SKKN Vận dụng hiệu quả trò chơi học tập nhằm nâng cao khả năng giải các dạng toán cho học sinh lớp 4 (Bộ sách Chân trời sáng tạo) (W+PPT)

A. MỞ ĐẦU

I. Lý do chọn đề tài

Bước sang thế kỷ XXI, hành trang quan trọng nhất của mỗi quốc gia là chiến lược giáo dục đào tạo con người, là tiềm năng trí tuệ con người. Bởi vậy, trong công cuộc đổi mới của đất nước, Bộ GD&ĐT đã đề ra chương trình đổi mới GDPT 2018 với mục tiêu đưa nước ta thành một nước công nghiệp hóa – hiện đại hóa. Nghị quyết Trung ương II, khóa 8 đã khẳng định:

“Muốn công nghiệp hóa – hiện đại hóa­­­­ đất nước thì nguồn nhân lực con người là yếu tố hàng đầu để thực hiện mục tiêu này”. Do đó, phát triển giáo dục là nền tảng, tạo nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những động lực thúc đẩy sự công nghiệp hóa – hiện đại hóa, là yếu tố cơ bản để phát triển xã hội.

Chính vì lẽ đó ở Tiểu học, môn toán chiếm thời lượng rất lớn, hơn nữa việc đặc trưng của bộ môn; môn toán có ưu thế lớn trong việc phát huy được tính tích cực, tự giác chủ động, sáng tạo của học sinh. Để phát huy năng lực toàn diện cho học sinh, bộ sách toán Chân trời sáng tạo đã phân loại các dạng bài tập từ khó đến cao kết hợp lồng ghép các hình ảnh, ví dụ minh họa để học sinh để hình dung.

Một trong những biện pháp chủ yếu để đạt được mục đích là gây được cho học sinh hứng  thú học tập, tạo niềm tin, niềm vui cho các em, giảm bớt tính “ cứng nhắc” của giờ học toán bằng cách lôi cuốn các em vào những trò chơi toán học hấp dẫn, phù hợp với trình độ nhận thức và đặc điểm lứa tuổi các em.

Là một giáo viên tiểu học, tôi nhận thấy, muốn dạy tốt môn Toán nói riêng không những người giáo viên phải nắm vững mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học mà còn phải biết giúp học sinh huy động vốn hiểu biết của mình vào việc lĩnh hội trí thức, phát triển tư duy, tính độc lập, sáng tạo của học sinh.

Xuất phát từ lý do trên, tôi chọn đề tài: “Vận dụng hiệu quả trò chơi học tập nhằm nâng cao khả năng giải các dạng toán cho học sinh lớp 4 (Bộ sách Chân trời sáng tạo).”

II.  Mục đích nghiên cứu

– Tìm hiểu mục tiêu, nội dung trò chơi về các mạch kiến thức:

+ Số học

+ Đại lượng và số đo đại lượng

+ Các yếu tố hình học

+ Giải toán có lời văn

– Thông qua tìm hiểu có biện pháp cải tiến khắc phục những tồn tại trong việc thiết kế và tổ chức trò chơi trong dạy học toán 4 theo bộ sách Chân trời sáng tạo.

– Thiết kế các hoạt động trò chơi nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, nâng cao chất lượng dạy học toán.

III.  Đối tượng nghiên cứu

– Đề tài nghiên cứu về:  Vận dụng hiệu quả trò chơi học tập nhằm nâng cao khả năng giải các dạng toán cho học sinh lớp 4 theo bộ sách Chân trời sáng tạo. 

– Phạm vi nghiên cứu là GV và HS lớp 4C trường Tiểu học ….

IV. Phương pháp nghiên cứu

Để tiến hành nghiên cứu đề tài này, tôi sử dụng phối kết hợp một số phương pháp nghiên cứu sau:

– Phương pháp nghiên cứu tài liệu, sách giáo khoa và các tư liệu (giáo án) có liên quan đến đến đề tài nghiên cứu nhằm thu thập một số vấn đề lí luận làm cơ sở khoa học cho đề tài nghiên cứu.

– Phương pháp đàm thoại, hỏi chuyện, phỏng vấn cán bộ, giáo viên và học sinh kết hợp với phương pháp dự giờ dạy Toán của GV dạy lớp 4, phương pháp thử nghiệm khoa học, phương pháp tổng kết kinh nghiệm…nhằm thu thập những thông tin cần thiết về phương pháp dạy học bằng trò chơi học tập.

B. NỘI DUNG

I.  Cơ sở lí luận

1. Vị trí môn toán Tiểu học

Bậc tiểu học là bậc học góp phần quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Môn toán cũng như những môn học khác cung cấp những tri thức khoa học ban đầu, những nhận thức về thế giới xung quanh nhằm phát triển năng lực nhận thức, hoạt động tư duy và bồi dưỡng tình cảm đạo đức tốt đẹp của con người.

Môn toán ở trường Tiểu học là một môn độc lập, chiếm phần lớn thời gian trong chương trình học của trẻ.

Môn toán có tầm quan trọng to lớn. Nó là bộ môn khoa học nghiên cứu có hệ thống, phù hợp với hoạt động nhận thức tự nhiên của con người.

Môn toán có khả năng giáo dục rất lớn trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận logic, thao tác tư duy cần thiết để con người phát triển toàn diện, hình thành nhân cách tốt đẹp cho con người lao động trong thời đại mới. 

2. Đặc điểm tâm lí của học sinh Tiểu học

– Học sinh Tiểu học nghe giảng rất dễ hiểu nhưng cũng sẽ quên ngay khi các em không tập trung cao độ. Vì vậy người giáo viên phải tạo ra hứng thú trong học tập và phải thường xuyên được luyện tập.

– Học sinh Tiểu học rất dễ xúc động và thích tiếp xúc với một sự vật, hiện tượng nào đó nhất là những hình ảnh gây cảm xúc mạnh.

– Trẻ hiếu động, ham hiểu biết cái mới nên dễ gây cảm xúc mới, song các em chóng chán. Do vậy trong dạy học giáo viên phải sử dụng nhiều phương pháp dạy học, đưa học sinh đi tham quan, đi thực tế, tăng cường thực hành, tổ chức các trò chơi xen kẽ… để củng cố khắc sâu kiến thức. 

II.Thực trạng vấn đề

Qua kinh nghiệm thực tế giảng dạy, qua dự giờ và trao đổi với đồng nghiệp ở trường Tiểu học …tôi nhận thấy:

1. Về giáo viên

Đa số giáo viên đã có ý thức tự học tự bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, đổi mới phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh trong quá trình học học tập. Các hình thức tổ chức dạy học nhẹ nhàng. Tuy nhiên việc tổ chức các trò chơi trong dạy học toán chưa được chú ý đúng mức mới chỉ ở các tiết thao giảng và một số ít ở tiết dạy học khác. Có tình trạng trên, một mặt là giáo viên chưa thấy hết ý nghĩa tác dụng của các trò chơi trong dạy học toán. Mặt khác, để tổ chức được trò chơi người giáo viên cần phải có thời gian để tìm hiểu, nghiên cứu và thiết kế được trò chơi hợp lí với nội dung dạy học, gây hứng thú và phát huy tính tích cực sáng tạo của học sinh. Điều này không phải là dễ dàng, bởi vì hiện nay những tài liệu nghiên cứu về thiết kế và tổ chức trò chơi học tập còn ít, một số tài liệu đưa ra các trò chơi còn phức tạp chưa phù hợp.

2. Về học sinh

Trên thực tế, trong tiết luyện tập hay ôn tập kiến thức của môn toán, học sinh thường làm bài mang tính chất bắt buộc. Không phải tất cả học sinh đều hứng thú làm các bài luyện tập trong sách với các hình thức quen thuộc như giải bài tập làm vào vở … đặc biệt những em đã biết cách làm bài thường tỏ ra chủ quan, chán nản dẫn đến nhanh quên kiến thức.

Chính vì băn khoăn trên tôi đã tìm tòi nghiên cứu về mảng kiến thức thiết kế trò chơi trong dạy học Toán 4.

III. Tổ chức thực hiện

Như chúng ta đã biết: Chương trình môn toán học tiểu học mới bao gồm các nội dung sau:

+ Số học

+ Đại lượng và số đo đại lượng

+ Các yếu tố hình học

+ Giải toán có lời văn

Trong phạm vi sáng kiến kinh nghiệm này tôi đưa ra một số trò chơi trong dạy học toán 4 theo từng mạch kiến thức của nội dung chương trình. Các trò chơi được xây dựng từ các dạng bài tập đã chọn lọc từ các tiết học có trong các mạch kiến thức trên.

1. Tác dụng của trò chơi toán học

Hoạt động vui chơi là hoạt động mà động cơ của nó nằm trong chính quá trình hoạt động bản thân trò chơi chứ không nằm ở kết quả chơi.

Trò chơi là loại phổ biến của hoạt động vui chơi là chơi theo luật, luật của trò chơi chính là các quy tắc định rõ mục đích, kết quả và yêu cầu của hành động trò chơi, luật của trò chơi có thể tường minh có thể không.

Trò chơi học tập là trò chơi mà luật của nó bao gồm các quy tắc gắn với kiến thức kỹ năng có được trong hoạt động học tập, gần với nội dung bài học, giúp học sinh khai thác vốn kinh nghiệm của bản thân để chơi, thông qua chơi học sinh được vận dụng các kiến thức kỹ năng đã học vào các tình huống của trò chơi và do đó học sinh được thực hành luyện tập củng cố mở rộng kiến thức kỹ năng đã học. Như vậy trong trò chơi học tập các kỹ năng môn toán được đưa vào trò chơi.

Chơi là một nhu cầu cần thiết đối với học sinh Tiểu học, có thể nói nó quan trọng như ăn, ngủ, học tập trong đời sống các em. Chính vì vậy các em luôn tìm mọi cách và tranh thủ thời gian trong mọi điều kiện để chơi. Được chơi các em sẽ tham gia hết sức tự giác và chủ động. Khi chơi các em biểu lộ tình cảm rất rõ ràng như niềm vui khi thắng lợi và buồn bã khi thất bại. Vui mừng khi thấy đồng đội hoàn thành nhiệm vụ, bản thân các em thấy có lỗi khi không làm tốt được nhiệm vụ của mình. Vì tập thể mà các em khắc phục khó khăn, phấn đấu hết khả năng để mang lại thắng lợi cho tổ, nhóm trong đó có mình. Đây chính là đặc tính thi đua rất cao của các trò chơi. Vì vậy khi đã tham gia trò chơi, học sinh thường vận dụng hết khả năng về sức lực, tập trung sự chú ý, trí thông minh và sự sáng tạo của mình.

Trò chơi học tập làm thay đổi hình thức hoạt động của học sinh, giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách tự giác tích cực. Giúp học sinh rèn luyện củng cố kiến thức đồng thời phát triển vốn kinh nghiệm được tích luỹ qua hoạt động chơi.

Trò chơi học tập rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, thúc đẩy hoạt động trí tuệ, nhờ sử dụng Trò chơi học tập mà quá trình dạy học trở thành một hoạt động vui và hấp dẫn hơn, cơ hội học tập đa dạng hơn.

Trò chơi không chỉ là phương tiện mà còn là phương pháp giáo dục.

2. Cách tổ chức trò chơi trong môn toán 4

Để các trò chơi góp phần mang lại hiệu quả cao trong giờ học, khi tổ chức và thiết kế trò chơi phải đảm bảo những nguyên tắc sau :

a. Thiết kế trò chơi Toán học sao cho phù hợp với nội dung từng bài học

* Tổ chức trò chơi học tập để dạy môn Toán nói chung và môn Toán lớp 4 theo bộ sách Chân trời sáng tạo nói riêng, chúng ta phải dựa vào nội dung bài học, điều kiện thời gian trong mỗi tiết học cụ thể đưa các trò chơi cho phù hợp. Song muốn tổ chức được trò chơi trong dạy toán có hiệu quả cao thì đòi hỏi mỗi giáo viên phải có kế hoạch chuẩn bị chu đáo, tỉ mỉ, cặn kẽ và đảm bảo các yêu cầu sau :

       + Trò chơi mang ý nghĩa giáo dục

       + Trò chơi phải nhằm mục đích củng cố, khắc sâu nội dung bài học

       + Trò chơi phải phù hợp với tâm lý học sinh lớp 4, phù hợp với khả năng người hướng dẫn và cơ sở vật chất của nhà trường.

       + Hình thức tổ chức trò chơi phải đa dạng, phong phú

       + Trò chơi phải được chuẩn bị chu đáo

       + Trò chơi phải gây được hứng thú đối với học sinh

b. Cấu trúc của Trò chơi học tập

       + Tên trò chơi

       + Mục đích : Nêu rõ mục đích của trò chơi nhằm ôn luyện, củng cố kiến thức, kỹ năng nào. Mục đích của trò chơi sẽ quy định hành động chơi được thiết kế trong trò chơi.

       + Đồ dùng, đồ chơi: Mô tả đồ dùng, đồ chơi được sử dụng trong Trò chơi học tập.

       + Nêu lên luật chơi: Chỉ rõ quy tắc của hành động chơi quy định đối với người chơi, quy định thắng thua của trò chơi.

       + Số người tham gia chơi : Cần chỉ rõ số người tham gia trò chơi

       + Nêu cách chơi.

c. Cách tổ chức trò chơi 

       Thời gian tiến hành : thường từ 5 – 7 phút

       – Đầu tiên là giới thiệu trò chơi :

       + Nêu tên trò chơi.

       + Hướng dẫn cách chơi bằng cách vừa mô tả vừa thực hành, nêu rõ quy định chơi.

       – Chơi thử và qua đó nhấn mạnh luật chơi.

       – Chơi thật

       – Nhận xét kết quả chơi, thái độ của người tham dự, giáo viên có thể nêu thêm những tri thức được học tập qua trò chơi, những sai lầm cần tránh.

       – Thưởng – phạt : Phân minh, đúng luật chơi, sao cho người chơi chấp nhận thoải mái và tự giác làm trò chơi thêm hấp dẫn, kích thích học tập của học sinh. Phạt những học sinh phạm luật chơi bằng những hình thức đơn giản, vui (như chào các bạn thắng cuộc, hát một bài, nhảy lò cò…)