Rèn luyện kỹ năng sống và phát triển năng lực cho học sinh lớp 4 thông qua các hoạt động trải nghiệm theo chủ đề (KNTT)

Giáo dục kỹ năng sống và phát triển năng lực toàn diện cho học sinh tiểu học là mục tiêu cốt lõi của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Đặc biệt, ở lứa tuổi lớp 4 – khi các em đang bước vào giai đoạn chuyển tiếp trong nhận thức và hành vi, việc tạo ra môi trường học tập gắn với trải nghiệm thực tiễn là vô cùng cần thiết. Xuất phát từ nhu cầu đó, đề tài “Rèn luyện kỹ năng sống và phát triển năng lực cho học sinh lớp 4 thông qua các hoạt động trải nghiệm theo chủ đề KNTT” được xây dựng nhằm giúp giáo viên có thêm hệ thống biện pháp cụ thể, phù hợp với thực tiễn, góp phần hình thành và phát triển kỹ năng quan trọng cho học sinh một cách chủ động, tích cực và hiệu quả.

1. Tóm tắt lý do chọn đề tài

Học sinh lớp 4 tuy có khả năng tiếp thu nhanh nhưng lại thiếu kỹ năng thực hành, ứng xử tình huống thực tế, dễ bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông, thiếu tự tin và khả năng tự bảo vệ. Trong khi đó, Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 nhấn mạnh vai trò của hoạt động trải nghiệm trong việc rèn kỹ năng sống, phát triển năng lực cá nhân. Tuy nhiên, nhiều giáo viên vẫn chưa có hệ thống hoạt động cụ thể, dẫn đến triển khai còn hình thức, rời rạc. Chính vì vậy, đề tài này ra đời nhằm đề xuất các biện pháp rõ ràng, bám sát chủ đề kỹ năng sống, có tính trải nghiệm thực tế, từ đó giúp học sinh phát triển đồng bộ cả năng lực và phẩm chất.

2. Các biện pháp được trích xuất từ sáng kiến

Biện pháp 1: Xây dựng kỹ năng tự quản thông qua việc xây dựng nội quy và quy tắc ứng xử trong lớp học theo chủ đề “Nhận diện bản thân”
Giáo viên tổ chức hoạt động nhóm để học sinh cùng nhau xây dựng bộ nội quy, quy tắc ứng xử trong lớp học, thể hiện đặc trưng cá nhân và tập thể. Học sinh được tự đánh giá, phản hồi và điều chỉnh hành vi hằng tuần. Qua đó, các em hiểu vai trò của bản thân trong cộng đồng, từ đó phát triển kỹ năng tự quản. Điểm mới là khuyến khích học sinh đồng kiến tạo môi trường học tập tích cực, thay vì chỉ tuân theo nội quy có sẵn.

Biện pháp 2: Xây dựng kỹ năng tự bảo vệ bản thân thông qua các tình huống có thể xảy ra theo chủ đề “Phòng tránh bị xâm hại”
Giáo viên đưa ra các tình huống giả định như: người lạ rủ đi chơi, đụng chạm không phù hợp, đe dọa qua mạng… Học sinh được hướng dẫn phân tích và đóng vai ứng phó an toàn. Biện pháp này giúp các em nhận diện nguy cơ, xác định giới hạn cá nhân và học cách tìm kiếm sự giúp đỡ kịp thời. Điểm sáng tạo nằm ở việc sử dụng hình thức nhập vai để phát triển kỹ năng sống còn cho trẻ trong bối cảnh hiện đại.

Biện pháp 3: Rèn luyện kỹ năng giao tiếp, tự tin ứng phó với hiệu ứng đám đông thông qua cuộc thi diễn kịch theo chủ đề “Kết nối cộng đồng”
Học sinh cùng viết kịch bản, phân vai, diễn xuất và thể hiện thông điệp gắn kết tập thể, vượt qua định kiến, hoặc chống lại hành vi sai trái do đám đông tác động. Biện pháp này rèn kỹ năng hợp tác, khả năng trình bày trước công chúng và tự tin khi bày tỏ chính kiến. Điểm mới là học sinh học cách làm chủ cảm xúc và tư duy độc lập trong môi trường tập thể, tránh bị cuốn theo tâm lý số đông.

Biện pháp 4: Xây dựng kỹ năng quản lý và kiểm soát cảm xúc cho học sinh theo chủ đề “Nhận diện bản thân”
Thông qua hoạt động vẽ sơ đồ cảm xúc, viết “Nhật ký tâm trạng”, trò chơi gọi tên cảm xúc và xử lý tình huống giao tiếp nhạy cảm, học sinh được rèn kỹ năng nhận biết – điều chỉnh cảm xúc tiêu cực. Biện pháp này kết hợp giáo dục đạo đức với giáo dục cảm xúc – xã hội (SEL), giúp các em phát triển nội lực tinh thần. Điểm sáng tạo là biến cảm xúc thành “dữ liệu giáo dục” để học sinh tự hiểu và làm chủ bản thân.

Biện pháp 5: Nâng cao kỹ năng sáng tạo thông qua hoạt động trải nghiệm thiết kế sản phẩm tái chế và tuyên truyền bảo vệ môi trường theo chủ đề “Nếp sống và tư duy khoa học”
Giáo viên hướng dẫn học sinh thu gom vật liệu cũ, thiết kế các sản phẩm có ích như hộp đựng bút, chậu cây… và tổ chức triển lãm, thuyết minh sản phẩm gắn với thông điệp bảo vệ môi trường. Biện pháp này phát triển đồng thời năng lực sáng tạo, thuyết trình và tư duy khoa học – kỹ thuật. Điểm mới là kết hợp giáo dục kỹ năng sống với giáo dục STEM và lối sống bền vững trong cùng một hoạt động trải nghiệm.

3. Điểm mới và sáng tạo của đề tài

• Các biện pháp gắn sát với nội dung chương trình trải nghiệm chủ đề kỹ năng sống, đảm bảo tính hệ thống, tính tích hợp và thực tiễn.

• Khai thác tối đa vai trò chủ động của học sinh, giúp các em không chỉ biết mà còn làm được, tự tin thể hiện bản thân.

• Sử dụng hình thức nhập vai, trò chơi, diễn kịch, thiết kế sản phẩm… để học sinh học thông qua hành động, không rập khuôn lý thuyết.

• Lồng ghép hiệu quả giáo dục đạo đức – cảm xúc – xã hội (SEL), kỹ năng mềm và giáo dục môi trường trong từng hoạt động cụ thể.

4. Hiệu quả của đề tài

• Học sinh lớp 4 trở nên tự tin, chủ động hơn trong học tập và sinh hoạt tập thể, biết cách xử lý tình huống hợp lý.

• Kỹ năng tự phục vụ, kiểm soát cảm xúc và hợp tác nhóm của học sinh được cải thiện rõ rệt.

• Giáo viên có hệ thống hoạt động phong phú, dễ áp dụng, phù hợp với điều kiện lớp học thực tế.

• Phụ huynh ghi nhận sự tiến bộ của con trong giao tiếp, sinh hoạt và ứng xử tại nhà.

• Mô hình được nhân rộng, lan tỏa trong tổ khối, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm của toàn trường.

Từ thực tiễn giảng dạy và mục tiêu giáo dục toàn diện học sinh theo định hướng Chương trình GDPT 2018, sáng kiến “Rèn luyện kỹ năng sống và phát triển năng lực cho học sinh lớp 4 thông qua các hoạt động trải nghiệm theo chủ đề KNTT” đã đề xuất một hệ thống biện pháp cụ thể, thiết thực và dễ áp dụng trong môi trường lớp học tiểu học. Các hoạt động được xây dựng không chỉ giúp học sinh phát triển kỹ năng sống cốt lõi như tự quản, giao tiếp, kiểm soát cảm xúc hay sáng tạo, mà còn góp phần hình thành năng lực độc lập, tư duy tích cực và bản lĩnh trong hành vi. Sáng kiến này hy vọng sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho quý thầy cô trong quá trình tổ chức hoạt động trải nghiệm tại nhà trường. Quý thầy cô có thể tải và tham khảo đầy đủ tài liệu sáng kiến tại: Rèn luyện kỹ năng sống và phát triển năng lực cho học sinh lớp 4 thông qua các hoạt động trải nghiệm theo chủ đề (KNTT)