát triển năng lực địa lí – một biểu hiện của năng lực khoa học; đồng thời góp phần cùng các môn học và hoạt động giáo dục khác phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung đã được hình thành trong giai đoạn giáo dục cơ bản, đặc biệt là tình yêu quê hương, đất nước; thái độ ứng xử đúng đắn với môi trường tự nhiên, xã hội; khả năng định hướng nghề nghiệp; để hình thành nhân cách công dân, sẵn sàng đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. 

Trước bối cảnh đó, đòi hỏi người giáo viên cần phải có ngay những cách thức tổ chức dạy học phát triển năng lực, cũng như tiếp cận, đón đầu việc thực hiện chương trình mới, với hy vọng có thể giúp học sinh vận dụng được các kiến thức địa lí vào đời sống thực tiễn, khơi dậy lòng say mê và phát triển năng lực sáng tạo. 

Với những lí do đó, cùng với những kinh nghiệm bản thân có được, tôi mạnh dạn đưa ra một vài kinh nghiệm “Tổ chức dạy học môn Địa lí lớp 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực” để góp phần giải quyết những khó khăn trên, đáp ứng mục tiêu của chương trình giáo  dục  phổ thông môn Địa lí mới, góp phần  nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí THPT, nhất là môn Địa lí lớp 12. 

1. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 

1. Mục đích 

Xác định một số hình thức tổ chức dạy học phát triển năng lực học sinh trong dạy học địa lí lớp 12 có tính khoa học, thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học địa lí ở trường phổ thông và thực hiện mục tiêu chương trình GDPT 2018. 

2. Nhiệm vụ – Nghiên cứu những cơ sở lí luận và thực tiễn việc tổ chức dạy học PTNL trong dạy học địa lí 12. Từ đó xác định các hình thức tổ chức dạy học PTNL có tính khoa học, dễ làm, dễ vận dụng, mang lại hiệu quả cao trong dạy học địa lí 12. 

– Tiến hành TNSP kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của sáng kiến. 

1. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 
   • Tổ chức dạy học theo định hướng phát triển NL cho HS qua môn Địa lí 12. 
   • Vận dụng đối với HS 12 trường THPT Quỳ Hợp 2 – huyện Quỳ Hợp. 
2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU 

Việc tổ chức dạy học theo định hướng năng lực đã có nhiều tác giả quan tâm, dày công nghiên cứu cả trong nước và trên thế giới. 

Thế giới đã và đang thiết kế chương trình giáo dục, nội dung giáo dục, phương pháp dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, xây dựng hệ thống các năng lực chung, năng lực chuyên biệt cho từng môn học. 

Ở Việt Nam, đã có nhiều công trình nghiên cứu của các nhà giáo dục dạy học theo định hướng PTNL, đổi mới kiểm tra đánh giá theo định hướng PTNL, đổi mới phương pháp day học bộ môn ở trường phổ thông, … Các nghiên cứu này được đề cập thông qua các công trình nghiên cứu khoa học, sách, tạp chí, luận văn, … 

Tuy nhiên, các tài liệu đó chỉ đề cập đến những khái niệm, phân loại, các bước dạy học theo hướng PTNL chứ chưa đi sâu nghiên cứu về tổ chức dạy học Địa li lớp 12 theo định hướng PTNL với các hình thức, ví dụ và vận dụng cụ thể. 

Trên cơ sở kế thừa, phát triển các đề tài nghiên cứu trước đó, vận dụng vào đề tài này để đưa ra các hình thức tổ chức dạy học phát triển năng lực cho HS thông qua day học Địa lí lớp 12 THPT nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn địa lí ở trường THPT nói chung và trường THPT Quỳ Hợp 2 nói riêng. 

1. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 

1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết 

Tiến hành thu thập tài liệu qua sách, báo, các văn bản liên quan đến đề tài. 

Trên cơ sở đó để phân tích, tổng hợp và rút ra những vấn đề cần thiết của đề tài. 

2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 

Trong quá trình nghiên cứu, bản thân sử dụng các phương pháp như: điều tra, khảo sát, quan sát sản phẩm, tổng kết kinh nghiệm,…Đó là những cơ sở cho việc triển khai cũng như khả năng ứng dụng của đề tài. 

PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TỔ CHỨC DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12 THPT 

1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN CHUNG VỀ TỔ CHỨC DẠY HỌC VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 
2. Tổ chức dạy học 

Khái niệm 

Theo từ điển Tiếng Việt: “Tổ chức là các hoạt động cần thiết để xác định cơ cấu, bộ máy của hệ thống, xác định những công việc phù hợp với từng nhóm, từng bộ phận và giao phó các bộ phận cho các nhà quản trị hay người chỉ huy với chức năng nhiệm vụ và quyền hạn nhất định để thực hiện nhiệm vụ được giao. Hoạt động tổ chức còn là việc bố trí sắp xếp việc thực hiện các công việc trong một cơ cấu tổ chức”. 

Theo Từ điển mở: “Tổ chức là tập  hợp nhóm  người theo chức  năng nhất định để hoạt   động vì lợi   ích chung nào   đó”;    “Tổ    chức    là    sắp    xếp, bố  trí thành các bộ  phận để  cùng thực  hiện một nhiệm  vụ hoặc  cùng  một chức năng chung”. 

Qua các khái niệm trên ta có thể hiểu: Tổ chức dạy học là việc bố trí, sắp xếp, tập hợp nhóm học sinh thành một chỉnh thể, có một cấu tạo, một cấu trúc khoa  học, bài bản trong các hoạt động dạy và các hoạt động học nhằm đem lại kết quả giáo dục (kiến thức, kỹ năng, thái độ) cao nhất. 

Trong dạy học, tổ chức các hoạt động là công việc của giáo viên, trong đó công việc chủ yếu là hướng dẫn, chỉ đạo, giao việc, điều khiển, truyền thụ tri thức, kiểm tra, đánh giá… các hoạt động của học sinh. Còn các hoạt động chủ yếu của học sinh là lắng nghe, nhận nhiệm vụ học tập, giải quyết các nhiệm vụ học tập, trao đổi thảo luận, trình bày ý kiến, trả lời câu hỏi của giáo viên,… 

Như vậy, tổ chức dạy học được tiến hành theo trật tự và chế độ nhất định, trong hoạt động dạy và hoạt động học thống nhất biện chứng với nhau.  Đặc trưng của tổ chức dạy học 

• Chủ thể của tổ chức dạy học là hoạt động của GV và HS, tức là người thực hiện các hành động, làm việc theo kế hoạch, ý đồ nhất định. Trong quá trình