SKKN Một số giải pháp hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi tốt nghiệp THPT môn Địa lí đạt kết quả cao trong giai đoạn phòng chống dịch Covid – 19

I. THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN 

1. Tên sáng kiến: “Một số giải pháp hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi tốt nghiệp

THPT môn Địa lí đạt kết quả cao trong giai đoạn phòng chống dịch Covid – 19″ 

  2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Giáo dục và Đào tạo

• Phạm vi áp dụng sáng kiến: Môn Địa lí 12 cơ bản – các trường THPT Thác Bà, THPT Cảm Nhân, THPT Hồng Quang.

• Thời gian áp dụng sáng kiến: Từ ngày 07 tháng 9 năm 2021 đến nay    5. Tác giả:

Họ và tên: Phạm Thị Thùy Nhung

Năm sinh: 1982

Trình độ chuyên môn: Cử nhân Địa lí

Chức vụ công tác: Tổ phó tổ chuyên môn

Nơi làm việc: Trường THPT Thác Bà

Địa chỉ liên hệ: Tổ dân phố 2- thị trấn Thác Bà- Yên Bình- Yên Bái

Điện thoại: 0987.866. 242

II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP SÁNG KIẾN 1. Tình trạng các giải pháp đã biết

Ngày nay, khi tri thức đã trở thành yếu tố hàng đầu để phát triển kinh tế tri thức thì các nước trên thế giới đều ý thức được rằng giáo dục là đòn bẩy quan trọng để đổi mới mô hình tăng trưởng và phát triển xã hội bền vững. Nhận thức sâu sắc về điều đó, việc đổi mới tư duy giáo dục trong thời đại tri thức nhằm đáp ứng sự thay đổi của cuộc sống là một tất yếu. Việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm đáp ứng bối cảnh của thời đại, nhu cầu phát triển đất nước, nhu cầu phát triển nguồn nhân lực, mục tiêu giáo dục phổ thông, yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực, phù hợp với nội dung giáo dục từng cấp học được xem như một điều kiện có tính tiên quyết, nhằm quán triệt quan điểm chỉ đạo trong Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”. 

Đại dịch Covid-19 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến mọi mặt của đời sống kinh tế xã hội trên toàn cầu, trong đó có lĩnh vực giáo dục. Ở Việt Nam, dịch bệnh cũng đang diễn biến phức tạp, nhiều tỉnh thành đã cho học sinh tạm dừng việc đến trường cho đến khi có thông báo trở lại. Tuy nhiên với tinh thần của Bộ giáo dục là “tạm dừng đến trường nhưng không dừng việc học”, việc giảng dạy, ôn tập trực tuyến, giao bài trực tiếp đã được tiến hành từ năm học trước giúp cho học sinh ở nhà nhưng vẫn được cung cấp kiến thức và ôn tập dưới sự hướng dẫn của giáo viên. 

Địa lí là một môn học đặc thù, học Địa lí có thể mang lại cho người học những biểu tượng, những sự vật, hiện tượng mà không dễ gì thấy được ở ngoài thực tế; học Địa lí cũng giúp bổ sung thêm nhiều kiến thức để có thể giải thích được những sự vật hiện tượng đang diễn ra xung quanh chúng ta … Như vậy, có thể thấy học Địa lí quả là thú vị. Tuy nhiên, trong xu thế hiện nay, không phải học sinh nào cũng yêu thích, có hứng thú học tập bô môn. Cũng có nhiều nguyên nhân một là do chủ quan, hai là cũng do nhiều yếu tố khách quan.

Tại trường THPT Thác Bà, hàng năm kết quả thi tốt nghiệp môn Địa lí vẫn chưa cao (năm 2020 kết quả thi tốt nghiệp là 97,5 % điểm từ 5 trở lên, điểm trung bình là 6,85; năm 2021 tương ứng là 95,04 – 6,8). Ngay đầu năm học này, nhà trường đã tiến hành thi khảo sát môn Địa lí khối 12 với tổng số 347 học sinh tham gia, với kết quả số học sinh có điểm kiểm tra đạt khá, giỏi 123 học sinh đạt tỉ lệ 35,4%; số học sinh đạt điểm trung bình 141 học sinh chiếm 40,6% và số học sinh có điểm kiểm tra yếu 83 học sinh chiếm 24,0%. 

Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 tác động trực tiếp đến việc dạy và học của thầy và trò, đòi hỏi mỗi giáo viên phải tìm ra những giải pháp hữu hiệu, linh hoạt sử dụng các phương pháp dạy học trên lớp và dạy học trực tuyến đảm bảo cho học sinh nắm vững kiến thức cơ bản và kĩ năng địa lí, nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy, đặc biệt là từng bước tiếp cận với chương trình giáo dục phổ thông mới mới 2018, phát  huy tính tích cực, chủ động của học sinh. 

Vì những lí do trên, tác giả đã chọn sáng kiến “Một số giải pháp hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi tốt nghiệp THPT môn Địa lí đạt kết quả cao trong giai đoạn phòng chống dịch Covid – 19” xin được chia sẻ, trao đổi với quý thầy cô. Qua đó mong muốn các đồng nghiệp góp ý, bổ sung thêm những kinh nghiệm để nâng cao hiệu quả dạy học, ôn thi môn Địa lí tại trường THPT Thác Bà nói riêng và chất lượng toàn tỉnh nói chung.

2. Nội dung giải pháp

2.1. Mục đích của giải pháp

 Sáng kiến kinh nghiệm: “Một số giải pháp hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi tốt nghiệp THPT môn Địa lí đạt kết quả cao trong giai đoạn phòng chống dịch Covid – 19” tác giả đã sử dụng nhiều giải pháp tại trường THPT Thác Bà với mục đích sau:

• Làm đa dạng về phương pháp dạy học và cách thức tiến hành, giúp giáo viên linh hoạt sử dụng các phương pháp dạy học trên lớp và dạy học trực tuyến đảm bảo cho học sinh nắm vững kiến thức cơ bản và kĩ năng địa lí.
• Đem lại hiệu quả dạy học bộ môn, nâng cao chất lượng giáo dục đặc biệt là từng bước tiếp cận với chương trình Giáo dục phổ thông mới, phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. 
• Từ cơ sở lí luận trên, áp dụng thử nghiệm vào đơn vị bài học cụ thể, kiểmnghiệm tính khả thi của sáng kiến cho việc áp dụng trong những năm học sau.

2.2. Nội dung giải pháp đề nghị công nhận là sáng kiến

Trong bối cảnh dịch bệnh Covid -19 tác động trực tiếp đến việc dạy và học của thầy và trò, đòi hỏi mỗi giáo viên phải tìm ra những giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy, đặc biệt là từng bước tiếp cận với chương trình Giáo dục phổ thông mới, phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Sáng kiến “Một số giải pháp hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi tốt nghiệp THPT môn Địa lí đạt kết quả cao trong giai đoạn phòng chống dịch Covid – 19” sẽ giúp giáo viên linh hoạt sử dụng các phương pháp dạy học trên lớp và dạy học trực tuyến đảm bảo cho học sinh nắm vững kiến thức cơ bản và kĩ năng địa lí.

2.2.1. Xác định kiến thức lí thuyết, kĩ năng môn Địa lí trong đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông (THPT)

Đề thi tốt nghiệp THPT môn Địa lí năm 2021 gồm 24 mã đề trong đó mã đề thi 301 tương ứng: 307, 309, 315, 317, 323, mã đề thi 302  tương ứng: 308, 310, 316, 318, 324, mã đề thi 303 tương ứng: 305, 311, 313, 319, 32, mã đề thi 304 tương ứng: 306, 312, 314, 320, 322, các câu hỏi được phân hóa theo các mức độ nhận thức như sau: 

Chuyên đề Nhận biết Thông hiểu Vận dụng Vận dụng cao Số câu

Nội dung đề thi bám sát chuẩn kiến thức, kĩ năng môn học, không có kiến thức nào ở phần giảm tải. Phần lí thuyết có 21 câu, bao quát toàn bộ chương trình Địa lí lớp 12, từ phần Vị trí địa lí đến Đặc điểm địa lí tự nhiên, Địa lí dân cư, Địa lí kinh tế ngành và Địa các vùng kinh tế. Trong đó, có rất nhiều câu hỏi gắn với thực tiễn đất nước và cập nhật thực tế. Phần kĩ năng có 19 câu, trong đó 15 câu hỏi kĩ năng Atlat, 2 câu biểu đồ và 2 câu bảng số liệu.

  Đề thi có 70% câu hỏi thuộc mức độ nhận biết, thông hiểu; 30% câu hỏi thuộc mức độ vận dụng, vận dụng cao tập trung ở các chuyên đề Địa lí các vùng kinh tế và thực hành kĩ năng địa lí. Nhìn chung, đề thi phù hợp với sức học chung của học sinh, cho phép đánh giá cơ bản, nhưng có sự phân hóa rõ rệt. Với đề thi này, học sinh trung bình có thể đạt 6, 7 điểm; học sinh khá có thể đạt 7, 8 điểm; học sinh giỏi có thể đạt 8, 9

điểm. Còn học sinh lực học tốt, kiến thức chắc, kĩ năng nhanh có thể đạt 10 điểm.

2.2.2. Sử dụng sơ đồ tư duy trong quá trình dạy học, ôn tập theo chủ đề, theo bài

2.2.2.1. Khái niệm sơ đồ tư duy

Sơ đồ tư duy là một phương pháp, lưu trữ, sắp xếp thông tin và xác định thông tin theo thứ tự ưu tiên bằng cách sử dụng từ khoá, hình ảnh chủ đạo. Mỗi từ khoá hoặc hình ảnh chủ đạo trong sơ đồ tư duy sẽ kích hoạt những ký ức cụ thể và làm nảy sinh những suy nghĩ, ý tưởng mới.  

Kĩ thuật này là một hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng.

2.2.2.2. Đặc điểm, lợi ích của sơ đồ tư duy trong học tập

Một là, khối lượng kiến thức quyết định nội dung khách quan của sơ đồ. Hình thức chủ quan của sơ đồ phụ thuộc người lập sơ đồ. Vì vậy, cùng một khối lượng kiến thức nhưng có thể có nhiều cách sáng tạo, thiết kế sơ đồ khác nhau.

Hai là, sơ đồ là những biểu tượng trực quan phản ánh một cách trừu tượng, khái quát các khái niệm, phạm trù, quy luật. Vì vậy, đòi hỏi sơ đồ phải phản ánh trung thành với khối lượng kiến thức mà nó mô tả.

Ba là, sơ đồ nhằm giúp người học lĩnh hội kiến thức dễ dàng hơn. Vì vậy, phải có tính thẩm mĩ, không rập khuôn, khuyến khích người học tự thiết kế sơ đồ trên cơ sở kiến thức đã lĩnh hội.

Bốn là, sơ đồ hình thành trên cơ sở xác định các yếu tố nội dung trong các chương, các mục, mối liên hệ biện chứng giữa các đơn vị kiến thức. Khi giảng dạy cần vận dụng các thao tác so sánh, phân tích tổng hợp, trừu tượng, khái quát, so sánh với những quan điểm đối lập, bổ sung mở rộng vấn đề, phát triển tư duy logic. 

Khi vẽ sơ đồ tư duy, học sinh học được quá trình tổ chức thông tin, ý tưởng cũng như giải thích được thông tin và kết nối thông tin với cách hiểu biết của mình. Giúp việc ghi nhớ sẽ trở nên dễ dàng hơn, đồng thời còn giúp tăng cường được khả năng tư duy trong học tập, trình bày; giúp người dùng có được những cái nhìn tổng thể, sẽ dễ dàng hiểu được các mối liên hệ và từ đó, có thể tập trung đến vấn đề để đạt kết quả tốt hơn. Như vậy, sơ đồ tư duy không chỉ là ứng dụng trong việc học tập, ghi nhớ kiến thức; mà đó còn có thể ứng dụng được trong việc lập các lập kế hoạch học tập, làm việc cho chính mình. Phù hợp tâm lí học sinh, đơn giản, dễ hiểu.