SKKN Biện pháp tổ chức các trò chơi để nâng cao hứng thú học tập môn Đạo đức cho học sinh lớp 1 (Bộ sách kết nối tri thức)

1.1. Lý do chọn đề tài:

Giáo dục đạo đức là một mặt giáo dục mà xã hội cần phải quan tâm. Trong cuộc sống đổi mới hiện nay, khi yếu tố con người được đặc biệt coi trọng, được đề cao và phát huy mạnh mẽ trong mọi lĩnh vực xã hội. Việc nâng cao chất lượng chất lượng hiệu quả của giờ dạy môn học đạo đức trong trường Tiểu học là trách nhiệm và là việc làm vô cùng cần thiết của mỗi cán bộ giáo viên. Với đặc điểm tâm sinh lý học sinh Tiểu học thì giáo dục đạo đức cho trẻ không thể nào là thuyết giảng hay áp đặt các bài học đạo đức mà cần phải sử dụng nhiều phương pháp. Một trong những phương pháp, cách thức để đạt hiệu quả cao trong tiết học đạo đức là thiết kế tổ chức trò chơi cho học sinh.

Ở lứa tuổi Tiểu học, phần lớn các em ở độ tuổi 6 – 11 tuổi, các em bắt đầu có ý thức tự hình thành các hành vi đạo đức cũng như hình thành nhân cách cho mình. Đặc biệt là ở giai đoạn này, các em đang có xu hướng bộc lộ một cách rõ rệt “cái tôi” của mình. Vì vậy, việc giáo dục hành vi đạo đức cho học sinh Tiểu học là một việc làm rất quan trọng, nhất là các em mới bước vào lớp Một.

Nhận thức học sinh lớp Một còn thiên về cảm tính, trực tiếp và cụ thể. Vì  vậy, các nội dung giáo dục cần phải chuyển đến học sinh một cách nhẹ nhàng sinh động. Dù không phải là hoạt động chủ đạo, song vui chơi vẫn giữ một vai trò rất quan trọng trong hoạt động sống của em, có một ý nghĩa lớn lao đối với các em. Lý luận và thực tiễn đã chứng minh rằng: Nếu biết tổ chức cho trẻ vui chơi một cách hợp lý, đúng đắn thì đều mang lại hiệu quả giáo dục. Qua trò chơi, trẻ không những được phát triển về mặt trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ mà còn được hình thành nhiều phẩm chất và hành vi đạo đức. Chính vì vậy, trò chơi được sử dụng trong các tiết dạy Đạo đức như là một phương pháp dạy học quan trọng để giáo dục hành vi đạo đức cho học sinh.

Xuất phát từ những lý do trên tôi đã chọn đề tài: “Dạy các bài Đạo đức lớp 1 thông qua các trò chơi” nhằm gây hứng thú học tập cho học sinh.

1.2. Mục đích nghiên cứu:

Đưa ra một số giải pháp về việc dạy các bài Đạo đức lớp 1 thông qua các trò chơi. Giúp hình thành nhân cách giáo dục hành vi, phẩm chất đạo đức cho học sinh thông qua môn đạo đức.

1.3. Đối tượng nghiên cứu:

– Nội dung chương trình môn Đạo đức lớp 1 và tâm sinh lí của học sinh lớp 1 trường Tiểu học …….

– Một số kinh nghiệm dạy Đạo đức cho học sinh lớp 1 thông qua việc tổ chức trò chơi học tập.

1.4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu:

– Nghiên cứu tài liệu và sách môn Đạo đức lớp 1 bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống.

1.5. Phương pháp nghiên cứu:

– Phương pháp nghiên cứu, phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin.

– Phương pháp thống kê, xử lý số liệu

– Phương pháp trực quan.

2. NỘI DUNG

2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm:

2.1.1. Mục tiêu của môn Đạo đức của Tiểu học

Môn Đạo đức ở lớp 1 hình thành những cơ sở ban đầu các phẩm chất đạo đức cho học sinh theo 3 mục tiêu: Kiến thức, kỹ năng và thái độ, tình cảm.

* Về kiến thức:

– Môn Đạo đức cung cấp cho học sinh có hiểu biết ban đầu về một số chuẩn mực hành vi đạo đức và pháp luật phù hợp với lứa tuổi trong mối quan hệ của các em đối với bản thân, gia đình, nhà trường, cộng đồng và ý nghĩa của việc thực hiện theo chuẩn mực đó.

* Về kỹ năng:

– Môn Đạo đức từng bước hình kỹ năng nhận xét, đánh giá hành vi của bản thân và của những người xung quanh theo chuẩn mực đã học, kỹ năng lựa chọn và thực hiện các hành vi ứng xử phù hợp chuẩn mực trong các quan hệ và tình huống đơn giản, cụ thể của cuộc sống, biết nhắc nhở bạn bè cùng thực hiện.

* Về thái độ, tình cảm:

– Môn Đạo đức từng bước hình thành thái độ tự trọng, tự tin, yêu thương, tôn trọng con người, yêu cái thiện, cái đúng, cái tốt, không đồng tình với cái ác, cái sai và cái xấu.

2.1.2. Tác dụng và ý nghĩa của trò chơi trong môn Đạo đức.

Trò chơi học tập trong thực tiễn dạy học ở Tiểu học được coi là một trong những phương tiện, biện pháp hay như là một hình thức tổ chức dạy học hiệu quả đối với việc lĩnh hội tri thức của học sinh, có có những tác dụng cơ bản như sau:

– Một số trò chơi sẽ minh họa một cách sinh động cho các mẫu hành vi đạo đức. Nhờ vậy, những hành vi này sẽ tạo được những biểu tượng rõ rệt ở học sinh, giúp các em ghi nhớ rõ ràng và lâu dài.

– Qua trò chơi, học sinh được luyện tập những kỹ năng, những thao tác hành vi đạo đức, được thể hiện hành vi một cách đúng đắn tự nhiên.

– Qua trò chơi, học sinh sẽ được rèn luyện khả năng biết lựa chọn cho mình cách ứng xử đúng đắn, phù hợp trong tình huống.

– Qua trò chơi, học sinh được hình thành năng lực quan sát, được rèn luyện kỹ năng nhận xét, biết đánh giá hành vi của người khác là phù hợp hay không phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội.

– Bằng trò chơi, việc luyện tập hành vi đạo đức được tiến hành một cách nhẹ nhàng, sinh động, không khô khan, nhàm chán. Học sinh được lôi cuốn vào quá trình luyện tập một cách tự nhiên, hứng thú và có tinh thần trách nhiệm, đồng thời giải tỏa được những mệt mỏi, căng thẳng.

2.1.3. Điều kiện cần thiết để thiết kế và tổ chức trò chơi có hiệu quả.

– Đối với học sinh Tiểu học, thông qua hoạt động vui chơi để tiến hành hoạt động học tập là phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi. Mỗi trò chơi học tập góp phần thực hiện mục tiêu dạy học. Nói cách khác mục đích trò chơi phải hướng vào việc củng cố kiến thức, kỹ năng của từng nhóm bài, từng bài của chương trình môn học. Trò chơi học tập phải mang tính chất học tập, cụ thể là trò chơi học tập phải xác định rõ mục đích hình thành hay khắc sâu, củng cố kiến thức và kỹ năng nào liên quan đến bài học. Và như vậy, trong quá trình thiết kế và tổ chức hướng dẫn trò chơi phải luôn bám sát mục đích đó khi đánh giá người chơi.

– Trò chơi phải được tổ chức một cách hợp lý và nhất thiết phải trở thành một bộ phận của quá trình tổ chức giờ học. Không tổ chức trò chơi có nội dung hoàn toàn tách biệt với nội dung bài học, không để thời gian kéo dài, làm ảnh hưởng đến giờ học hoặc làm cho học sinh mất đi sự hứng thú.

* Trò chơi nào có thể đưa vào lớp học?

Bất kỳ trò chơi nào cũng có tác dụng nhất định trong việc bồi dưỡng kiến thức rèn luyện kỹ năng cho người tham dự trò chơi và người chứng kiến cuộc chơi, nên đều có thể đưa vào lớp học. Nhưng một tiết học bao giờ cũng có một yêu cầu cần đạt được chương trình quy định rất chặt chẽ về kiến thức cơ bản cũng như kỹ năng thực hành. Trò chơi một khi thâm nhập vào lớp học nhất thiết phải là bộ phận nội dung của bài học, phải là một phần cấu tạo nên tiết học, phải góp phần vào việc hình thành nên kiến thức cơ bản hoặc rèn luyện kỹ năng cơ bản của tiết học. Nội dung của trò chơi phải là một phần nội dung của bài học.

* Tổ chức trò chơi trong giờ học như thế nào?

Học mà chơi, chơi mà học. Cho các em vui chơi trong giờ học là để các em học. Sau cái vui đó là bài học, nhận thức bài học, các chuẩn mực hành vi đạo đức thể hiện qua trò chơi. Vì vậy, đưa trò chơi vào lớp học nhất thiết phải có hai bước:

– Bước 1: Tổ chức chơi để làm quen với kiến thức, thành thạo kỹ năng.

– Bước 2: Rút ra bài học để các em nhận thức rõ bài học từ trò chơi.

Tổ chức trò chơi sao cho tất cả học sinh trong nhóm đều được tham gia. Giáo viên hướng dẫn luật chơi, cách chơi, nếu cần giáo viên vừa hướng dẫn vừa thực hành.

Tránh lạm dụng hình thức trò chơi học tập. Với mỗi tiết học giáo viên chỉ nên tổ chức cho học sinh chơi từ 1 đến 2 trò chơi trong khoảng thời gian  từ 4 đến 5 phút.

Luôn quan tâm, khích lệ, động viên kịp thời các em tham gia trò chơi, tránh làm cho học sinh không hoàn thành nhiệm vụ lúng túng, mất tự tin trong quá trình tham gia trò chơi.

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.

2.2.1. Nhà trường

Trường Tiểu học …… là trường đạt chuẩn Quốc gia mức độ 3, trường có truyền thống Dạy tốt – Học tốt, đạt nhiều thành tích cao trong các hoạt động chuyên môn và các hội thi văn nghệ thể dục thể thao. Nhà trường có đội ngũ giáo viên khá vững vàng về chuyên môn nghiệp vụ, có kinh nghiệm trong dạy học. Trong những năm thực hiện thay sách, đội ngũ giáo viên đã được tập huấn kỹ càng, được trao đổi, học tập trong các tổ khối chuyên môn. Đặc biệt có sự chỉ đạo của Ban giám hiệu, nên đội ngũ giáo viên nhanh chóng tiếp cận được phương pháp giảng dạy của chương trình thay sách, tất cả các môn học nói chung và môn Đạo đức nói riêng.

Năm học ………..là năm thứ tư thực hiện đánh giá học sinh theo thông tư 30 của Bộ giáo dục và đào tạo đánh giá bằng nhận xét tất cả các môn học. Môn Đạo đức đánh giá các chuẩn mực hành vi theo nội dung bài học, kết hợp với đánh giá năng lực phẩm chất cả quá trình học tập.

Mặc dù là khuôn viên diện tích trường còn hẹp, song nhà trường đã cải tạo khuôn viên, trang trí lớp học, tổ chức các hoạt động tập thể tạo không khí thân thiện, học sinh tích cực, phấn khởi trong các hoạt động của nhà trường.

2.2.2. Giáo viên

– Đội ngũ giáo viên trong nhà trường được sự quan tâm chỉ đạo, giúp đỡ của ban giám hiệu, đã được tập huấn về Chuẩn kiến thức kỹ năng; Rèn kỹ năng sống; Giáo dục bảo vệ môi trường; Phương pháp giảng dạy các môn …

– Đa số giáo viên nhiệt tình trong công tác giảng dạy, yêu nghề, có năng lực sư phạm. Luôn khắc phục mọi khó khăn, học hỏi kinh nghiệm, trau dồi kiến thức để phục vụ cho công tác dạy – học đạt kết quả tốt.

2.2.3. Học sinh

– Về đạo đức tác phong: Phần lớn các em ngoan, vâng lời thầy cô giáo, đoàn kết, thương yêu giúp đỡ lẫn nhau trong học tập.

– Đa số học sinh học đúng độ tuổi, đã qua mẫu giáo. Có sức khỏe tốt, ăn mặc gọn gàng, sạch sẽ, sách vở và đồ dùng học tập đầy đủ

– Sự quan tâm của phụ huynh học sinh cũng góp phần nâng cao chất lượng học tập.

– Học sinh lớp 1 rất thích học môn Đạo đức, đây là mô học gắn với thực tế, sử dụng nhiều ví dụ thực tế để liên hệ trong học tập. Các em rất thích hoạt động của môn học như sắm vai, trò chơi, kể chuyện, múa hát, quan sát tranh …

2.2.4. Hạn chế

Qua việc dự giờ thao giảng của giáo viên trong trường và quá trình dạy học, tôi nhận thấy có giáo viên dạy các môn văn hóa cơ bản như Toán, Tiếng Việt rất tốt nhưng khi dạy Đạo đức vẫn còn lúng túng hay rất ngại khi thao giảng các tiết Đạo đức.

Trong giờ học Đạo đức, giáo viên ít khi tổ chức các trò chơi cho học sinh nếu có thì các hình thức chơi đang còn nghèo nàn, vẫn còn mang tính hình thức, đối phó. Trong các giờ dạy không có người dự, giáo viên vẫn ngại tổ chức trò chơi. Vì vậy, việc tổ chức các trò chơi trong giờ dạy học Đạo đức chưa được chú ý đúng mức.

Việc sinh hoạt chuyên môn của các tổ khối túy được duy trì thường xuyên, đều đặn nhưng trong các buổi sinh hoạt này mới chỉ dừng lại ở việc thống nhất bài dạy, hay đi sâu vào việc đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học ở một số bài chứ chưa chú ý đúng mức tới việc trao đổi kinh nghiệm về thiết kế và tổ chức trò chơi trong dạy học Đạo đức.

Trong các năm học gần đây, giáo viên đã bắt đầu chú ý thiết kế và tổ chức trò chơi trong dạy học nhưng vẫn còn là hiện tượng đơn  lẻ chưa thường xuyên. Vì thấy hiệu quả đem lại chưa cao, chưa có tính thuyết phục.

Về phía học sinh, sĩ số lớp đông lại không được tiếp xúc thường xuyên với các trò chơi trong giờ học Đạo đức nên nhìn chung khả năng diễn đạt, ứng xử, giải quyết các tình huống có vấn đề chưa thể hiện được tính linh hoạt, sáng tạo. Giờ học Đạo đức đang còn đơn điệu, chưa tạo ra sự hứng thú hấp dẫn, chưa tạo nhu cầu ham hiểu biết cho học sinh vì vậy học sinh chưa có điều kiện để bộc lộ và thể hiện mình, chưa phát huy được tính tích cực, độc lập, sáng tạo trong học tập.

Đối với học sinh ở lứa tuổi lớp 1, các em chưa phân biệt được những việc làm nào là đúng, những việc làm nào là sai, những cử chỉ nào là tốt hay xấu mà chưa có sự dìu dắt, nhắc nhở của gia đình. Khi đến lớp, các em chưa được giáo viên giải thích rõ ràng về hành vi đúng, sai của chuẩn mực đạo đức vì thế các em còn gặp nhiều khó khăn trong việc thực hiện tốt các hành vi đạo đức.

Trong thực tế, ở nhiều gia đình hiện nay chưa thực sự là tấm gương sáng để các em noi theo mà họ còn có những hành vi đạo đức không hay, những lời nói không hay ngay trước mặt các em. Mà ở lứa tuổi các em lại nhạy cảm với những điều không tốt từ người lớn nên các em nhanh chóng học theo, các em không biết những điều các em bắt chước là không hay.

2.3. Giải pháp và tổ chức thực hiện

2.3.1. Xác định rõ mục tiêu của bài học để lựa chọn trò chơi cho phù hợp.

Mỗi trò chơi học tập góp phần thực hiện mục tiêu dạy học. Nói cách khác mục đích trò chơi phải hướng vào việc hình thành các chuẩn mực, hành vi đạo đức cho học sinh. Trò chơi học tập phải mang rõ tính chất học tập, cụ thể là trò chơi học tập phải xác định rõ mục đích của bài học là xây dựng các chuẩn mực, hành vi đạo đức đã được xây dựng.

Nội dung của trò chơi phải là một phần nội dung của bài học. Trò chơi một khi xâm nhập vào lớp học nhất thiết phải là bộ phận nội dung của bài học, phải là một thành phần cấu tạo nên tiết học, phải góp phần vào việc hình thành các chuẩn mực, hành vi đạo đức cho học sinh.

Ngoài việc xác định mục tiêu bài học, giáo viên phải xác định mục tiêu từng hoạt động cụ thể. Trong một bài học, mỗi hoạt động có mục tiêu riêng và là một mục tiêu nhỏ của bài học. Mục tiêu hoạt động chính là cái đích cần đạt của hoạt động đó. Mục tiêu hoạt động sẽ chi phối việc lựa chọn phương pháp, hình thức tổ chức hoạt động. Hiện nay, sách Đạo đức dành cho giáo viên lớp 1 không xác định mục tiêu từng hoạt động do đó giáo viên cũng không xác định mục tiêu cho mỗi hoạt động của tiết dạy, do đó sẽ ảnh hưởng tới việc lựa chọn phương pháp dạy học cho từng hoạt động. Vì vậy, giáo viên cần xác định mục tiêu từng hoạt động cho mỗi tiết học Đạo đức ở lớp 1 mà không phụ thuộc sách giáo viên. Từ việc xác định mục tiêu hoạt động để giáo viên lựa chọn trò chơi cho phù hợp.

Ví dụ: Khi bài 11 “Học bài và làm bài đầy đủ” (trang 30 Đạo đức 1 bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống)

– Với mục tiêu là giúp học sinh nhận biết ích lợi của việc tự giác học bài và làm bài, tôi đã cho học sinh tham gia trò chơi “Tặng hoa” thông qua trò chơi này học sinh thấy được bạn tặng nhiều hoa vì bạn đã biết chăm chỉ, tự giác học và làm bài đầy đủ.

– Với mục tiêu để học sinh phân biệt đúng – sai trong việc tự giác học và làm bài, tôi cho học sinh chơi trò chơi “ Tiếp sức” (Được thiết kế ở mục thiết kế một số trò chơi)

2.3.2. Giáo viên cần chuẩn bị đồ dùng, phương tiện phục vụ cho việc tổ chức trò chơi.

Trò chơi học tập phải chuẩn bị chu đáo và phù hợp với đối tượng học sinh. Trò chơi học tập chỉ có thể đạt được mục đích mong muốn khi giáo viên có sự chuẩn bị chu đáo các phương tiện cũng như điều kiện vật chất cho trò chơi đó. Để việc tổ chức trò chơi học tập có hiệu quả không thể không có sự góp mặt của đồ dùng dạy học và đặc biệt là các phương tiện phục vụ cho trò chơi như băng hình, máy chiếu, bảng nhóm, bút dạ, phiếu học tập, thẻ màu, tranh ảnh, bảng con …. Trong thiết kế phương tiện, đồ dùng phục vụ trò chơi, người giáo viên cần chú ý tới tính khoa học, tính thẩm mĩ, tính giáo dục và đặc biệt tính tiện dụng trong quá trình sử dụng các phương tiện đó trong quá trình tổ chức trò chơi.

Ví dụ:

– Khi tổ chức trò chơi “Tiếp sức”, “Ai nhanh, ai đúng” giáo viên cần chuẩn bị bảng phụ, bút dạ, hệ thống câu hỏi, tình huống hay bộ tranh của các bài tập trong sách giáo khoa.

– Khi tổ chức trò chơi “Hái hoa dân chủ”, trò chơi “Kết hoa cho cây” giáo viên cần chuẩn bị cây cảnh, các bông hoa giấy có ghi âm câu hỏi cho tình huống.

Ngoài việc tổ chức trò chơi trong tiết học, giáo viên còn tổ chức trò chơi cho học sinh trong các tiết thực hành Đạo đức. 

2.3.3. Thiết kế một số trò chơi.

– Trò chơi để giáo dục hành vi đạo đức cho học sinh lớp 1 rất phong phú, đa dạng. Có thể là: Trò chơi tiếp sức, hay hái hoa dân chủ, kết hoa cho cây, em làm phóng viên, chơi tặng hoa, sắm vai, kể chuyện, tiểu phẩm …..

Sau đây, tôi xin giới thiệu một số trò chơi tiêu biểu mà tôi đã áp dụng trong quá trình dạy học môn Đạo đức lớp 1.

Trò chơi 1: Ném bóng

Dạy bài: “ Tự giác làm việc nhà” (trang 42 Đạo đức 1 bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống)

1. Mục đích:

– Giúp học sinh chia sẻ các công việc nhà mình đã làm một cách vui vẻ.

2. Chuẩn bị:

– Giáo viên chia lớp thành các nhóm nhỏ, mỗi nhóm từ 6 đến 7 học sinh, đứng thành vòng tròn.

– Một quả bóng bằng nhựa hoặc bằng giấy báo vo tròn.

3. Cách chơi:

– Nêu tên trò chơi: Trò chơi mang tên “Ném bóng”

– Phổ biến luật chơi: Các nhóm đứng thành vòng tròn, bóng được truyền từ bạn này sang bạn khác một cách từ từ. Ai nhận được bóng phải nói to tên các công việc nhà mình đã làm để cả lớp nghe rõ. Sau Khi cả nhóm đã lần lượt nhận được bóng thì đổi cách chơi. Cứ như vậy cho đến khi mọi người trong nhóm đều được kể tên công việc đã làm. Ai không thể kể hoặc mất nhiều thời gian để kể sẽ bị phạt nhảy lò cò 1 vòng. Giáo viên cử ra nhóm trọng tài gồm ba em.

– Tiến hành trò chơi: Giáo viên tổ chức cho một nhóm làm mẫu. Giáo viên rút kinh nghiệm và cho cả lớp tiến hành chơi thật. Giáo viên hô (có dự lệnh – động lệnh) “Trò chơi – bắt đầu”. Giáo viên cùng trọng tài quan sát và điều chỉnh cho các nhóm hoạt động khẩn trương, đúng luật.

– Tổng kết trò chơi: Giáo viên đánh giá chung cả lớp và riêng từng nhóm. Giáo viên rút ra kết luận: Mỗi người đều nên phụ giúp người thân trong gia đình làm việc.