SKKN Biện pháp phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh lớp 3 trong môn âm nhạc (Bộ sách Chân trời sáng tạo)

A. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục tiểu học là bước giáo dục cơ bản và quan trọng nhất trong nền giáo dục, giai đoạn định hình tính cách và tư duy cho các em học sinh. Mục tiêu của giáo dục tiểu học là tạo một môi trường tốt nhất để học sinh được phát triển toàn diện cả về tư duy và cảm xúc của các em. Ở giai đoạn này tất cả các môn học đều có tầm quan trọng như nhau. Mỗi môn học đều có đặc thù riêng góp phần giáo dục toàn diện cho học sinh. Trong đó, môn Âm nhạc nói chung và Âm nhạc lớp 3 nói riêng là môn học quan trọng nhất nuôi dưỡng tâm hồn, tình cảm cho các em học sinh. Âm nhạc là một trong những phương tiện hiệu quả để thực hiện nhiệm vụ giáo dục đạo đức, thẩm mỹ, góp phần giáo dục học sinh toàn diện, hình thành nhân cách con người. Đồng thời, bước đầu hình thành khả năng cảm thụ, hiểu và thể hiện nghệ thuật âm nhạc, khơi dậy ở các em khả năng sáng tạo trong hoạt động âm nhạc,..

Trong những năm gần đây, ngành giáo dục luôn luôn có động thái đổi mới để phù hợp với học sinh để nâng cao chất lượng dạy và học. Hầu hết các thầy cô khi nghiên cứu các phương pháp dạy học đều đặt ra mục tiêu giúp cho học sinh của mình chủ động tích cực hơn trong học tập. Một trong những phương pháp hiệu quả để thúc đẩy tinh thần học tập của các em học sinh đó là phương pháp phát huy tính tích cực. Phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh. Đây cũng là một phương pháp hướng tới mục tiêu học đi đôi với hành. Bản thân là một giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Âm nhạc lớp 3, tôi nhận thấy phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động sẽ giúp các em học môn Âm nhạc một cách hiệu quả nhất. Do đó, tôi đã nghiên cứu và đề xuất “Biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh” để giúp các em học sinh học tốt môn Âm nhạc lớp 3” (theo bộ sách Chân trời sáng tạo).

2. Mục đích nghiên cứu

+ Góp phần đổi mới phương pháp dạy và học môn học Âm nhạc lớp 3 trong hệ thống giáo dục.

+ Giúp các em học sinh học tập môn học Âm nhạc tốt hơn. Hình thành cho các em niềm yêu thích môn học từ đó các em dễ dàng tiếp thu kiến thức, phát huy toàn diện năng lực, khả năng thực hành áp dụng lý thuyết vào cuộc sống

+ Giúp thầy cô có thêm phương pháp giảng dạy môn học Âm nhạc lớp 3 đạt hiệu quả cao. 

+ Nhận được ý kiến trao đổi, chia sẻ từ cán bộ quản lí nhà trường, từ các bạn đồng nghiệp để tôi phát huy những mặt mạnh; điều chỉnh, khắc phục những hạn chế, tồn tại cho hoàn thiện hơn.

+ Rèn luyện tinh thần năng động, giữ lửa lòng say mê, sáng tạo; cố gắng học tập, tự hoàn thiện mình để theo kịp sự tiến bộ của thời đại.

3. Phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu các biện pháp giúp các em học sinh lớp 3 chủ động tích cực hơn trong các tiết học môn Âm nhạc. Các biện pháp được nghiên cứu và áp dụng trực tiếp vào các bài học trong sách Âm nhạc lớp 3 của bộ sách Chân trời sáng tạo.

4. Đối tượng nghiên cứu

Các biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh học môn Âm nhạc lớp 3.

B. NỘI DUNG

1. Cơ sở lý luận

Tri thức là yếu tố quan trọng của nền kinh tế để đẩy mạnh quá trình công nghiệp hoá – hiện đại hoá đất nước. Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm và coi trọng đến sự nghiệp phát triển giáo dục và đào tạo, coi “phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu”, “đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển”. Trong đó giáo dục Tiểu học là bậc học cực kì quan trọng, đặt nền móng cho hệ thống giáo dục phổ thông, tạo tiền đề để thực hiện chiến lược “nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”. Cùng với các môn học khác và hoạt động giáo dục ở cấp Tiểu học, môn Âm nhạc có tác dụng phản ánh trí tuệ, tư tưởng, cũng như tác động mạnh mẽ và sâu sắc đến cảm xúc của các em học sinh. Nó làm rung động tình cảm lắng đọng trong tâm hồn. Chắp cánh cho sức tưởng tượng được bay bổng. Giúp các em nhận thức, yêu đời và yêu cuộc sống hơn. Mục tiêu và nhiệm vụ của môn Âm nhạc ở nhà trường còn trang bị cho học sinh một số kiến thức về kỹ năng ca hát, đọc và nghe nhạc; về lý thuyết âm nhạc ở mức độ đơn giản để ở chừng mực nào đó, các em có thể tham gia các hoạt động âm nhạc của cộng đồng. Hình thành cho học sinh những hiểu biết sơ đẳng về cái hay, cái đẹp trong nghệ thuật âm nhạc, ý nghĩa, tác dụng của âm nhạc với đời sống, đồng thời mở mang vốn hiểu biết về âm nhạc dân tộc Việt Nam, tinh hoa âm nhạc thế giới, góp phần bồi dưỡng tình cảm, đạo đức, trí tuệ, tạo không khí vui tươi, lành mạnh, làm phong phú thế giới tinh thần nhằm phát triển hài hòa, toàn diện nhân cách học sinh. Do đó việc nghiên cứu để nâng cao chất lượng dạy và học môn Âm nhạc là điều hết sức cần thiết cho quá trình giảng dạy – học tập của giáo viên và học sinh.

Như các thầy cô cũng đã biết, đối với các em học sinh tiểu học do đặc điểm tâm sinh lý ở lứa tuổi các em, khi hoạt động nhận thức được đặt trong bối cảnh sôi nổi, vui vẻ sẽ giúp các em thoải mái, hào hứng, tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên hơn đồng thời yêu thích môn học hơn. Hứng thú trong học tập nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, nuôi dưỡng các em một năng lượng tích cực, luôn không ngừng học hỏi, tích cực, sáng tạo trong học tập. Mỗi môn học đều có những đặc điểm riêng thu hút học sinh và với môn Âm nhạc lớp 3 cũng vậy. Đây cũng là một trong những môn học bắt buộc trong hệ thống giáo dục tiểu học. Do đó việc nghiên cứu tìm tòi phương pháp nâng cao chất lượng môn Âm nhạc lớp 3 là điều hết sức quan trọng đối với cả giáo viên lẫn học sinh. 

Trong nghị quyết của Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của  người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Mục tiêu của việc đổi mới là giúp các em học sinh trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo để tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên. Qua quá trình tìm tòi và nghiên cứu tôi nhận thấy việc giúp các em học sinh phát huy tính tích cực là yếu tố cực kì quan trọng trong hoạt động đổi mới giáo dục. 

Từ những lập luận trên, tôi đã nghiên cứu xin đề xuất một số “biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh khi học môn Âm nhạc lớp 3” dựa theo bộ sách Chân trời sáng tạo để từ đó giúp cho các em lĩnh hội kiến thức tốt hơn và chủ động sáng tạo hơn trong học tập cũng như bồi dưỡng cho các em tình yêu với môn học, với con người, quê hương, đất nước và giúp các em nuôi dưỡng năng khiếu vốn có của bản thân.

2. Cơ sở thực tiễn

Hiện nay các phương pháp nghiên cứu cải thiện chất lượng dạy và học đều được nhà trường quan tâm chú trọng. Tuy nhiên hầu hết các thầy cô lựa chọn nghiên cứu môn Toán, Tiếng Việt mà ít ai dành sự quan tâm cho môn Âm nhạc. Mặc dù trong hệ thống giáo dục bậc tiểu học, đây là môn học bắt buộc, bên cạnh đó nó còn giúp ích rất nhiều trong việc rèn luyện kĩ năng, phẩm chất, đạo đức và mở mang tầm hiểu biết cho các em học sinh. Nhưng các thầy cô chỉ coi môn Âm nhạc là môn học phụ nên trong việc giảng dạy chưa có sự đầu tư kĩ lưỡng. Đối với các em học sinh cũng không ngoại lệ. Thời gian học của các em đều dành nhiều cho môn Toán, Tiếng Việt mà quên đi việc phát triển toàn diện bản thân. Chính vì thế trong các tiết học môn Âm nhạc các em học không tập trung, học đối phó và có cả khi sử dụng giờ học môn này để làm bài tập các môn khác. 

Tâm lý của các em học sinh tiểu học nói chung và với khối lớp 3 nói riêng, các em vẫn còn thích chơi hơn học. Bản thân các em chưa tự ý thức được tầm quan trọng của việc chủ động học tập. Khi có cơ hội tham gia dự giờ các tiết học môn Âm nhạc của các lớp tôi thấy các thầy cô đa phần đều xem nhẹ môn học này nên không hề có sự nghiên cứu, đổi mới mà giữ nguyên hình thức tổ chức truyền thống gây nhàm chán cho học sinh. Đến giờ học hát, các thầy cô cho ghi đầu bài và dạy hát theo cách truyền miệng. Nhiều học sinh hát sai nhưng cũng không được sửa một cách nghiêm túc. Thậm chí có những tiết học nhạc, các thầy cô cũng không sử dụng đàn, làm giảm khả năng cảm thụ âm nhạc của các em. Vốn dĩ những bài hát trong sách Âm nhạc lớp 3 đều rất hay và ý nghĩa. Tuy nhiên, đa số các thầy cô chỉ dạy các em để biết hát là được mà không hề truyền tải ý nghĩa, thông điệp của bài hát cho các em. Việc giảng dạy bằng phương pháp cũ, đã khiến cho chất lượng môn Âm nhạc khối lớp 3 rất kém và hầu hết các em không có sự yêu thích với môn học này. Tôi đã cho các em điền vào phiếu khảo sát về mức độ yêu thích môn học Âm nhạc và thống kê được kết quả như sau: 

Qua khảo sát, bản thân tôi nhận thấy với phương pháp giảng dạy truyền thống khiến các em học sinh cảm thấy nhàm chán với môn Âm nhạc. Nếu như không có sự yêu thích các em sẽ không có hứng thú trong học tập, dẫn đến chất lượng học tập giảm sút rất nhiều. Xác định được vai trò của môn Âm nhạc lớp 3 đối với sự hình thành nhân cách cho các em học sinh, tôi thấy cần phải đổi mới phương pháp học tập theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động để giúp các em học môn Âm nhạc tốt hơn. Hy vọng các thầy cô tham khảo cân nhắc đưa phương pháp này vào giảng dạy để nâng cao chất lượng giáo dục môn Âm nhạc của thầy cô và học sinh. 

3. Giải pháp thực hiện

Với định hướng rèn luyện cho các em học sinh tính chủ động học tập, sáng tạo tư duy và phát triển năng lực toàn diện tôi xin đưa ra một số biện pháp phát huy tính tích cực của các em.

Biện pháp 1: Thay đổi cách sắp xếp lớp học và chỗ ngồi để khơi gợi tinh thần nghệ thuật cho học sinh

Nội dung: Các thầy cô có thể kết hợp với giáo viên chủ nhiệm và giáo viên mỹ thuật, để trang trí những “Góc nghệ sĩ”, “Bảng báo tường” xung quanh lớp học như ảnh nhạc sĩ nổi tiếng thế giới Mozart, Beethoven, khuông nhạc với nhiều nốt nhạc được vẽ thật sinh động. Việc trang trí xung quanh lớp học sẽ dễ dàng thu hút và gây ấn tượng với các em học sinh. Từ đó các em lĩnh hội kiến thức môn Âm nhạc 1 cách tự nhiên, không gò bó, ép buộc. Bên cạnh đó, thầy cô có thể sắp xếp kê lại bàn ghế cho các em thành hình chữ U trong những tiết học Âm nhạc để tạo ra không gian cho học sinh hoạt động, biểu diễn, múa hát và tham gia các trò chơi Âm nhạc. Ngoài ra, trong các tiết học các thầy cô chuẩn bị những hình ảnh, đoạn nhạc, nhạc sĩ sáng tác để dẫn dắt các em vào bài học một cách tự nhiên nhất  và khơi gợi sự tò mò, thích thú, tinh thần nghệ thuật cho các em bắt đầu vào tiết học. 

Ví dụ: Học hát “Quốc ca Việt Nam” – Trang 14 sách Âm nhạc lớp 3 – Bộ sách Chân trời sáng tạo. 

Cách thức triển khai: Các thầy cô chuẩn bị đoạn video về bài hát “Quốc ca Việt Nam” cho các em học sinh xem trước và giới thiệu với các em sự ra đời cũng như ý nghĩa của bài hát. Các thầy cô xếp lại chỗ ngồi tạo hình chữ U để dành không gian ở giữa và chia lớp thành 4 nhóm. Các nhóm sẽ cùng nhau học hát, phân chia câu hát và đứng lên thể hiện trước lớp. Sau khi các nhóm hát xong, cả lớp sẽ nhận xét xem nhóm hát đúng lời, đúng nhạc, chưa và có lỗi gì cần sửa không. Giáo viên có thể chuẩn bị thêm những món quà để dành tặng cho các nhóm hát tốt nhất và dành sự biểu dương khích lệ tinh thần để các bạn cảm thấy hào hứng và đẩy mạnh tinh thần chủ động, tích cực của các em. 

Ví dụ 2: Bài đọc nhạc “Đô – Rê – Mi – Pha – Son – La – Si – Đố” – Trang 21 sách Âm nhạc lớp 3 – Bộ sách Chân trời sáng tạo

Cách thức triển khai: Giáo viên tổ chức cho cả lớp tham gia trò chơi “Bạn ở đâu”. Do lớp được xếp hình chữ U nên sẽ có một không gian rộng ở giữa để các em học sinh chơi trò chơi. Các thầy cô phát cho các em những tờ giấy có in các nốt nhạc đô, rê, mi, pha, son, la, si, đố. Sau đó các em cầm tờ giấy của mình và đi tìm người bạn cũng có cùng nốt nhạc giống mình. Sau một giai điệu nhạc, bạn nào tìm thấy nhau sẽ trở thành người thắng cuộc và nhận được phần thưởng từ giáo viên. 

Minh chứng: Với việc áp dụng biện pháp này, các thầy cô có thể tạo ra không gian rộng, giúp các em học sinh được tiếp xúc với bài học một cách tự nhiên nhất. Khi tôi áp dụng biện pháp này, các em học sinh lớp tôi thường xuyên được nhìn thấy những hình ảnh liên quan đến môn Âm nhạc. Từ đó, kênh hình đã giúp các em ghi nhớ kiến thức lâu hơn, các em không chỉ nhận biết rất nhanh các nốt nhạc mà còn biết cách đọc đúng âm điệu của nó.

Biện pháp 2: Tăng cường vận dụng các trò chơi có nội dung liên quan đến âm nhạc để đổi mới phương pháp dạy học

Nội dung: Để giúp các em học sinh tích cực hơn khi học môn Âm nhạc, bản thân tôi nhận định trước tiên cần phải xây dựng bài giảng cuốn hút để các em có hứng thú học tập. Và một trong những điều không thể thiếu khi xây dựng bài giảng cho các em là lồng ghép các trò chơi học tập. Trò chơi học tập là hoạt động mang tính chất vui chơi giải trí, nhưng xây dựng nội dung dựa trên kiến thức của bài học. Bằng cách tổ chức các trò chơi sẽ thu hút các em học sinh, đẩy mạnh phong trào học tập, tăng khả năng tư duy sáng tạo khiến cho các em học tập và ghi nhớ kiến thức một cách vừa tự nhiên vừa hiệu quả.

Ví dụ: Bài tập 3 phần “ Nhà ga âm nhạc” – trang 25 sách Âm nhạc – Bộ sách Chân trời sáng tạo.

Cách thức triển khai: Thầy cô tổ chức cho các bạn học sinh trò chơi “Đồng đội”. Thầy cô mời 2 nhóm, mỗi nhóm có 4 bạn để cùng tham gia trò chơi. Thầy cô chuẩn bị tờ phiếu có in mẫu nốt nhạc, và phát cho bạn đầu tiên, bạn phụ trách đọc – ghi nhớ nốt nhạc và gọi bạn tiếp theo để vỗ tay theo mẫu ghi trong giấy. Lần lượt các bạn truyền đạt cho nhau bằng cách vỗ tay, đến bạn cuối cùng sẽ dùng trống nhỏ để gõ lại theo ý bạn mình đã truyền lại. Đội nào thực hiện đúng theo mẫu sẽ là đội chiến thắng và nhận được phần thưởng của thầy cô. 

Ví dụ 2: Học hát “Vui mùa mai vàng” – trang 28 sách Âm nhạc lớp 3 – Bộ sách Chân trời sáng tạo. 

Cách thức triển khai: Các thầy cô chuẩn bị một quả bóng nhỏ và tổ chức cả lớp tham gia trò chơi “ quả bóng may mắn “. Thầy cô đưa quả bóng cho 1 bạn bất kì, cả lớp sẽ cùng nhau hát bài “Vui mùa mai vàng” và truyền tay nhau quả bóng. Thầy cô sẽ ra hiệu lệnh dừng ở 1 thời điểm bất kì, khi bài hát được dừng lại, quả bóng đang ở tay ai thì bạn đó sẽ nhận thử thách đứng trước lớp và nêu cảm nhận về mùa xuân. Trò chơi được thực hiện 4 lần, 4 bạn nhận thử thách sẽ thi đua bạn nào có phần trình bày được cả lớp bình chọn là tốt nhất sẽ dành chiến thắng. 

Minh chứng: Tổ chức trò chơi học tập giúp các em học sinh được “học mà chơi, chơi mà học”. Bên cạnh những tiết giảng bài đơn thuần tôi kết hợp những tiết học sôi nổi bằng việc tổ chức trò chơi học tập để tạo không khí sôi nổi cho các em học tập bớt căng thẳng mệt mỏi. Khi áp dụng biện pháp này tôi cảm nhận các em học sinh lớp tôi đã không còn học môn Âm nhạc với tâm lý bắt buộc mà các em thực sự say mê yêu thích môn học. Ngoài việc lĩnh hội được kiến thức bài giảng các em được rèn luyện tính tích cực, chủ động trong học tập.