SKKN Một số biện pháp nhằm cải thiện chất lượng và nâng cao hiệu quả học tập môn Đạo đức lớp 4 (Bộ sách Chân trời sáng tạo) (W+PPT)

A. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài 

Điều quan trọng trong công tác giáo dục học sinh là cách dạy làm sao để các em trở thành “con ngoan, trò giỏi” Bên cạnh việc giáo dục tri thức, nhà giáo cần giáo dục và rèn luyện cho các em về nhân cách, đạo đức, lối sống. Đó cũng là một trong những biện pháp thiết thực để thực hiện mục tiêu giáo dục trong chương trình đổi mới 2018 của Bộ – xây dựng “Nhà trưởng văn hóa, nhà giáo mẫu mực, học sinh thanh lịch”. Bởi thế, việc giáo dục đạo đức cho học sinh tiểu học là hết sức cần thiết.

Môn Đạo đức trong nhà trường Tiểu học là một trong những môn học cơ bản trang bị cho học sinh những chuẩn mực hành vi đạo đức, từng bước hình thành kĩ năng theo chuẩn mực với hành vi đúng đắn, giúp học sinh có thái độ ứng xử phù hợp với mọi người, với môi trường xung quanh. Việc tăng cường sự tham gia một cách hứng thú của học sinh trong các hoạt động học tập môn Đạo đức với thái độ tự giác, chủ động- là một vấn đề quan trọng đối với mỗi người giáo viên trong nhà trường. Thấu hiểu những mục tiêu đó, bộ sách Chân trời sáng tạo đã hệ thống hóa kiến thức theo từng chủ điểm quen thuộc, gần gũi trong cuộc sống cùng nhiều ví dụ minh họa. 

Thực tế cho thấy trong những năm gần đây, hiện tượng học sinh vi phạm đạo đức xảy ra không ít ở các trường học với mức độ ngày một gia tăng. Phần lớn là do tác động của cuộc sống, của hoàn cảnh gia đình, của môi trường xã hội, do ảnh hưởng của sách báo, phim ảnh, đồ chơi, trò chơi game online,… không lành mạnh.

Qua quá trình dạy học và qua tiếp xúc với học sinh trong cuộc sống hàng ngày cũng như được cập nhật thông tin thường xuyên… thôi thúc tôi suy nghĩ, cố gắng tìm ra các biện pháp thiết thực để giáo dục đạo đức cho học sinh. Chính vì lẽ đó, tôi thực hiện đề tài “Một số biện pháp nhằm cải thiện chất lượng và nâng cao hiệu quả học tập môn Đạo đức lớp 4 (Bộ sách Chân trời sáng tạo)“. 

2. Mục đích nghiên cứu

Đánh giá thực trạng việc dạy học môn Đạo đức để đưa ra một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc giảng dạy trên lớp để học sinh chủ động nắm bắt được kiến thức của bài học. 

3. Phạm vi nghiên cứu

Học sinh lớp 4 trường Tiểu học…

4. Đối tượng nghiên cứu 

Phương pháp nâng cao hiệu quả dạy và học môn Đạo đức 4 cho học sinh

B. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận

1.1. Một số vấn đề có liên quan đến tâm sinh lí, giáo dục học.

* Tâm sinh lí:Tư duy của các em bắt đầu chuyển từ trực quan sinh động sang tư duy trừu tượng, khái quát. Sự tưởng tượng của các em khá phong phú và bị chi phối bởi cảm xúc của bản thân. Khả năng ghi nhớ có ý nghĩa được tăng cường sóng vẫn phụ thuộc vào cảm hứng và hứng thú của các em. Tình cảm của các em còn dễ thay đổi, chưa bền vững. Các em đang trong quá trình phát triển và hoàn thiện dần về nhân cách, chịu sự tác động và ảnh hưởng từ người thân, bạn bè, nhà trường và xã hội.

* Giáo dục học: Sau mỗi bài đạo đức trong chương trình lớp 4 đều có một bài học mang tính giáo dục cao. Từ nội dung bài học, các em có nhận thức đúng về các hành vi chuẩn mực đạo đức tốt trong quan hệ và trong giao tiếp khi học hết lớp 4.

1.2. Một số khái niệm cơ bản về môn Đạo đức lớp 4.

1. Về vị trí, nhiệm vụ của môn học

Môn đạo đức có tác dụng trao đổi hành vi đạo đức, bồi dưỡng tâm hồn các em trong sáng về xúc cảm và tình cảm đạo đức, khắc sâu những hành vi chuẩn mực đạo đức… Quan trọng nhất là học sinh cần đạt được những hành vi đạo đức tốt, biết cư xử trong quan hệ. Từ đó, đã gây được cho các em những xúc cảm, thẩm mỹ trước những hành vi tốt của các nhân vật đã nêu gương. Các em biến những hành vi đẹp của các nhân vật thành xúc cảm đạo đức của bản thân. Mục đích của môn Đạo đức là hình thành phẩm chất đạo đức cho học sinh. Một phẩm chất đạo đức bao giờ cũng có 3 khía cạnh là: ý thức, thái độ, tình cảm và hành vi, thói quen. Do đó, để đạt được mục đích đặt ra, dạy – học môn Đạo đức phải giải quyết 3 nhiệm vụ tương ứng: hình thành ý thức, hình thành thái độ, tình cảm và hình thành hành vi, thói quen.  

* Giáo dục ý thức đạo đức: Môn Đạo đức cung cấp cho học sinh hệ thống tri đạo đức sơ đẳng, trên cơ sở đó bước đầu hình thành niềm tin đạo đức, hình thành năng lực, định hướng các giá trị đạo đức cho học sinh tiểu học. Điều đó giúp các em phân biệt được đúng – sai, tốt – xấu, thiện – ác … để từ đó theo cái đúng, cái tốt, tránh cái sai, đấu tranh với những biểu hiện sai trái.

* Giáo dục thái độ, tình cảm đạo đức: Giúp học sinh có thái độ rõ ràng đối với các chuẩn mực đạo đức nói riêng, hình thành và bồi dưỡng cho các em cảm xúc đạo đức, biến những chuẩn mực đạo đức sơ giản thành động cơ bên trong thôi thúc các em hành động theo những chuẩn mực đạo đức đã được quy định, trên cơ sở đó hình thành tình cảm đạo đức trong sáng.

* Giáo dục hành vi, thói quen: Hình thành ở học sinh các hành vi tương ứng với ý thức thái độ tình cảm và từ đó giúp các em có thói quen đạo đức bền vững. Ba nhiệm vụ này của môn Đạo đức có mối quan hệ khăng khít với nhau. Giải quyết được ba nhiệm vụ này là đạt được mục đích của môn học đặt ra.

1. Nội dung chương trình môn Đạo đức

Chương trình môn Đạo đức bao gồm một hệ thống chuẩn mực hành vi đạo đức và pháp luật cần thiết nhất, phù hợp với lứa tuổi học sinh tiểu học, được trình bày theo 5 mối quan hệ từ lớp 1 đến lớp 5. Cụ thể trong sách Chân trời sáng tạo lớp 4 gồm có 12 bài:

Bài 1: Người lao động quanh em

Bài 2: Em biết ơn người lao động

Bài 3: Em cảm thông, giúp đỡ người gặp khó khăn

Bài 4: Em yêu lao động

Bài 5: Em tích cực tham gia lao động

Bài 6: Em tôn trọng tài sản của người khác

Bài 7: Em bảo vệ của công

Bài 8: Em thiết lập quan hệ bạn bè

Bài 9: Em duy trì quan hệ bạn bè

Bài 10: Em quý trọng đồng tiền 

Bài 11: Quyền trẻ em

Bài 12: Bổn phận của trẻ em

1. Yêu cầu cần đạt của môn học.

Sau khi học xong chương trình môn Đạo đức lớp 4, học sinh cần biết thực hiện tốt các chuẩn mực hành vi đạo đức, biết cách cư xử, dùng lời lẽ đúng trong mọi tình huống đối với các mối quan hệ với bản thân, gia đình, nhà trường, cộng đồng và môi trường tự nhiên.

* Về kiến thức : Biết nội dung và ý nghĩa của một số chuẩn mực hành vi đạo đức và pháp luật phù hợp với lứa tuổi học sinh lớp 4 trong quan hệ với gia đình, nhà trường; với những người xung quanh; với cộng đồng và xã hội; với hành vi và việc làm của bản thân; với môi trường.

* Về kĩ năng : Biết nhận xét, đánh giá các ý kiến, hành, vi, việc làm có liên quan đến chuẩn mực đã học; lựa chọn cách ứng xử phù hợp; biết thực hiện các hành vi đã học trong thực tế.

* Về thái độ : Hiếu thảo với ông bà, cha mẹ; kính yêu thầy cô giáo; lịch sự với mọi người; kính trọng và biết ơn người lao động; trung thực và có ý thức vượt khó vươn lên trong học tập; có ý thức tiết kiệm; lịch sự bày tỏ ý kiến; có trách nhiệm bảo vệ của công; tích cực tham gia các hoạt động nhân đạo; tôn trọng pháp luật; có ý thức bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ môi trường.

1. Một số phương pháp dạy học môn Đạo đức.

* Các phương pháp hình thành ý thức : Kể chuyện, đàm thoại, trao đổi, phát hiện và giải quyết vấn đề, nêu gương…

* Các phương pháp rèn luyện hành vi, thói quen: nhận xét hành vi, xử lý tình huống, đánh giá, sắm vai, hợp tác, điều tra, trò chơi, khen thưởng và trách phạt…

2. Cơ sở thực tiễn

2.1. Thuận lợi.

– Nhà trường và lãnh đạo quan tâm trang bị đầy đủ các trang thiết bị dạy học hiện đại : máy tính, máy chiếu,.. thuận lợi cho sự quan sát của học sinh.

– Giáo viên cũng đã tự trang bị máy chiếu manycam, loa đài, đĩa,.. phục vụ cho tiết học.

– Các đồng chí phụ trách mảng thông tin và đồ dùng của nhà trường cũng thường xuyên kiểm tra, hỗ trợ việc sử dụng đồ dùng dạy học hiện đại của mỗi giáo viên.

– Các thiết bị dạy học được Ban giám hiệu thường xuyên cho bảo dưỡng định kì và xử lí sự cố kịp thời.

– Trong lớp có nhiều em học sinh có khả năng tiếp thu nhanh, có ý thức học tập khá tập trung. Cán bộ lớp có trách nhiệm với công việc, chủ động trong các hoạt động điều hành nhóm.

– Đa phần học sinh là con em gia đình quân nhân, cán bộ công nhân viên chức nên phụ huynh rất quan tâm đến con, các con có nền tảng đạo đức khá tốt.

– 6/6 giáo viên trong khối đều có trình độ trên chuẩn, chuyên môn chắc chắn, tích cực tự bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ.

– Nhà trường chú trọng tổ chức thường xuyên và hiệu quả các tiết chuyên đề, sinh hoạt tập thể, tham quan, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp,… 

2.2. Khó khăn.

Lớp học có số lượng học sinh nam nhiều hơn và cũng hiếu động hơn nên khả năng tập trung học tập còn chưa cao, số lượng học sinh tương đối đông nên việc tổ chức và kiểm tra hoạt động nhóm còn gặp khó khăn. Một số em hay trêu đùa các bạn trong lớp nên xuất hiện các việc làm chưa tốt.

Trong giờ học, các em chưa thật sự nghiêm túc, tôn trọng thầy cô còn miễn cưỡng. Trong giờ chơi, đôi khi học sinh trêu đùa nhau không biết điểm dừng nên thường xảy ra xích mích, thiếu tinh thần trách nhiệm trong học tập và việc làm của mình.Thiếu lễ độ khi chào hỏi, khi gặp người lớn. Học sinh chưa thực hiện tốt quyền và bổn phận của trẻ em. Do đó, giáo viên còn gặp nhiều khó khăn khi giúp các em hiểu và thực hiện các chuẩn mực đạo đức. Sự phối hợp để rèn một số kĩ năng cần thiết trong một giờ học 35-40 phút chưa được thực hiện triệt để đến từng học sinh.

Học sinh thiếu thực hành, nên việc vận dụng những chuẩn mực hành vi đạo đức trong cuộc sống thực tiễn chưa cao. – Một số nội dung tranh ảnh, tư liệu trong sách giáo khoa hoặc đồ dùng, tranh ảnh được cấp phát còn chưa đầy đủ, cập nhật để giúp học sinh khai thác kiến thức và nội dung của bài học; một số tranh ảnh còn có bất cập hoặc thông tin chưa rõ ràng, phù hợp.

Nguồn cung cấp kiến thức chủ yếu là sách giáo khoa và sách giáo viên. Giáo viên đa phần phải tự sưu tầm và chọn lọc từ nhiều nguồn tư liệu, thông tin nên còn mất nhiều thời gian.

Tuy nhiên, trong đó thì vẫn có em hiếu động, hay trêu đùa các bạn trong lớp nên thường xuất hiện các việc làm chưa tốt. Trong giờ học, các em chưa thật sự nghiêm túc, tôn trọng thầy cô còn miễn cưỡng.Trong giờ chơi, đôi khi học sinh trêu đùa nhau không biết điểm dừng nên thường xảy ra xích mích, thiếu tinh thần trách nhiệm trong học tập và việc làm của mình. Thiếu lễ độ, chào hỏi khi gặp người lớn. Học sinh chưa thực hiện tốt quyền và bổn phận của trẻ em. Do đó, giáo viên còn gặp khó khăn khi giúp các em hiểu và thực hiện các chuẩn mực đạo đức. 

3. Giải pháp thực hiện

Biện pháp 1: Nghiên cứu kỹ lưỡng kế hoạch giảng dạy và xây dựng bài giảng môn Đạo đức chất lượng 

Việc soạn kế hoạch bài dạy chi tiết giúp giáo viên có định hướng rõ ràng, đầy đủ và phù hợp cho học sinh của mình. Giáo viên cần đầu tư kĩ lưỡng, xác định đúng mục tiêu của từng hoạt động, từ đó xây dựng hình thức tổ chức dạy học và đưa ra các phương pháp dạy học phù hợp, các đồ dùng dạy học tương ứng. Giáo viên cần lưu ý :

+ Xác định 3 mục tiêu của bài học: Về tri thức, thái độ và kỹ năng, hành vi đạo đức.

+ Tính chất của chuẩn mực hành vi đạo đức: Chuẩn mực liên quan đến một hay một nhóm đối tượng cụ thể.

+ Trình độ, khả năng, nhu cầu của học sinh: Không nên đưa ra những hành vi, tình huống đơn điệu hay xa lạ với đời sống hằng ngày của các em.

+ Các yếu tố môi trường học tập và xung quanh : Môi trường học tập ở lớp ( điều kiện cơ sở vật chất, các yếu tố vệ sinh học đường, mối quan hệ trong lớp…) và môi trường xung quanh (điều kiện kinh tế, xã hội ở địa phương).

Mỗi bài đạo đức được dạy trong 2 tiết, giáo viên cần chú trọng các tiết thực hành, để học sinh có được việc làm đúng. Từ đó làm cơ sở hình thành hành vi, thái độ tích cực cho các em sau này.

Vì dạy học đạo đức cuối cùng cũng dạy học sinh cách sống và ứng xử trong các mối quan hệ gần gũi, quen thuộc hằng ngày, phải gắn bó với thực tế cuộc sống của các em; phản ánh những mối quan hệ, những tình huống ứng xử cụ thể, quen thuộc với các em.

Sau mỗi bài học, giáo viên phải tạo điều kiện cho học sinh liên hệ, tự liên hệ, phân tích đánh giá hành vi của bản thân và người khác đối chiếu với các chuẩn mực hành vi đã học.

Ví dụ: Khi dạy bài “ Em bảo vệ của công” (trang 34, Đạo đức 4, bộ sách Chân trời sáng tạo)

– Học sinh liên hệ bản thân: Học sinh tự kể một vài việc thể hiện mình đã bảo vệ của công…. Hoặc cho học sinh kể về hành vi nào đó mà các em đã chứng kiến hoặc được nghe về một người đã không biết tôn trọng và bảo vệ của công.

– Từ những hành vi trên, giáo viên tạo điều kiện cho các em tập xử lý các tình huống cụ thể, phổ biến trong cuộc sống.

– Bước đầu tạo điều kiện cho học sinh tập điều tra tìm hiểu, phân tích những vấn đề trong cuộc sống ở lớp, ở trường, ở địa phương có liên quan đến chủ đề bài học.

Ví dụ: Dạy bài “ Em tích cực tham gia lao động” (trang 25, Đạo đức 4, bộ sách Chân trời sáng tạo)

– Giáo viên cho học sinh quan sát nhau như: Bạn mình có biết yêu quý, tôn trọng người lao động không, có biết tích cực tham gia hoạt động lao động phù hợp với khả năng bản thân không.

– Để tiết 2 các em báo cáo về bản thân và đối chiếu với các hành vi đã học.

– Bước đầu cho học sinh lập kế hoạch thực hành bài học và thực hành theo kế hoạch đã lập. 

Biện pháp 2: Vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực để cải thiện hiệu quả học Đạo đức cho học sinh

1. Giáo viên chủ trọng phương pháp đàm thoại để các em rèn luyện phẩm chất hành vi đạo đức.

Các câu hỏi phải được sắp xếp một cách hợp lý, có hệ thống. Tập trung khai thác mặt đạo đức của hành vi; câu hỏi phải cụ thể, rõ ràng, ngắn gọn, rõ ý, hỏi phù hợp với trình độ học sinh tiểu học. Giáo viên phải có thái độ ân cần, động viên, khích lệ học sinh tích cực suy nghĩ, phát huy vốn kinh nghiệm đạo đức bản thân và mạnh dạn bộc lộ ý kiến của mình một cách chân thành, tự tin.

Ví dụ: Dạy bài ” Em cảm thông, giúp đỡ người gặp khó khăn” (trang 16, Đạo đức 4, bộ sách Chân trời sáng tạo)

+ Kể về những người có hoàn cảnh khó khăn ở gần nhả con?

+ Con đã làm gì để chia sẻ, giúp đỡ họ?

+ Sau này con có thể giúp đỡ họ việc gì?

+ Nhận xét việc làm của bạn?

– Tôi thường sử dụng phương pháp đàm thoại để:

+ Liên hệ hoặc ôn lại kiến thức cũ (đặc biệt là đối với những bài đạo đức có tính đồng tâm).

+ Phân tích truyện kể và rút ra kết luận về chuẩn mực và hành vi.

+ Phát hiện ra bản chất của chuẩn mực hành vi — sự cần thiết và cách thực

+ Vận dụng tri thức đạo đức để luyện tập thực hành.

+ Tự kiểm tra và đánh giá kết quả học tập môn Đạo đức.

– Khi đặt câu hỏi đàm thoại, giáo viên cần chú ý:

+ Có thể hỏi một học sinh nào đó mà không nên phân biệt em đó có giơ tay xin phát biểu hay không. Nhờ đó, giáo viên không chỉ biết được nhận thức của một số em tích cực, mạnh dạn mà quan trọng là tạo điều kiện cho những em  nhút nhát hơn được thể hiện. Vì vậy giáo viên cần phải lựa chọn được câu hỏi phù hợp cho từng đối tượng học sinh.

+ Nếu học sinh không trả lời được câu hỏi : giáo viên nên nêu thêm những câu hỏi gợi ý, tránh trả lời thay cho các em.

Trong thực tiễn dạy học môn Đạo đức, những câu hỏi mà học sinh gặp khó khăn khi trả lời thường là hai câu hỏi “ Vì sao? ” và “ Như thế nào?”.