SKKN Biện pháp xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ ban cán sự lớp góp phần nâng cao chất lượng công tác chủ nhiệm tại THCS

A. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài 

Thực hiện Nghị quyết 29 – NQ/TW ngày 4/11/2013 về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, bộ giáo dục và đào tạo đã đặt ra nhiều nhiệm vụ quan trọng, trong đó nhấn mạnh công tác tăng cường giáo dục và quản lý học sinh. Đây là một điểm nhấn đòi hỏi sự vào cuộc của cả một hệ thống bao gồm cả vai trò và trách nhiệm của giáo viên chủ nhiệm. Giáo viên chủ nhiệm là người chịu trách nhiệm chính trong việc quản lý nề nếp, định hướng xây dựng tập thể, tạo môi trường tốt để hình thành và hoàn thiện nhân cách cho học sinh.

Làm tốt công tác chủ nhiệm có ý nghĩa rất lớn trong quá trình giáo dục học sinh, nhất là trong giai đoạn hiện nay, khi học sinh có thể tiếp cận thông tin từ nhiều nguồn khác nhau và việc giáo dục kĩ năng sống, những thói quen tốt, các năng lực cần có… cho học sinh đang trở thành nhu cầu cấp thiết. Bởi vậy, muốn làm tốt công tác của mình, trước hết người giáo viên phải suy nghĩ, trăn trở, tìm ra biện pháp cũng như các nhân tố để hỗ trợ mình hoàn thành tốt nhiệm vụ. Và một trong số những nhân tố quan trọng ấy chính là đội ngũ ban cán sự lớp – bộ máy góp phần củng cố nề nếp, tác phong, chấn chỉnh những lệch lạc, khuyết điểm về đạo đức, nhân cách, xây dựng, phát huy tinh thần học tập cùng nhiều hoạt động phong trào khác của lớp, đồng thời chịu trách nhiệm trước giáo viên về các phương diện được giao phó. Có thể nói, ban cán sự lớp chính là lực lượng nòng cốt, là điều kiện để xây dựng một tập thể vững mạnh. Người giáo viên chủ nhiệm có được đội ngũ ban cán sự tốt, có phẩm chất, năng lực và trách nhiệm được ví như một vị vua có các tướng mạnh trong tay.

Tuy nhiên, trong thực tế hiện nay có những quan niệm sai lầm trong nhận thức về chức vụ của ban cán sự lớp chưa tương xứng với vai trò và tầm quan trọng của lực lượng này. Một số giáo viên chủ nhiệm chưa coi trọng việc xây dựng ban cán sự lớp nên việc xây dựng đội ngũ này chỉ làm đối phó lấy lệ, thiếu sự tìm hiểu và nắm bắt đối tượng học sinh, một số giáo viên chỉ lựa chọn ban cán sự theo cảm tính trong khi việc tìm hiểu nắm bắt học sinh cần phải có rất nhiều thời gian quan sát và theo dõi. Ban cán sự lớp chỉ có vai trò thụ động trong mọi vấn đề liên quan đến lớp, các em không được phân công nhiệm vụ và bàn giao công việc một cách cụ thể, hoặc có phân công nhiệm vụ nhưng trong quá trình thực hiện nhiệm vụ lại thiếu sự kiểm tra giám sát nên hiệu quả công việc chưa cao. Ban cán sự lớp không được định hướng, điều chỉnh dẫn đến nhiều tồn tại thiếu sót lặp đi lặp lại nên chán nản và thiếu nhiệt huyết trong công việc.

Bên cạnh đó, một số trường phổ thông hiện nay hoạt động học tập quá chú trọng đến việc cung cấp kiến thức mà ít chú trọng rèn luyện các kỹ năng mềm cho học sinh, đặc biệt ban cán sự lớp. Do vậy, năng lực lãnh đạo bị hạn chế, các em chủ yếu thực hiện vai trò của mình bằng vốn tự có mà không được tập huấn, bồi dưỡng một cách bài bản và khoa học. Cùng với đó, những thiếu sót của giáo viên chủ nhiệm trong công tác động viên khen ngợi cũng khiến cho các em thiếu động lực, không mặn mà với trách nhiệm của mình.

Như vậy, rõ ràng vai trò của ban cán sự lớp chưa được một bộ phận giáo viên đề cao, coi trọng. Việc xây dựng ban cán sự lớp có đủ phẩm chất, năng lực để lãnh đạo, điều hành lớp học vì thế cũng chưa được quan tâm thực hiện. Điều này khiến cho công tác chủ nhiệm của một số giáo viên trở nên khó khăn, vất vả, tập thể lớp chưa có nhiều thành tích về mọi mặt.

Xuất phát từ những lý do đó, tôi tiến hành nghiên cứu và thực hiện đề tài “ Biện pháp xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ ban cán sự lớp góp phần nâng cao chất lượng công tác chủ nhiệm tại THCS ”

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng về vai trò của ban cán sự lớp trong công tác chủ nhiệm nhằm đề xuất giải pháp xây dựng và phát triển đội ngũ ban cán sự góp phần nâng cao chất lượng lớp chủ nhiệm.

3. Phạm vi nghiên cứu

+ Nghiên cứu công tác xây dựng ban cán sự lớp ở bậc THCS.

4. Đối tượng nghiên cứu

+ Học sinh lớp chủ nhiệm

B. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận

1.1. Khái niệm và vai trò của ban cán sự lớp

Ban cán sự lớp là những “nhân tố nòng cốt” của lớp do tập thể học sinh bầu ra, được giáo viên chủ nhiệm cố vấn học tập. Là bộ máy điều hành các hoạt động của lớp, đảm bảo cho việc triển khai thực hiện các nhiệm vụ học tập, rèn luyện sinh hoạt và các hoạt động phong trào theo kế hoạch của nhà trường. Ban cán sự lớp đồng thời đại diện cho tập thể của lớp mình chịu trách nhiệm trước giáo viên chủ nhiệm và nhà trường về các vấn đề được giao phó.

Ban cán sự lớp có chức năng xây dựng một tập thể đoàn kết, một môi trường sống và học tập lành mạnh. Chính các em bằng phẩm chất và năng lực vốn có của mình, dưới sự quản lí, chỉ đạo và hướng dẫn của giáo viên chủ nhiệm đã chủ động xây dựng kế hoạch hoạt động, điều hành quản lý toàn bộ các hoạt động của lớp và từng thành viên trong lớp, bám sát, theo dõi, đôn đốc việc chấp hành đầy đủ và nghiêm túc nội quy, quy chế về học tập và rèn luyện do nhà trường đề ra đồng thời sát sao chấn chỉnh những lệch lạc về đạo đức, nhân cách. Xây dựng nề nếp tự quản cho các thành viên lớp.

Là những thành viên có năng lực trong học tập và trách nhiệm cao trong tập thể, đội ngũ ban cán sự lớp còn có vai trò tổ chức quản lý, theo dõi thái độ học tập và việc thực hiện nhiệm vụ học tập của các thành viên trong lớp. Thường xuyên nhắc nhở các bạn thiếu ý thức trong học tập, hỗ trợ nhiệt tình giúp đỡ hướng dẫn các bạn học yếu bằng trách nhiệm và tình yêu thương gắn kết từ đó tạo động lực, niềm tin và sự gắn bó trong lớp học nhằm phát huy tinh thần học tập.

Ngoài ra ban cán sự lớp còn là những người tiên phong tích cực trong việc lập kế hoạch, triển khai kế hoạch các hoạt động tập thể tạo điều kiện, khuyến khích cho các bạn trong lớp tham gia các hoạt động phong trào của lớp nhằm tạo không khí vui chơi lành mạnh, đồng thời rèn luyện kỹ năng mềm cho các thành viên lớp tạo tinh thần đoàn kết trong tập thể.

Có thể nói, vai trò của ban cán sự lớp trong việc xây dựng một tập thể vững mạnh, góp phần hỗ trợ cho giáo viên chủ nhiệm hoàn thành tốt nhiệm vụ là điều không phải bàn thảo. Tuy nhiên, để phát huy vai trò của bộ máy này phụ thuộc rất lớn vào trách nhiệm và năng lực của giáo viên chủ nhiệm lớp.

1.2. Giáo viên chủ nhiệm với công tác xây dựng ban cán sự lớp

Trong thời đại công nghệ 4.0, con người trở thành mục tiêu và là động lực của sự phát triển. Do đó, công tác giáo duc và đào tạo luôn là  nhiêm vu ̣quan trong đươc các cấp các ngành đề cao và coi trọng. Để đáp ứng nhu cầu của thời đại, học sinh cần phải được giáo dục một cách toàn diện cả về đức – trí – thể – mĩ, điều này phụ thuộc phần lớn vào yếu tố người thầy, đăc biêt là người giáo viên chủ  nhiêm

Ngày 28/3/2011, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành thông tư 12/2011/TT – BGDĐT về Điều lệ trường trung học cơ sở, phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học. Theo đó nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm trường THCS là một trong những nội dung trọng tâm và được quy định tại khoản 2 Điều 31 Điều lệ trường trung học cơ sở, phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học ban hành kèm theo thông tư 12/2011/TT – BGDĐT. Cụ thể các nhiệm vụ bao gồm: xây dựng và thực hiện kế hoạch các hoạt động giáo dục; phối hợp chặt chẽ với gia đình học sinh, các giáo viên bộ môn và Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh; phối hợp các tổ chức xã hội có liên quan trong việc hỗ trợ, giám sát việc học tập, rèn luyện, hướng nghiệp của học sinh lớp chủ nhiệm và góp phần huy động các nguồn lực trong cộng đồng phát triển nhà trường; nhận xét, đánh giá và xếp loại học sinh cuối kỳ và cuối năm học đồng thời báo cáo thường kỳ hoặc đột xuất về tình hình của lớp với hiệu trưởng.

Có thể nói, giáo viên chủ nhiệm là một trong những người có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển toàn diện của học sinh, nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm thật sự rất quan trọng và không thể thiếu trong công tác giáo dục. Bởi vậy, giáo viên chủ nhiệm trước hết phải là một người có tư cách đạo đức tốt, là tấm gương sáng về mọi mặt cho hoc sinh noi theo, hiệu quả của công tác chủ nhiệm phụ thuộc rất lớn vào năng lực và trách nhiệm của của người làm công tác chủ nhiệm.

Vai trò tổ chức của giáo viên chủ nhiệm thể hiện trước hết trong việc thành lập bộ máy ban cán sự lớp. Đây là một trong những nhiệm vụ đầu tiên được giáo viên chủ nhiệm quan tâm sau khi nhận lớp và cũng là một nhiệm vụ chiếm phần lớn thời gian của người làm công tác chủ nhiệm. Để lựa chọn một đội ngũ ban cán sự lớp có đủ phẩm chất và năng lực, giáo viên phải theo dõi, tìm hiểu, nắm bắt sát sao lớp trên tất cả các mặt, thực hiện nhiều hình thức khác nhau để tiếp cận, nắm bắt chính xác đối tượng. Từ đó, bước đầu có cái nhìn đúng đắn trong việc lựa chọn nhân sự. Một khi đội ngũ ban cán sự được xây dựng, lẽ đương nhiên không phải ngay từ đầu các em đã có đủ năng lực để tổ chức quản lý và điều hành lớp học. Để phát huy được vai trò và vị trí của bộ máy này giáo viên chủ nhiệm phải dành thời gian hướng dẫn, chỉ đạo cụ thể về cách thức thực hiện và triển khai công việc, sau khi ban cán sự đã quen dần với nhiệm vụ của mình, giáo viên chủ nhiệm giao dần cho đội ngũ cán bộ lớp tự tổ chức và điều khiển các hoạt động của lớp, giúp đỡ học sinh với tư cách là người cố vấn, điều chỉnh đúng hướng cho các em, đồng thời thông qua nhiều hình thức khác nhau để có kế hoạch bồi dưỡng và rèn luyện những kỹ năng cần có của một người cán bộ lớp. Có thể nói, lớp chủ nhiệm mạnh hay yếu, công tác chủ nhiệm thành công hay thất bại phụ thuộc phần nhiều ở việc lựa chọn và rèn luyện kỹ năng cho ban cán sự lớp.

Tiến sĩ tâm lý Huỳnh Văn Sơn, Trưởng bộ môn tâm lý, đại học Sư phạm TPHCM từng chia sẻ: “Cán sự lớp cần được trang bị những kỹ năng nhất định. Điều này phụ thuộc vào năng lực và trách nhiệm của giáo viên. Người giáo viên chủ nhiệm cần trang bị những kỹ năng quản lý dù ở mức độ đơn giản cho cán sự lớp mới có thể hỗ trợ cho công việc của bản thân mình”. Nói như vậy, để thấy rằng xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ ban cán sự lớp, với giáo viên chủ nhiệm đó không chỉ là năng lực là trách nhiệm mà còn là cả một nghệ thuật.

2. Cơ sở thực tiễn

2.1. Thực trạng xây dựng đội ngũ ban cán sự lớp tại trường

Có thể nói, ban cán sự lớp là lực lượng đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý và điều hành lớp học, tạo nên một tập thể đoàn kết, sinh hoạt lành mạnh và phát triển. Nhận thức được vai trò của lực lượng nòng cốt này, trường tôi luôn chú trọng xây dựng đội ngũ ban cán sự lớp được rất nhiều giáo viên chủ nhiệm đặc biệt quan tâm, bởi vậy tập thể lớp của họ đạt được nhiều kết quả cao trong học tập, rèn luyện và các phong trào của nhà trường.

Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn tồn tại một số giáo viên chủ nhiệm chưa chú trọng công tác xây dựng ban cán sự lớp, nhiều giáo viên còn lựa chọn ban cán sự theo cảm tính hoặc chỉ dựa vào năng lực học tập mà không quan tâm các tiêu chí quan trọng khác, đội ngũ ban cán sự không được lựa chọn kĩ càng, chưa được hướng dẫn, rèn luyện và bồi dưỡng. Bởi vậy, vai trò của ban cán sự lớp không được phát huy, vẫn còn tình trạng cô làm thay trò hoặc chưa mạnh dạn trong việc giao nhiệm vụ cho cá nhân, thành viên ban cán sự lớp. Thầy cô gần như lo hết các phần việc, hoạt động ở lớp mà đáng lẽ việc đó cần được phân công, giao việc cho học sinh, đặc biệt là ban cán sự lớp. Do đó, khả năng lãnh đạo của ban cán sự còn hạn chế, sự tự tin, mạnh dạn và bản lĩnh của các em chưa cao, còn tình trạng ngại ngùng, e dè, chưa tự tin, mạnh dạn trước tập thể.

Như vậy, rõ ràng năng lực của ban cán sự còn non yếu, vai trò nòng cốt của lực lượng này chưa được phát huy, vì vậy công tác chủ nhiệm của giáo viên trở nên khó khăn vất vả, tập thể lớp chủ nhiệm vì thế còn nhiều non yếu về học tập, thiếu tinh thần tập thể, ý thức chấp hành nội quy và thực hiện nhiệm vụ của người học sinh còn chưa cao.

Xuất phát từ thực tiễn đó, là một giáo viên chủ nhiệm lớp, tôi phần nào nhận thức được tầm quan trọng và tính cấp thiết của việc xây dựng đội ngũ ban cán sự lớp. Thiết nghĩ, để nâng cao hiệu quả của công tác chủ nhiệm nói chung và phát huy vai trò của đội ngũ ban cán sự lớp nói riêng, bản thân người làm công tác chủ nhiệm cần phải thay đổi cách nhìn nhận và có những giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng một cách toàn diện.

2.2. Thuận lợi và khó khăn trong công tác xây dựng đội ngũ ban cán sự lớp trong trường học hiện nay.

2.2.1. Thuận lợi

Trong những năm gần đây, sự phát triển kinh tế – xã hội đã mang lại không ít những thuận lợi cho công tác chủ nhiệm trong nhà trường. Sự quan tâm đầu tư của Đảng, Nhà nước cùng với sự hỗ trợ tích cực từ phía xã hội. Cơ sở vật chất, trang thiết bị giáo dục của nhà trường ngày một khang trang, đầy đủ, đảm bảo cho việc dạy và học được tốt hơn. Cùng với đó, chủ trương chính sách đúng đắn về dân số “dừng lại ở 2 con để nuôi và dạy cho tốt” cũng đã tạo điều kiện về mặt kinh tế và thời gian gian để chăm sóc và dạy bảo con cái một cách toàn diện hơn.

Được sự quan tâm và chỉ đạo sát sao của ban giám hiệu nhà trường là điều kiện thuận lợi để giáo viên chủ nhiệm lập kế hoạch và phổ biến những chủ trương, kế hoạch của nhà trường đến với phụ huynh và học sinh kịp thời.

Được công tác tại ngôi trường có bề dày thành tích, ở đây nhiều thế hệ thầy cô không những có kinh nghiệm về chuyên môn mà còn cả về công tác chủ nhiệm lớp. Đó là cơ hội lớn cho thế hệ trẻ như chúng tôi được học hỏi và trau dồi kinh nghiệm cho con đường sự nghiệp của mình.

2.2.2. Khó khăn

Trường THCS đóng trên địa bàn rộng lớn, tập trung đông dân cư. Môi trường xung quanh có rất nhiều tụ điểm vui chơi giải trí, nên nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp thu hút nhiều học sinh ở nhiều địa phương tham gia ảnh hưởng rất lớn đến công tác giáo dục của nhà trường, gia đình và xã hội.

Một số gia đình học sinh làm nghề nông nghiệp điều kiện kinh tế còn khó khăn, bố mẹ chủ yếu đi làm ăn xa nên phó mặc cho nhà trường trong công tác giáo dục.

Về phía học sinh, kỹ năng giao tiếp, hoạt động xã hội còn hạn chế. Khả năng lãnh đạo chưa cao, các em thường hay ngại ngùng, e dè, thiếu tự tin, chưa mạnh dạn trước tập thể. Nhiều học sinh ở xa, giao thông không thuận lợi nên việc đi lại còn nhiều vất vả.

3. Giải pháp thực hiện

3.1. Biện pháp 1: Lựa chọn ban cán sự

Nội dung: 

Lựa chọn ban cán sự lớp là khâu đầu tiên đóng vai trò tiên quyết cho sự thành công của giáo viên chủ nhiệm. Bởi vậy ở bước thứ nhất này giáo viên phải dành nhiều thời gian và phối hợp nhiều phương pháp, lựa chọn ban cán sự tốt sẽ giúp cho các công việc quản lý lớp học của giáo viên chủ nhiệm suôn sẻ hơn. 

Minh chứng: 

Khi lựa chọn ban cán sự lớp, tôi thực hiện theo quy trình sau: 

* Đề ra tiêu chuẩn lựa chọn ban cán sự

+ Trước khi lựa chọn ban cán sự lớp, giáo viên phải đặt ra các tiêu chuẩn cụ thể về tư cách đạo đức; ý thức, tinh thần trách nhiệm, kết quả học tập; các kỹ năng cần thiết …

+ Tuy nhiên trong quá trình lựa chọn giáo viên phải nắm bắt tình hình lớp học, tùy vào đối tượng lớp khác nhau để có sự ưu tiên khác nhau cho mỗi tiêu chuẩn cụ thể.

* Tìm hiểu, nắm bắt thông tin học sinh

Học sinh tồn tại với tư cách là đối tượng giáo dục, đồng thời cũng là chủ thể của giáo dục. Để giáo dục học sinh có kết quả tốt, giáo viên phải hiểu học sinh một cách đúng đắn, đầy đủ và cụ thể, từ đó lựa chọn những tác động sư phạm thích hợp.

Nhà nghiên cứu giáo dục người Nga K.D.Usinski từng nói: “Muốn giáo dục con người về mọi phương diện cần phải hiểu con người về mọi phương diện”. Muốn giáo dục toàn diện học sinh giáo viên phải tìm hiểu cụ thể về đối tượng học sinh mình giáo dục trên tất cả các mặt như: thể chất, tính cách, sở thích, ước mơ, nguyện vong, tâm sinh lý, hoàn cảnh gia đình, khả năng nhận thức, tư duy cũng như cách ứng xử của các em trong giao tiếp từ đó đi đến tiến hành phân loại học sinh.

Sự phân loại và các thông tin trên là căn cứ để lựa chọn học sinh có năng lực, nhiệt tình vào ban cán sự lớp, đồng thời cũng là cơ sở để đưa ra những biện pháp phù hợp trong việc giáo dục học sinh lớp chủ nhiệm.

Việc tìm hiểu, nắm vững học sinh của lớp mình có nhiều cách và nhiều kênh khác nhau và tôi đã thực hiện như sau:

+ Nghiên cứu các hồ sơ liên quan đến học sinh

Nắm bắt thông tin qua sơ yếu lý lịch tại hồ sơ học sinh do văn phòng nhà trường quản lý. Tại văn phòng nhà trường có lưu giữ đầy đủ hồ sơ cá nhân bao gồm cả lí lịch đầy đủ của học sinh vì vậy giáo viên chủ nhiệm có thể nắm bắt một cách nhanh chóng đặc điểm sơ lược của học sinh, đây là cơ sở quan trọng để giáo viên chủ nhiệm lựa chọn ban cán sự lớp – lực lượng nòng cốt và quan trọng hỗ trợ đắc lực cho giáo viên trong quá trình áp dụng biện pháp kỷ luật tích cực.

Xem học bạ của các em để nắm được điểm số về học tập, chú ý những lời nhận xét và lời phê của giáo viên chủ nhiệm cũ, để nắm được lực học cũng như ý thức nề nếp, hạnh kiểm của các em từ đó phân loại và có định hướng cho việc lựa chọn đội ngũ ban cán sự lớp.

Tìm hiểu thông qua giáo viên chủ nhiệm cũ, học sinh cũ. Qua giáo viên cũ hoặc qua bạn bè cũ của các em, giáo viên có thể khai thác được nhiều thông tin cần thiết, thông tin thu được từ kênh này thường mang tính chính xác cao, đáng tin cậy góp phần định hướng trong việc lựa chọn.

Chẳng hạn, trong buổi lao động đầu năm học của lớp, giáo viên có thể tham gia làm việc cùng các em, trò chuyện vui vẻ, gần gũi và hỏi thăm về tình hình học sinh của từng vùng địa phương trong lớp cũ. Các câu hỏi đơn giản như: Trong lớp cũ của em bạn nào từng làm ban cán sự lớp? Ý thức và kết quả học tập thế nào? khả năng quản lý và uy tín của bạn ra sao? Khi được hỏi, các em thường trả lời rất nhiệt tình, cụ thể. Những câu trả lời của các em bước đầu giúp tôi nắm bắt được phần nào đối tượng học sinh của mình.

+ Tìm hiểu nắm bắt học sinh thông qua bản viết tay giới thiệu thông tin cá nhân

Mặc dù đã nắm được một số thông tin lý lịch học sinh thông qua việc tìm hiểu các hồ sơ liên quan, tuy nhiên, trong những ngày đầu nhận lớp tôi vẫn thường thực hiện thêm thao tác yêu cầu học sinh tự giới thiệu về mình. Hình thức trình bày là bản tự viết tay trên một trang giấy tùy ý lựa chọn và chuẩn bị. Nội dung giới thiệu các thông tin cá nhân như: họ tên, ngày sinh, sở thích, ước mơ nguyện vọng, những mặt mạnh, mặt yếu cũng như hoàn cảnh gia đình. Sau đó nộp lại cho giáo viên chủ nhiệm.

Dù là một chi tiết nhỏ nhưng qua việc các em lựa chọn hình thức trang giấy (có em xé ngay tờ giấy nháp, có em sử dụng tờ giấy đã nhàu nát, có em chuẩn bị một tờ giấy rất ngay ngắn và sạch sẽ) chúng ta có thể dự đoán được phần nào tính cách của mỗi em, mặt khác, cha ông ta từng nói “nét chữ là nết người” trải qua kinh nghiệm nghề nghiệp dài lâu, tiếp xúc với nhiều nét chữ khác nhau người giáo viên có thể dựa vào nét chữ để nhận định được một phần tính cách, tâm hồn của học trò mình từ đó có cái nhìn đúng đắn hơn trong lựa chọn đội ngũ ban cán sự lớp.

+ Quan sát trực tiếp thông qua các hoạt động lao động và trải nghiệm cho học sinh của lớp.

Căn cứ vào kế hoạch chung của nhà trường và dựa vào tình hình cụ thể của lớp, giáo viên chủ nhiệm cần xây dựng kế hoạch lao động cụ thể để giáo dục học sinh. Cần quan tâm thường xuyên và toàn diện đến tất cả loại hình lao động như: lao động vệ sinh, làm sạch đẹp trường lớp, lao động sản xuất, lao động công ích. Điều quan trọng là phải tổ chức hoạt động này một cách có hệ thống, vừa sức với học sinh, đảm bảo vừa có hiệu quả kinh tế vừa có hiệu quả giáo dục cao. Trong giai đoạn đầu năm học, nhà trường tổ chức một số buổi lao động như quét dọn, vệ sinh khuôn viên nhà trường; lao động trồng rau phục vụ bếp ăn học sinh; thu gom, phân loại phế liệu trong nhà trường… Có thể nói, giáo dục lao động là kênh quan sát cực kì hữu ích và chuẩn xác, thông qua hoạt động này, tôi có thể đánh giá bước đầu về tinh thần trách nhiệm, ý thức tự giác, tính kỉ luật và khả năng sáng tạo, phối hợp nhóm để hoàn thành công việc của mỗi em.

Lao động vệ sinh khuôn viên nhà trường, xới đất trồng rau

Cùng với hoạt động trải nghiệm, vào đầu năm học giáo viên nên tổ chức cho các em tham quan, học tập, tìm hiểu về phòng truyền thống nhà trường. Đây là nơi lưu giữ, bảo tồn, trưng bày giới thiệu các tư liệu, hiện vật có giá trị về truyền thống giáo dục của nhà trường. Việc tham quan học tập tại phòng truyền thống giúp các em nắm được quá trình hình thành và phát triển cũng như bề dày thành tích và truyền thống của nhà trường, đồng thời hoạt động này giúp giáo viên theo dõi khả năng quan sát, ý thức, tinh thần ham học hỏi và thái độ cũng như cách ứng xử của các em trong học tập và sinh hoạt tập thể.

Có thể nói, việc quan sát học sinh hàng ngày trong các hoạt động trên lớp, các buổi lao động, hoạt động vui chơi trải nghiệm giúp cho giáo viên chủ nhiệm nắm bắt, thu thập những thông tin chân thực và khá đầy đủ về ý thức, tinh thần học tập, rèn luyện và khả năng xử lý tình huống, kỹ năng phối hợp tập tập thể của học sinh từ đó có cái nhìn đúng đắn trong việc định hướng lựa chọn nhân sự cho đội ngũ ban cán sự lớp đồng thời rèn luyện kỹ năng và bồi dưỡng phẩm chất, năng lực để có một đội ngũ ban cán sự lớp thực sự đóng vai trò là cánh tay đắc lực của giáo viên chủ nhiệm.

Học sinh học tập tham quan tại phòng truyền thống

+ Đa dạng hóa hình thức các tiết sinh hoạt lớp.

Trong công tác chủ nhiệm, giờ sinh hoạt lớp đóng vai trò quan trọng. Đó là một hoạt động giáo dục hữu ích góp phần xây dựng tập thể học sinh đoàn kết và giúp các em phát triển những kĩ năng sống cơ bản. Chính thông qua hoạt động này giáo viên chủ nhiệm có điều kiện gắn bó với học sinh trong một cộng đồng chung để cùng giải quyết những vấn đề của tập thể, đồng thời nắm những thông tin cần thiết làm cơ sở để đánh giá quá trình rèn luyện của học sinh.

Nhận thức rõ điều đó trong các tiết sinh hoạt lớp, thay bằng những tiết sinh hoạt áp đặt, nặng nề và mệt mỏi do giáo viên chủ nhiệm điều hành, học sinh ngồi nghe, lĩnh hội và tuân thủ. Giờ đây, trong các tiết sinh hoạt, tôi đã tiến hành lồng ghép giữa việc tổng kết đánh giá và triển khai kế hoạch tuần tới với việc tổ chức sinh hoạt lớp theo chủ đề. Theo đó, các chủ đề được lựa chọn rất phong phú và chủ yếu là những vấn đề nóng của giới trẻ ngày nay mà xã hội quan tâm. Chẳng hạn: Suy nghĩ về tình yêu tuổi học trò, văn hóa sử dụng facebook, bạo lực học đường, lời cảm ơn và xin lỗi…Ngoài ra nhằm rèn luyện kỹ năng cho học sinh các tiết sinh hoạt với các chủ đề như: kỹ năng hợp tác, kỹ năng phán đoán, kỹ năng làm chủ cảm xúc… cũng được tôi lựa chọn để các em thực hiện trong các tiết sinh hoạt lớp. Đặc biệt, trong việc lựa chọn chủ đề sinh hoạt cũng cần chú ý thời gian diễn ra các ngày lễ lớn trong năm như 20/11, 8/3, 26/3, 22/12… để có tiết sinh hoạt phù hợp chủ điểm của tháng.

Sinh hoạt lớp theo chủ đề

Tiết sinh hoạt lớp theo chủ đề được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Hoặc cho học sinh xem một số trích đoạn của các bộ phim về giáo dục, hay những video ngắn, những mẩu chuyện về quà tặng cuộc sống…Từ đó, cho học sinh tranh luận về một chi tiết từ bộ phim (video), rút ra bài học ý nghĩa nhất sau khi xem bộ phim (video) đó. Hoặc cũng có thể cho các em thực hiện chủ đề bằng hình thức đóng vai hay tổ chức các trò chơi để “Trên cơ sở đó, các em tích cực tham gia vào các hoạt động học tập, tự phát hiện năng lực, nguyện vọng của bản thân. Các em được rèn luyện thói quen và khả năng tự học, phát huy tiềm năng và kiến thức, kỹ năng đã tích lũy được để phát triển” (GS Nguyễn Minh Thuyết).

Như vậy, đa dạng hóa hình thức các tiết sinh hoạt lớp không những tạo hứng thú cho học sinh, mà còn góp phần rèn luyện kĩ năng, từ đó khích lệ sự thay đổi về thái độ, hành vi theo một chuẩn mực nhất định. Mặt khác, tiết sinh hoạt theo chủ đề còn giúp giáo viên chủ nhiệm phát hiện các nhân tố với những phẩm chất, năng lực cần có của một người làm công tác cán sự lớp.

+ Tạo tình huống thử nghiệm.

Đây là cách giúp giáo viên chủ nhiệm có thể thu thập được những thông tin cần làm sáng tỏ, những thông tin có tính chủ định từ giáo viên. Ví dụ như: Thông qua phiếu in sẵn một số câu hỏi về vấn đề định tìm hiểu yêu cầu học sinh trả lời nhanh. Hay tạo những tình huống có vấn đề trong cuộc sống và học tập từ đó giáo viên quan sát thái độ, cách ứng xử, xử lý tình huống của các em. Thông qua đó giáo viên chủ nhiệm có thể nắm bắt được những thông tin cần thiết mà mình muốn tìm hiểu, khai thác. Đây cũng là một trong những cách mà tôi thường làm và cảm thấy có hiệu quả để nắm bắt học sinh từ đó có kế hoạch chủ nhiệm giáo dục phù hợp, linh hoạt và đạt hiệu quả cao trong công tác tổ chức, quản lý và giáo dục học sinh lớp chủ nhiệm.

3.2. Biện pháp 2: Hình thức lựa chọn

Sau khi tìm hiểu và nắm bắt được đối tượng học sinh, bước tiếp theo giáo viên tiến hành lựa chọn ban cán sự lớp. Có hai hình thức lựa chọn ban cán sự.

Thứ nhất giáo viên chủ nhiệm tự lựa chọn một đội ngũ cán bộ lớp trên cơ sở của việc tìm hiểu và quan sát.

Thứ hai tập thể lớp tự lựa chọn, bầu ra đội ngũ cán bộ lớp thông qua hình thức bỏ phiếu kín tại phiên Đại hội lớp – chi đoàn.

Tốt nhất giáo viên chủ nhiệm nên đưa ra những định hướng cụ thể và trên cơ sở đó để cho tập thể lớp lựa chọn bằng hình thức bỏ phiếu kín trong phiên Đại hội lớp, biến ý định của mình thành quyết định dân chủ của tập thể học sinh .

       Đại hội lớp