SKKN Biện pháp nâng cao chất lượng viết đoạn văn ngắn cho học sinh lớp 2 theo bộ sách Cánh diều

1. MỞ ĐẦU

1.1.  Lý do chọn đề tài 

Ở chương trình tiểu học, phân môn Tập làm văn có vị trí đặc biệt quan trọng trong quá trình dạy học môn Tiếng Việt. Đây là phân môn sử dụng và tổng hợp các kiến thức, kỹ năng Tiếng Việt từ các phân môn Tập đọc, Tập viết, Chính tả, Luyện từ và câu. Tập làm văn giúp cho học sinh vận dụng các hiểu biết và kỹ năng về Tiếng Việt do các phân môn khác rèn luyện hoặc cung cấp. Để làm được một bài văn nói hoặc viết, người làm phải hoàn thiện các kỹ năng nghe, nói, đọc, viết phải vận dụng các hiểu biết kiến thức về Tiếng Việt. Trong quá trình vận dụng này, các kỹ năng và kiến thức đó được hoàn thiện và nâng cao dần. Do đó, Tiếng Việt không chỉ xem xét từng phần, từng mặt qua từng phân môn mà trở thành một công cụ tổng hợp để giao tiếp. Phân môn Tập làm văn thực hiện mục tiêu quan trọng nhất của dạy học là dạy học sinh sử dụng Tiếng Việt để giao tiếp, tư duy, học tập. Việc học tốt môn Tập làm văn giúp cho học sinh phát triển tư duy logic, có sự hiểu biết, có tình cảm yêu mến, gắn bó với thiên nhiên, gắn bó với con người và vạn vật xung quanh. Từ đó, tâm hồn và nhân cách của các em sẽ được hình thành và phát triển. Việc dạy cho học sinh cách viết và trình bày một đoạn văn ngắn rất quan trọng, nó góp phần giúp cho học sinh học tốt hơn phân môn Tập làm văn ở các lớp trên. 

Trên thực tế hiện nay tôi thấy việc dạy học sinh viết đoạn văn ngắn trong phân môn Tập làm văn cho học sinh lớp 2 còn nhiều khó khăn vì các em vừa mới lớp Một lên, mới tập làm quen với phân môn này, các em còn nhiều bỡ ngỡ, chưa có phương pháp học hợp lý. Mặt khác vốn sống của các em còn nghèo nàn, vốn hiểu biết về Tiếng Việt còn hạn chế, các em còn ít xúc cảm nên ngay từ những tiết học đầu tiên về viết đoạn văn ngắn, mặc dù đã được giáo viên hướng dẫn cụ thể cách viết, các em chưa tiếp nhận được mà các em còn nghĩ sao viết vậy, không theo trật tự logic nào, thậm chí không sử dụng dấu câu trong quá trình viết văn, có em chỉ trả lời câu hỏi gợi ý cộc lốc, gạch đầu dòng, xuống dòng tùy tiện, không rõ ý, rõ câu, không thành đoạn. Tôi rất băn khoăn, trăn trở về vấn đề này và đã quyết định chọn đề tài : “Biện pháp nâng cao chất lượng viết đoạn văn ngắn cho học sinh lớp 2 theo bộ sách Cánh diều”

 1.2. Mục đích nghiên cứu 

     Bản thân nghiên cứu đề tài này với một số mục đích sau :

 + Tìm hiểu thực trạng vấn đề dạy Tập làm văn cho học sinh lớp 2. 

 + Giúp bản thân nắm vững hơn về dạy Tập làm văn trong trường Tiểu học.

 + Giúp học sinh lớp 2 nâng cao chất lượng viết đoạn văn ngắn.

 1.3.  Đối tượng nghiên cứu

Biện pháp nâng cao chất lượng viết đoạn văn ngắn cho học sinh lớp 2 theo bộ sách Cánh Diều.

  1.4. Phương pháp nghiên cứu

    + Phương pháp nghiên cứu.

    +  Phương pháp khảo sát thực tế.

    + Phương pháp thu thập thông tin.

    + Phương pháp thống kê, xử lý số liệu.

    + Phương pháp thực nghiệm sư phạm.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm

Tập làm văn là một phân môn mang tính tổng hợp và sáng tạo sử dụng toàn bộ các kỹ năng được hình thành và phát triển từ nhiều phân môn khác của môn Tiếng Việt. Tập làm văn còn đòi hỏi học sinh huy động kiến thức từ nhiều mặt (hiểu biết cuộc sống, tri thức văn hóa …) có liên quan đến đề bài. 

     Bài tập làm văn – viết đoạn văn ngắn, là sản phẩm tổng hợp của vốn sống, vốn văn học, năng lực tư duy, giao tiếp, sự thành thạo trong việc sử dụng ngôn ngữ, sự sáng tạo của cá nhân học sinh. Qua bài Tập làm văn ta sẽ thấy được trình độ sử dụng Tiếng Việt, tri thức và hiểu biết về cuộc sống của học sinh.

       Đối với lớp 2, dạy Tập làm văn trước hết là rèn luyện cho học sinh các kỹ năng phục vụ học tập và giao tiếp hằng ngày. Bước đầu dạy cách làm quen với đoạn văn thông qua nhiệm vụ kể một số việc đơn giản hoặc tả sơ lược về người, vật xung quanh theo gợi ý bằng tranh hoặc bằng câu hỏi. Vì vậy cần dạy cho học sinh biết cách sử dụng lời nói, tạo ra động cơ, nhu cầu nói, kích thích học sinh tham gia vào quá trình giao tiếp (nói, viết).

         Để tạo lập một văn bản (đoạn văn) phải tạo nên tính thống nhất thể hiện cả hai mặt: Sự liên kết về nội dung và sự liên kết về hình thức. Sự liên kết này có được là nhờ tính định hướng mục đích của văn bản. Vì vậy để rèn luyện kỹ năng viết đoạn văn ngắn cho học sinh chúng ta phải giúp học sinh xác định được mục đích của đoạn viết thông qua việc tìm hiểu đề. Phải xác định được đề bài yêu cầu ta làm gì? Nói, viết về cái gì? Xác định được chủ đề của bài viết và duy trì chủ đề này trong suốt bài viết để bài văn, không lan man bằng cách tìm ý, sắp xếp ý theo một trình tự nhất định, đồng thời phải chọn từ ngữ để dùng từ đặt câu cho chính xác, rõ ý, có hình ảnh, có cảm xúc.

        Mặt khác sự liên kết nội dung là liên kết bên trong khó nhận thấy trong dạy bài  Tập làm văn, nhiều người thường chú ý đến hình thức ngôn từ mà không coi trọng đúng mức đến logic của các ý trong bài. Khi sửa bài cho học sinh, nhiều giáo viên thường chú ý sửa lời (khi nói) mà không sửa ý (khi viết).

2.2.Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến

      Qua nhiều năm công tác, cùng với việc thăm lớp, dự giờ và các buổi sinh hoạt chuyên môn trong tổ, tôi thấy thực tế của vấn đề này là như sau :

   * Về phía giáo viên :

    – Một số giáo viên trong quá trình dạy bản thân chưa thực sự coi trọng việc rèn kỹ năng viết đoạn văn cho học sinh, cách dạy của giáo viên còn đơn điệu, lệ thuộc một cách máy móc vào sách giáo viên. Sự sáng tạo cũng như linh hoạt của giáo viên chưa có hoặc có song chưa được nhiều nên chưa cuốn hút được học sinh. 

  –  Việc sửa lỗi khi viết đoạn văn cho học sinh chưa được chú trọng hoặc chỉ sửa một lần vì việc làm này mất rất nhiều thời gian.

  – Bản thân tôi đã tìm tòi, nghiên cứu, học hỏi ở đồng nghiệp, hướng dẫn học sinh thực hiện nội dung viết đoạn văn theo những phương pháp, biện pháp mới nhưng hiệu quả vẫn chưa cao.   

 * Về phía học sinh :      

 Trong những năm gần đây, tôi được nhà trường phân công dạy lớp 2 là chủ yếu. Năm học 2021-2022, tôi tiếp tục được nhà trường phân công giảng dạy lớp 2A. Qua thời gian giảng dạy ở lớp 2, bản tôi thấy các em còn vướng phải nhiều hạn chế, cụ thể như sau :

  – Học sinh chưa có động cơ, hứng thú học tập với phân môn Tập làm văn.

  – Học sinh mới chỉ biết dựa vào các câu hỏi gợi ý đã cho trong sách giáo khoa nên bài làm còn đơn điệu và giống nhau.

– Vốn từ của các em còn hạn hẹp, vốn sống của các em chưa nhiều, vốn hiểu biết về Tiếng Việt còn rất hạn chế.

    Ví dụ : Khi học bài Tập làm văn (trang 102 sách tiếng Việt 2 tập 1 Cánh Diều) : Em hãy viết 4-5 câu về ông (bà) của em.

  Có học sinh không biết lựa chọn chi tiết sao cho phù hợp, do vậy khi đọc lên sẽ mất đi cái hình ảnh đẹp và đáng quý, đáng yêu của người bà. Một bạn đã viết như sau : 

   Bà em đã 73 tuổi rồi. Da của bà trắng hồng. Tóc của bà mượt mà. Bà rất hay quát tháo và bắt nạt em, có hôm bà còn đánh em gãy cả cái gậy… 

    – Việc trình bày, diễn đạt ý của các em có mức độ rất sơ lược, các em nghĩ sao, viết vậy không theo trật tự logic nào, thậm chí không sử dụng dấu câu trong quá trình viết văn, có em chỉ trả lời câu hỏi gợi ý cộc lốc, gạch đầu dòng, xuống dòng tùy tiện… 

    Ví dụ: Trong tiết Tập làm văn (bài 2 – trang 70 – Sách tiếng Việt 2 tập một Cánh Diều) viết một đoạn văn về cô giáo ( hoặc thầy giáo) của em. Một học sinh đã không chú ý đến câu, cách dùng ý, dùng từ vào văn cảnh dẫn đến câu rời rạc thiếu sự liên kết. Cụ thể như sau : Cô giáo của em làm nghề cô giáo. Cô rất thương em. Cô có mái tóc dài. Cô còn hướng dẫn em làm toán…

     Đôi khi học sinh viết câu dùng từ diễn đạt nội dung có hình ảnh song chưa chính xác. Có em viết : “Mỗi khi cô cười cô đều nhe chiếc răng to ra trông rất xinh.” 

  – Học sinh hầu như chưa nắm được cấu trúc của một đoạn văn ngắn, chưa có năng lực tư duy, sáng tạo. Do tâm lý lứa tuổi và chưa được rèn luyện thường xuyên nên các em chưa có cách quan sát cụ thể chi tiết. Các em chỉ quan sát thoáng qua, hời hợt, thậm chí có em còn không để ý đến đối tượng cần quan sát. Thêm vào đó khả năng tưởng tượng còn hạn chế. Do vậy khi viết đoạn văn còn có những câu văn lạc lõng không sát thực với yêu cầu của đề bài. Các em không biết viết thế nào, viết từ đâu để thành một đoạn văn. Một số em chưa có kỹ năng sắp xếp câu thành đoạn. Từ chỗ nói chưa thành câu, nói câu cộc lốc nên khi viết các em bị chi phối nhiều. Hơn nữa các em còn không biết viết câu nào trước, câu nào sau, viết chưa thành câu đã chấm hết câu, do vậy nhiều bài văn của các em viết không thành đoạn theo nội dung yêu cầu. 

   – Học sinh hay trả lời câu hỏi máy móc, câu văn thiếu sự hấp dẫn, sinh động.    Ví dụ : Tập làm văn  (bài 2 trang 70 – Sách tiếng Việt 2 tập một Cánh Diều) viết một đoạn văn về cô giáo ( hoặc thầy giáo) của em, trong sách giáo khoa có mấy câu hỏi gợi ý trong đó có câu hỏi : 

     + Cô giáo (hoặc thầy giáo) của em tên là gì? 

     + Cô (Thầy) dạy em ở lớp mấy?

     + Em thích nhất điều gì ở cô (hoặc thầy)?

   Có học sinh đã viết : “ Cô giáo lớp 1 của em tên là Vân. Tình cảm của cô đối với học sinh rất tốt. Em nhớ khuôn mặt hơi đen của cô. Tình cảm của em đối với cô là rất tốt…”.

    – Khi viết đoạn văn các em thường dùng từ bị lặp nhiều lần.

  Ví dụ: Khi viết về một người bạn thân như sau : “ Bạn thân của em tên là Lan. Bạn Lan học cùng lớp với em. Bạn Lan có mái tóc dài. Bạn Lan có nước da trắng. Bạn Lan học rất giỏi . Bạn Lan hay xung phong lên bảng ...”. 

    –  Qua thực tế giảng dạy, khảo sát 2 tiết đầu tiên (kể về người thân, kể về gia đình) khi học sinh thực hành làm bài tập viết đoạn văn ngắn tôi thấy kết quả như sau: 

Bảng 1: Kết quả khảo sát viết đoạn văn của học sinh lớp 2 đầu năm học 2021- 2021

      Nhìn vào bảng số liệu ta nhận thấy ngay rằng tỉ lệ bài viết của học sinh chưa đạt yêu cầu còn rất cao, đòi hỏi tôi phải tìm biện pháp giúp các em viết đoạn văn ngắn được tốt hơn.

2.3. Các biện pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề

Từ thực tế công tác và một số kinh nghiệm của bản thân, tôi xin đưa ra một số biện pháp nhằm khắc phục các tình trạng trên như sau :

Biện pháp 1 : Xây dựng động cơ, tạo hứng thú học tập cho học sinh

Trong học tập không những cần có động cơ đúng đắn mà còn cần phải có hứng thú bền vững thì học sinh mới có thể tiếp thu tri thức hiệu quả nhất. Đây là một hoạt động nhằm làm chuyển biến vị trí của người học từ thụ động sang chủ động, từ đối tượng tiếp nhận tri thức sang chủ thể tìm kiếm tri thức để nâng cao hiệu quả học tập. Để có thể tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh trong tôi đã xây dựng động cơ, tạo hứng thú học tập cho các em như sau :

  – Tạo ra môi trường thân thiện giữa thầy và trò, duy trì không khí lớp học thoải mái, giải phóng sự lo sợ, áp lực của học sinh…. 

  – Xác định được mục tiêu học tập, giáo viên cần phải chuẩn bị giáo án thật tốt, các phương tiện dạy học phải hấp dẫn như lời nói nhẹ nhàng, lôi cuốn, hình ảnh trực quan sinh động. 

 Ví dụ : Khi kể về một con vật mà em yêu thích, tôi đã giới thiệu cho các em một số con vật qua hệ thống tranh ảnh (cũng có thể là các hình ảnh trên máy chiếu, video…). Từ đó giúp các em có thêm hứng thú học tập đồng thời nhanh chóng hơn trong việc lựa chọn con vật phù hợp để kể.

 – Tổ chức hoạt động học theo nhóm : Học theo nhóm là hình thức học tập có sự hợp tác của hai hay nhiều thành viên nhằm giải quyết những nhiệm vụ học tập chung, qua đó giúp những học sinh yếu mạnh dạn, hòa đồng hơn đồng thời xóa bỏ tâm lý ngại học ở các em. 

 – Tổ chức dạy học ngoài trời : Dạy học ngoài trời tạo điều kiện để HS quan sát thiên nhiên nhằm gây hứng thú, sự tích cực học tập cho các em. Các em có điều kiện gần gũi, hiểu biết về thiên nhiên, từ đó có ý thức bảo vệ thiên nhiên và môi trường sống xung quanh. (tuy nhiên hình thức dạy học này phụ thuộc vào từng loại bài.)  

 Ví dụ : Khi viết về một loài cây, tôi đã cho các em ra sân trường quan sát có mục đích theo yêu cầu của bài tập phải đạt được:

  + Quan sát bao quát ( hình dáng, màu sắc) của cây.

  + Qua sát chi tiết (từ ngữ miêu tả các chi tiết, các bộ phận) của cây.

  + Viết và sửa lỗi từ, câu,… miêu tả cho học sinh.

      Sau khi các em nắm được mục đích, yêu cầu khi quan sát, các em đã nhanh chóng lựa chọn đối tượng khác nhau để làm bài (cây bàng, cây cau, cây phượng, cây xà cừ …), thấy được vai trò của loại cây đó đối với mọi người, với cảnh quan nhà trường. Từ đó các em nâng cao ý thức chăm sóc, bảo vệ… Và điều quan trọng nhất là các em rất hào hứng học tập, hoàn thành đoạn văn một cách dễ dàng hơn.

  Bên cạnh đó, giáo viên cần phải tăng cường tích cực hoá trong hoạt động học tập. Nếu các em tiến bộ, giáo viên cần động viên, khích lệ một cách kịp thời

sẽ góp phần quan trọng trong việc tạo hứng thú để cho học sinh học tập, rèn luyện và phát triển.

Ví dụ: Tả cây bàng

+ Tả bao quát: Cây cao khoảng 10m. Tán lá xòe rộng như một chiếc ô khổng lồ,..

 + Tả chi tiết: Từng chiếc rễ cây nổi lên mặt đất như những hình thù quái lạ. Thân cây sần sùi, màu nâu sẫm,…

 + Cho học sinh nêu từ các em đã chọn để tả, từ đó giáo viên giúp học sinh phân tích, chọn lọc những từ ngữ, câu văn hay để sử dụng vào viết đoạn văn.

    Qua cách hướng dẫn học sinh quan sát như trên, đã giúp các em viết được đoạn văn đúng yêu cầu và viết có sáng tạo (về các sự vật, hiện tượng) theo yêu cầu.

Biện pháp 2 :  Bổ sung hệ thống câu hỏi gợi ý

Bước 1: Nắm vững nội dung, yêu cầu của bài tập.

– GV viết yêu cầu bài tập lên bảng (trên phiếu)

– HS xác định yêu cầu của bài tập, GV dùng thước gạch chân cụm từ trọng tâm của bài tập mà HS cần nắm vững.

Ví dụ: Viết về tranh ảnh vật nuôi( bài 2 trang 9 – sách tiếng Việt 2 tập hai Cánh Diều)  

Bước 2: Hướng dẫn các đối tượng HS viết đoạn văn bằng câu hỏi gợi ý.

*Đối với HS hoàn thành:

+ Dùng hệ thống câu hỏi gợi mở ( theo yêu cầu).

+ HS nói theo từ ngữ đã cho, đặt câu theo hướng dẫn.

+ HS viết câu liên kết logic giữa các ý trong đoạn.

+ HS viết đạt được số câu theo yêu cầu.

*Đối với HS hoàn thành tốt (HS năng khiếu):

– HS đọc kĩ yêu cầu, xác định nội dung, yêu cầu của bài tập.

– GV dùng câu hỏi gợi mở để HS làm bài.

  Trong chương trình, hầu hết các bài văn đều có câu hỏi gợi ý rõ ràng và tương đối đầy đủ. Nhưng nếu cứ dựa vào những câu hỏi gợi ý như vậy thì sẽ có nhiều bài làm giống nhau và như vậy sẽ gây nhàm chán trong tiết Tập làm văn.  Do vậy, để khắc phục được tình trạng này, giáo viên nên hướng dẫn mỗi học sinh bằng hệ thống câu hỏi gợi ý khác nhau (việc này rất mất thời gian nhưng nó lại rất hiệu quả với các em). Ở mỗi dạng bài tập, giáo viên hệ thống cho các em các ý cần có để các em hình dung ra cấu trúc của đoạn văn và không bị thiếu ý. 

 * Đối với những bài có câu hỏi gợi ý sơ sài, giáo viên có thể bổ sung thêm câu hỏi. 

 * Đối với những bài không có câu hỏi gợi ý, giáo viên soạn câu hỏi cho các em, giúp các em có một điểm tựa để làm bài. 

 Ví dụ : Kể về người thì đoạn văn phải đảm bảo giới thiệu được người đó là ai, hình dáng (nước da, đôi mắt, hàm răng, quần áo…) như thế nào? Có những cử chỉ như thế nào với em? Tình cảm của người đó dành cho em và của em dành cho người đó?

    Cụ thể : Hệ thống câu hỏi ở sách giáo khoa như sau :

 a, Ông, bà (hoặc người thân) của em bao nhiêu tuổi?
b, Ông, bà (hoặc người thân) của em làm nghề gì?
c, Ông, bà (hoặc người thân) của em yêu quý chăm sóc em như thế nào? 
      Tôi đã hướng dẫn các em dựa vào câu hỏi gợi ý trên. Ngoài ra, tôi bổ sung thêm câu hỏi để học sinh viết và hoàn thành các đoạn văn không giống nhau đó có thể :

  – Tính tình của người đó ra sao? Người đó có thói quen gì? Sở thích của người đó là gì?

Ví dụ : Bố em là người rất nghiêm khắc hoặc Mẹ em là một người dịu dàng…

   – Cử chỉ, lời nói, việc làm của người như đó thế nào?

Ví dụ : Mẹ em người luôn quan tâm, lo lắng cho gia đình. Ngoài công việc ở cơ quan, mẹ còn phải làm bao nhiêu là việc…

  –  Tình cảm của em đối với Ông, bà (hoặc người thân) của em?

     Hướng dẫn các em nêu nhận xét hay cảm nghĩ của em về người thân hoặc trong bài làm các em viết xen lẫn cả đặc điểm và tính tình, tính tình và cảm nghĩ..