SKKN Biện pháp nâng cao kĩ năng làm văn trong bài văn tả cảnh cho học sinh lớp 5

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lý do chọn đề tài:

Giáo dục tiểu học là giai đoạn thứ nhất của giáo dục bắt buộc. Đây là bậc học quan trọng đối với sự phát triển của của trẻ em, thời gian hình thành nhân cách và năng lực(trí tuệ và thể chất). Giáo dục tiểu học là nền tảng vững chắc cho sự phát triển về đạo đức nhân cách và tư duy cũng như kĩ năng của các em trong tương lai.Vì thế cần xây dựng cho các em nền tảng kiến thức vững chắc nhằm đưa các em đến sự phát triển tối đa trong thời gian tiếp theo. Ở tiểu học giúp tất cả các em kĩ năng nghe, nói, đọc, viết, và biết tính toán ở mức độ căn bản, những hiểu biết căn bản về khoa học, địa lí, lịch sử và các môn học khác. Môn Tiếng Việt  ở Tiểu học chiếm khá nhiều thời gian so với các môn học khác. Môn Tiếng việt có nhiệm vụ hình thành và phát triển cho học sinh các kĩ năng sử dụng tiếng việt để học tập và giao tiếp trong các môi trường của lứa tuổi.Thông qua việc dạy học Tiếng việt, góp phần rèn luyện tư duy, cung cấp cho học sinh những kiến thức sơ giản về xã hội, tự nhiên và con người, về văn hóa, văn học của Việt Nam và nước ngoài. Bồi dưỡng tình yêu Tiếng việt và hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của Tiếng Việt, góp phần hình thành con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Môn Tiếng việt gồm nhiều phân môn khác nhau như tập đọc, luyện từ và câu, kể chuyện, tập viết, chính tả, tập làm văn. Song phân môn Tập làm văn lại là kĩ năng tích hợp các  môn học khác nói chung và các phân môn trong môn Tiếng viết nói riêng. Phân môn Tập là văn thể hiện khái quát hóa các nội dung các môn học và thúc đẩy sự phát triển tư duy trừu tượng, phát triển kĩ năng sử dụng ngôn ngữ nói và viết, phát triển kĩ năng giao tiếp, kĩ năng quan sát, kĩ năng đánh giá nhận xét, kĩ năng làm chủ bản thân, trãi nghiệm và các kĩ năng sống hàng ngày, kĩ năng phân tích tổng hợp và đặc biệt còn hình thành cho học sinh những phẩm chất tốt đẹp của con người mới hiện đại và năng động. Dạy tập làm văn là dạy học sinh cách nhìn nhận cuộc sống xung quanh trong thực tế vốn có của nó với cảm xúc thực của các em. Đồng thời cũng dạy các em cách ghi lại sự nhìn nhận ấy qua các văn bản- còn gọi là đoạn văn, bài văn một cách chính xác về đối tượng, về ngữ pháp Tiếng việt.

Làm văn tả cảnh ở lớp 5 là một phần trong làm văn miêu tả. Tả cảnh là một kiểu bài khó vì học sinh không có khả năng quan sát tinh tế, mặt khác có những cảnh học sinh chỉ có thể gặp một lần khi đi du lịch hay xem trên truyền hình, không cảm nhận được vẻ đẹp của cảnh hay những thay đổi của cảnh, không biết dựa vào cảm xúc của mình để làm cảnh đó trở nên đẹp hơn, sinh động hơn, gần gũi hơn.Làm thế nào để cho học sinh làm văn hay và có hiệu quả thì lại là một vấn đề rất khó khăn, cần phải suy nghĩ và dày công nghiên cứu của những người làm công tác giáo dục.

Điều đó cho thấy các em mà không phải là ai khác sẽ là những chủ nhân tương lai của đất nước, nguồn nhân lực này sẽ đưa đất nước đi lên mang tầm vóc mới, diện mạo mới sánh vai với các nước trên thế giới. Vì thế ngay từ khi học hết tiểu học các em được trang bị kiến thức đầy đủ, hiểu và cảm nhận được cái hay cái đẹp của thế giới xung quanh, nét đẹp của cuộc sống con người hòa quện vào trong nét đẹp của thiên nhiên, của cảnh vật. Phân môn Tập làm văn thuộc môn Tiếng Việt sẽ giúp các em thể hiện qua cách quan sát từ thực tiễn sinh động trong cuộc sống đi đến tư duy nhận xét khẳng định và cảm nhận được những cái hay cái đẹp trong cách làm văn tả cảnh ở tiểu học nói chung lớp 5B trường Tiểu học Hóa Quỳ nói riêng. Cảm nhận đó được thể hiện qua cách nói cách viết và cách thể hiện trong cuộc sống hàng ngày đối với cảnh vật đó. Làm cho cuộc sống của con người trở nên ý nghĩa kì diệu hơn, yêu thiên nhiên hơn, yêu cảnh đẹp hơn, và sẵn sàng chung tay xây dựng cho quê hương tươi đẹp , giàu mạnh .

Văn tả cảnh trong phân môn Tập làm văn ở lớp 5 là thể loại văn dùng lời nói có hình ảnh và cảm xúc làm cho người nghe, người đọc hình dung một cách rõ nét, cụ thể về người, vật, cảnh vật, sự việc như nó vốn có trong đời sống. Một bài văn miêu tả hay không những phải thể hiện rõ nét, chính xác, sinh động đối tượng miêu tả mà còn thể hiện được trí tưởng tượng, cảm xúc và đánh giá của người viết đối với đối tượng được miêu tả. Thực tế giảng dạy tập làm văn phần tả cảnh, bản thân người giáo viên là người hướng dẫn đôi khi cũng cảm thấy lúng túng, bí từ và không biết phải hướng dẫn thế nào để học sinh có thể viết được bài văn hay, có hình ảnh có cảm xúc. Một số tài liệu như sách giáo khoa, sách giáo viên, sách thiết kế thì hướng dẫn chung chung, còn một số sách khác như văn mẫu lại chỉ có các bài văn đã viết sẵn và thực tế mẫu nhưng không phải là chuẩn mực,có chăng chỉ là đôi chỗ có câu, ý hay,… mà lại không có một sự hướng dẫn cụ thể nào để định hướng cho giáo viên cũng như học sinh.Là một giáo viên tiểu học tôi luôn trăn trở suy nghĩ để làm thế nào cho học sinh thích làm văn, viết văn chân thật, có cảm xúc và sinh động. Trong năm học ………, ………, tôi đã dạy và tìm hiểu khá kĩ về mảng Tập làm văn, đặc biệt là văn tả cảnh.Tôi đã áp dụng một số phương pháp và thấy có những kết quả đáng mừng. Kinh nghiệm này được áp dụng và đã mang lại hiệu quả cao trong dạy Tập làm văn. Năm học ………, tôi mạnh dạn đề xuất một vài biện pháp nhỏ “ Biện pháp nâng cao kĩ năng làm văn trong bài văn tả cảnh cho học sinh lớp 5B trường Tiểu học Hóa Quỳ ”, để nghiên cứu với hi vọng gúp phần nâng cao trình độ của bản thân và nâng cao chất lượng dạy- học văn tả cảnh lớp 5B nói riêng và nâng cao chất lượng giáo dục nói chung.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Tôi mạnh danh đưa sáng kiến của mình: ” Biện pháp nâng cao kĩ năng làm văn trong bài văn tả cảnh cho học sinh lớp 5B trường Tiểu học Hóa Quỳ”

Giúp học sinh lớp 5B

– Hiểu được đặc điểm của thể loại văn tả cảnh, trọng tâm miêu tả của từng bài.

– Biết những ưu điểm và hạn chế của mình trong viết văn và có biện pháp tốt cho việc học viết văn của mình.

– Rèn kĩ năng quan sát, tìm ý, lập dàn ý, biết sử dụng sơ đồ tư duy để lập dàn ý, viết bài.

– Rèn kĩ năng dùng từ, đặt câu, viết đoạn, liên kết đoạn, diễn đạt lưu loát, mạch lạc.

– Rèn kĩ năng viết các đoạn văn, bài văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

– Bồi dưỡng tình cảm yêu mến, gắn bó, biết trân trọng những cảnh vật xung quanh các em.

– Có cách nhìn sự vật theo hướng tích cực, ham thích quan sát, tìm tòi khám phá.

– Có tiền đề tốt để học viết văn miêu tả ở các lớp sau…

– Yêu thiên nhiên, yêu con người, yêu cuộc sống tươi đep có ý thức và việc làm cho cảnh đẹp càng đẹp hơn.

Giúp giáo viên:

– Nhìn nhận lại sâu sắc hơn việc dạy văn tả cảnh cho học sinh lớp 5 để vận dụng phương pháp, biện pháp và hình thức tổ chức dạy học một cách linh hoạt.

– Tự tìm tòi, nâng cao tay nghề, đúc rút kinh nghiệm trong giảng dạy TLV nói chung và trong dạy học sinh viết văn tả cảnh nói riêng.

– Nâng cao khả năng nghiên cứu khoa học.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

1. Khách thể nghiên cứu: – Học sinh lớp 5B trường Tiểu học Hóa Quỳ
2. Đối tượng nghiên cứu: – Biện pháp nâng cao kĩ năng làm văn trong bài văn tả cảnh cho học sinh lớp 5B trường Tiểu học Hóa Quỳ

1.4. Phương pháp nghiên cứu

“Biện pháp nâng cao kĩ năng làm văn trong bài văn tả cảnh cho học sinh lớp 5B trường Tiểu học Hóa Quỳ”

– Phương pháp nghiên cứu lí luận:

– Đọc tài liệu liên quan đến đề tài

– Nghiên cứu nội dung chương trình TLV 5, mạch kiến thức Dạy viết văn tả cảnh.

– Phương pháp quan sát sư phạm:

– Điều tra thực trạng qua từng giai đoạn trong suốt năm học, trao đổi với giáo viên và học sinh, tìm hiểu thực tế việc dạy- học phân môn TLV trong trường Tiểu học.

– So sánh đối chứng trong cùng một giai đoạn giữa lớp này với lớp kia, giữa các giai đoạn với nhau trong cùng một lớp, đối chứng cả với những năm học trước.

– Quan sát tinh thần, thái độ, ý thức học TLV của học sinh lớp dạy thực nghiệm và học sinh lớp khác trong khi đi dự giờ, quan sát phương pháp sư phạm của giáo viên giảng dạy, quan sát chất lượng bài viết của học sinh ở từng dạng miêu tả khác nhau để tìm hiểu những tác nhân trực tiếp ảnh hưởng đến chất lượng viết văn miêu tả của học sinh.

– Ứng dụng sơ đồ tư duy

– Sử dụng sơ đồ tư duy trong một số phần để hướng dẫn học sinh quan sát, viết mở bài, lập dàn ý cho bài văn tả cảnh.

–  Phương pháp tổng kết kinh nghiệm:

– Tiến hành đồng thời với phương pháp kiểm tra toán học và phương pháp tổng hợp số liệu thống kê. Khi kiểm tra đánh giá chất lượng bài văn miêu tả của từng học sinh, tôi mô tả và thống kê chất lượng ấy bằng những số liệu cụ thể, sau đó tổng hợp các số liệu đã thu được nhằm rút ra kinh nghiệm giảng dạy cho bản thân.

1.5. Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm

Rèn kĩ năng làm văn tả cảnh, gắn lí thuyết với thực hành là vô cùng cần thiết giúp học sinh  đưa được những rung cảm thực sự từ thực tế cuộc sống vào trong mỗi bài văn. Học sinh có được các kĩ năng sau:

– Quan sát,  ghi chép

– Kĩ năng tưởng tượng

– Kĩ năng so sánh

– Kĩ năng nhận xét

– Kĩ năng cảm nhận, chia sẽ với bạn.

– Kĩ năng tác động trở ngược đối với cảnh

– Kĩ năng trình bày sáng tạo, linh hoạt.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lý luận

Tiếp tục thực hiện nghị quyết số 29,Nghị quyết Trung ương về “Đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo” là để đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hộ chủ nghĩa và hội nhập quốc tế,phát triển nguồn nhân lực của đất nước. Đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi và cấp thiết… Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu sang trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lí luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội..

Tả cảnh là gợi tả những bức tranh về thiên nhiên hay cảnh sinh hoạt gợi tả trước mắt người đọc về đặc điểm từng nét riêng của cảnh. Văn tả cảnh là loại văn dùng lời với những hình ảnh, cảm xúc làm cho người đọc, người nghe có thể hình dung được rõ nét và cụ thể về một cảnh vật nào đó xung quanh ta.Như vậy văn tả cảnh có thể xem là một văn bản nghệ thuật có sử dụng ngôn ngữ văn chương để miêu tả sự vật hiện tượng một cách cụ thể sinh động. Bất kì hiện tượng nào trong thực tế đời sống cũng có thể miêu tả được, tuy nhiên bằng những cảm xúc khác nhau của mỗi người, mỗi hiện tượng lại được lại được miêu tả với cách thể hiện riêng qua việc quan sát, sử dụng từ ngữ và cách diễn đạt khác nhau.

Đối tượng của bài văn tả cảnh là những cảnh vật quen thuộc xung quanh ta như dòng sông, cánh đồng, hàng cây…Khi viết bài văn tả cảnh cần đặc biệt tập trung vào những nét tiêu biểu của cảnh vật đó. Để bài văn được sinh động và hấp dẫn hơn với người đọc ta có thể lồng vào đó việc tả người, tả vật với những cung bậc cảm xúc khác nhau.

Ngôn ngữ trong văn miêu tả cần chính xác, cụ thể, giàu hình ảnh và có nét riêng biệt. Chính vì thể để có bài văn hay đòi hỏi người viết phải có hiểu biết về phương pháp làm văn, phải biết dùng từ ngữ, biết vận dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật tu từ được học.

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

Sách giáo khoa.

Sách giáo khoa có 19 tiết tả cảnh, trong đó có 13 tiết lý thuyết kết hợp thực hành, còn lại là kiểm tra và trả bài. Nội dung tả cảnh tập trung vào các cảnh: Một buổi trong ngày, một hiện tượng thiên nhiên, trường học, cảnh sông nước.

Học sinh

Học sinh chưa biết bộc lộ cảm xúc và sử dụng các biện pháp nghệ thuật khi tả cảnh khiến bài viết thiếu hình ảnh, khô khan,… Học sinh chưa có hứng thú viết văn đặc biệt là văn miêu tả. Học sinh không có thói quen sử dụng các biện pháp so sánh, nhân hóa khi viết văn. Khi làm văn, học sinh miêu tả hời hợt, chung chung,vốn từ còn nghèo nàn, bài văn trở thành một bảng liệt kê các đối tượng miêu tả, không làm nổi bật được cảnh đang tả. Bài văn học sinh làm thường vay mượn ý tình của người khác, các em thường sao chép những bài văn mẫu thành bài văn của mình không kể đầu bài quy định như thế nào. Với cách làm ấy các em không cần biết đối tượng cần miêu tả gì, không chú ý tới đặc điểm nổi bật tạo nên nét riêng của cảnh, cũng như không có cảm xúc về nó. Học sinh chưa có ý thức quan sát đối tượng miêu tả và ghi chép những điều quan sát được một cách cụ thể và chi tiết chính vì vậy mà các em còn lơ mơ về đối tượng miêu tả nên tả còn nhiều chi tiết khập khiễng, lủng củng không gắn kết với nhau. Học sinh tiểu học vốn sống, vốn kiến thức và những rung cảm trước cái đẹp còn hạn chế nên chưa thổi được vào cảnh cái hồn để cảnh miêu tả trở nên sinh động, ấn tượng hơn. Học sinh chưa có phương pháp làm văn cụ thể, việc tiếp thu kiến thức làm văn đến vận dụng kiến thức đó chưa chủ động và linh hoạt. Kĩ năng vận dụng các từ ngữ gợi hình, gợi tả và các biện pháp nghệ thuật tu từ còn lúng túng.