SKKN Bồi dưỡng Chuyên đề dạng toán có lời văn điển hình cho học sinh năng khiếu tham gia CLB “Em yêu Toán 4”

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lý do chọn đề tài

Như lời Bác dạy:

“ Vì lợi ích mười năm trồng cây

Vì lợi ích trăm năm trồng người”

Đúng vậy, thực hiện lời Bác dạy: Giáo dục học sinh phát triển toàn diện ngay từ cấp Tiểu học làm nền tảng cho những lớp học, cấp học sau này chính là nhiệm vụ của giáo viên, nhà trường bậc Tiểu học. Các em học sinh, những mầm non hôm nay là chủ nhân của thế kỷ XXI – những con người thông minh, dí dỏm, hoạt bát, có ánh sáng của trí tuệ, có tâm hồn trong sáng, lành mạnh. Con người của văn hóa thời đại tiên tiến văn minh. Vậy, để hoàn thành tốt nhiệm vụ dạy học, ngoài việc nắm vững kiến thức, khắc sâu nội dung môn học mà mình giảng dạy, người giáo viên phải có những năng lực sư phạm nhất định. 

Toán học có vị trí rất quan trọng trong cuộc sống thực tiễn, nó cũng là công cụ cần thiết cho các môn học khác và để giúp cho học sinh nhận thức thế giới xung quanh, để hoạt động có hiệu quả trong thực tiễn. Khả năng giáo dục nhiều mặt của môn Toán rất to lớn, nó giúp khả năng phát triển tư duy lôgic, phát triển trí tuệ. Nó có vai trò to lớn trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương pháp giải quyết vấn đề có suy luận, có căn cứ khoa học toàn diện, chính xác, có tác dụng phát triển trí thông minh, tư duy độc lập sáng tạo, linh hoạt… góp phần giáo dục ý thức kiên nhẫn, ý chí vượt khó vươn lên.

Từ vị trí vô cùng quan trọng của môn Toán, nhưng qua nhiều năm giảng dạy tôi nhận thấy ở bậc tiểu học, đa số các em trí nhớ chưa bền vững, thích học nhưng chóng chán, nhất là khi gặp phải những vấn đề mang tính chất trừu tượng. Trong giờ học Toán, khi đọc, phân tích đề còn nhiều hạn chế. Thường học sinh chỉ giải được những bài toán cơ bản theo bài mẫu (như phần lý thuyết); còn những bài toán cùng dạng nhưng ở mức độ nâng cao hơn thì học sinh không thể tự phân tích đề để đưa bài toán về dạng quen thuộc đã biết. Khi học thì dễ nhớ nhưng  mau quên, sự tập trung chú ý trong giờ học toán chưa cao. Vì vậy giáo viên cần phải làm như thế nào để khắc sâu kiến thức cho học sinh và tạo ra không khí sẵn sàng học tập, chủ động tích cực trong việc tiếp thu kiến thức.

Qua thực tế những năm giảng dạy lớp 4, qua thời gian bồi dưỡng học sinh có năng khiếu tại Trường Tiểu học vàTrung học cơ sở Cát Vân, tôi thấy số lượng học sinh có năng khiếu về môn Toán như kỹ năng phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề của các dạng toán nâng cao chưa nhiều. Đặc biệt là kỹ năng giải quyết các bài toán được lồng ghép kiến thức của hai, ba dạng toán trở lên lại càng khó khăn hơn.

Nhiều năm qua, bản thân tôi được giao nhiệm vụ bồi dưỡng và phụ trách Câu lạc bộ học sinh có năng khiếu  môn Toán lớp 4, tôi luôn luôn trăn trở đi sâu tìm hiểu nội dung chương trình môn Toán lớp 4 đại trà và nâng cao, tìm phương pháp tối ưu để giảng dạy có hiệu quả. Và bản thân tôi nhận thấy mục tiêu của việc bồi dưỡng học sinh có năng khiếu môn Toán không phải để tạo ra các nhà Toán học mặc dầu trên thực tế, trong những học sinh có năng khiếu này sẽ có những em trở thành những tài năng Toán học trong tương lai. Mục tiêu chính của việc làm này là bồi dưỡng cho học sinh nắm chắc phương pháp giải các bài toán có lời văn điển hình trong chương trình toán học lớp 4 là một kỹ năng cần thiết, nó cũng là một công cụ quan trọng giúp các em giải các bài toán phức tạp hơn ở các lớp trên. Để đạt được những mục tiêu đó, việc bồi dưỡng học sinh có năng khiếu môn Toán, đặt ra cho tôi những nhiệm vụ sau:

1. Phát hiện những học sinh có khả năng trở thành học sinh có năng khiếu  Toán học.
2. Bồi dưỡng hứng thú học Toán cho học sinh.
3. Bồi dưỡng kiến thức, kĩ năng giải Toán có lời văn điển hình cho học sinh.

 Để tạo tiền đề cho học sinh học môn Toán ngày càng tốt hơn, tôi đã dành nhiều thời gian để nghiên cứu, nâng cao chất lượng học tập môn Toán, đặc biệt là phương pháp giải các dạng toán có lời văn điển hình từ cơ bản đến nâng cao cho học sinh lớp 4. Vì thế, tôi quyết định chọn đề tài nghiên cứu “Bồi dưỡng chuyên đề dạng toán có lời văn điển hình cho học sinh năng khiếu tham gia CLB “Em yêu Toán 4” của trường TH&THCS Cát Vân”.

1.2. Mục đích nghiên cứu

* Đối với giáo viên: Phát hiện khả năng, năng khiếu học Toán của học sinh từ đó cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản, những khái niệm đơn giản khi học Toán và nâng cao dần các bài tập cho học sinh theo nguyên tắc từ dễ đến khó, từ cơ bản đến phức tạp. 

– Phân loại các dạng bài tập về toán điển hình.

* Đối với học sinh:

– Bồi dưỡng hứng thú học Toán cho học sinh.

– Bồi dưỡng kiến thức, kĩ năng giải các dạng Toán có lời văn điển hình cho học sinh.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

– 11 học sinh có năng khiếu môn Tiếng Việt tham gia Câu lạc bộ “Em yêu Toán 4”  của trường Tiểu học và Trung học cơ sở Cát Vân .

– Các tài liệu liên quan đến Toán Tiểu học như:

+ Bồi dưỡng học sinh giỏi Toán 4. 

+ Toán nâng cao lớp 4.

+ 10 chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi Toán 4-5.

+ Bỗi dưỡng học sinh giỏi Toán Tiểu học. 

1.4. Phương pháp nghiên cứu

       * Phương pháp quan sát: Quan sát thực tế, thực trạng và công tác chỉ đạo, công tác bồi dưỡng, quá trình học tập, chất lượng học tập của HS có năng khiếu khối 4.

       * Phương pháp nghiên cứu tài liệu: nghiên cứu sách báo, giáo trình, tài liệu có liên quan đến công tác bồi dưỡng học sinh có năng khiếu. Nghiên cứu chất lượng học sinh có năng khiếu những năm trước. Nghiên cứu công tác chỉ đạo của nhà trường đối với công tác bồi dưỡng học sinh có năng khiếu.

       * Phương pháp điều tra, phỏng vấn: Điều tra, phỏng vấn, thu thập thông tin về số liệu, chất lượng học sinh có năng khiếu các năm trước ở chuyên môn nhà trường và giáo viên chủ nhiệm.

       * Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.

2. NỘI DUNG

2.1. Cơ sở lý luận

Trong hoạt động dạy và học thì không thể không nói đến phương pháp dạy và phương pháp học, hai hoạt động đó diễn ra song song. Nếu chỉ chú ý đến việc truyền thụ kiến thức cho học sinh mà không chú ý đến việc tiếp thu và hình thành kỹ năng, kỹ xảo như thế nào thì quá trình học sẽ không mang lại kết quả cao. Khi học sinh không nhận thức được tri thức khoa học thì sẽ không hình thành được kỹ năng, kỹ xảo. Cho dù giáo viên có những phương pháp dạy học hay đến đâu đi chăng nữa, mà học sinh không có phương pháp học tập khoa học thì không giải quyết được nhiệm vụ dạy – học.

Đối với môn Toán là môn học tự nhiên nhưng rất trừu tượng, đa dạng và lôgic, hoàn toàn gắn với thực tiễn cuộc sống hàng ngày. Bởi vậy, nếu học sinh không có phương pháp học đúng sẽ không nắm được kiến thức cơ bản về Toán học và với các môn học khác nhận thức cũng cũng gặp rất nhiều khó khăn.

Môn Toán là môn học quan trọng, nó là chìa khóa để mở ra các môn học khác. Đồng thời, nó có khả năng phát triển tư duy lôgic, phát triển trí tuệ cần thiết giúp con người vận dụng vào cuộc sống hàng ngày.

Trong giờ Toán, bên cạnh việc tìm tòi và sáng tạo phương pháp giảng dạy phù hợp với yêu cầu bài học và đối tượng học sinh. Mỗi giáo viên cần giúp các em có phương pháp lĩnh hội tri thức Toán học. Học sinh có phương pháp học Toán với từng dạng bài thì việc học mới dạt kết quả cao. Từ đó khuyến khích tinh thần học tập của các em cao hơn.

2.2. Thực trạng của vấn đề  

Qua nhiều năm giảng dạy, bản thân tôi nhận thấy giáo viên dạy bồi dưỡng học sinh có năng khiếu Toán nắm khá chắc nội dung chương trình và kiến thức Toán lớp 4, đặc biệt là dạng toán giải có lời văn điển hình, biết vận dụng đổi mới PPDH: Lấy học sinh làm trung tâm, biết trân trọng sự sáng tạo dù nhỏ của học sinh, biết sử dụng hệ thống câu hỏi gợi mở để hướng dẫn học sinh phân tích tìm hiểu bài tập.

Công tác chỉ đạo của nhà trường cũng như mỗi cán bộ giáo viên đã nhân thức sâu sắc về các cuộc vận động lớn của ngành như “Đổi mới công tác quản lí và nâng cao chất lượng giáo dục”, phong tào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”…

Tuy nhiên thời gian dành cho chương trình bồi dưỡng và hoạt động Câu lạc bộ học sinh có năng khiếu không phải là nhiều so với lượng kiến thức các em cần nắm thì quá rộng. Các bài tập về giải toán điển hình trong các sách bồi dưỡng học sinh năng khiếu (học sinh giỏi) thì đa dạng và phong phú.

      Kết quả khảo sát 11 học sinh có năng khiếu môn Toán lớp 4 tham gia Câu lạc bộ “Em yêu Toán 4” về giải toán điển hình trong chương trình nâng cao của nhà trường như sau:

    Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến tình trạng chất lượng giải toán điển hình trong môn Toán 4 của học sinh năng khiếu không đạt yêu cầu như mong muốn? 

         Qua quá trình giảng dạy lớp 4 năm học ……., tôi nhận thấy học sinh học Toán nâng cao chưa tốt là do môn Toán là một môn học đòi hỏi học sinh phải có khả năng tư duy trừu tượng, lôgic, khả năng phán đoán và giải quyết vấn đề một cách nhạy bén, nhưng lâu nay chúng ta chưa có cách phát huy tối đa năng lực học tập của học sinh; chưa bồi dưỡng được cho các em sự đam mê Toán học, đam mê tìm tòi, phát hiện tri thức từ những bài toán trong chương trình SGK và trong tài liệu nâng cao.

* Về phía giáo viên: Do phải dạy nhiều môn học, thời gian dành cho nghiên cứu, tìm tòi, lựa chọn phương pháp dạy học cho phù hợp với đối tượng học sinh đặc biệt là học sinh có năng khiếu trong môn Toán chưa nhiều. Nên giáo viên chưa lôi cuốn được sự tập trung chú ý của học sinh vào tìm hiểu vấn đề, phân tích, phát hiện vấn đề và giải quyết những bài toán nâng cao đặc biệt là giải toán có lời văn điển hình của Toán 4. Bên cạnh đó, nhận thức về vị trí, tầm quan trọng của các bài toán điển hình trong môn Toán cũng chưa đầy đủ, dẫn đến tình trạng dạy học chưa trọng tâm, kiến thức còn dàn trải. Những học sinh có năng khiếu sau khi hoàn thành các bài tập trong sách giáo khoa mà chưa hết thời gian của tiết Toán nhưng giáo viên chưa biết đưa ra các bài tập bổ sung với lượng kiến thức được nâng cao hơn giúp các em phát huy khả năng tư duy, sự sáng tạo trong học Toán của mình.

* Về phía học sinh: Các em thường gặp khó khăn trong xác định dạng toán, hoặc học song dạng toán này sang dạng toán khác lại quên đi cách giải của dạng toán đã học trước đó. Đặc biệt gặp các bài toán được lồng ghép 2-3 thậm chí đến 4 dạng toán trong một bài là các em sợ khó và lúng túng trong tìm hướng giải quyết. Bên cạnh đó, một số phụ huynh kiến thức còn hạn chế lại chưa thường xuyên động viên, khích lệ sự sáng tạo, tìm tòi của con em mình mà chỉ cần thấy con bảo bài khó là để hỏi thầy cô. 

          Xuất phát từ thực trạng và nguyên nhân trên, đồng thời thấy rõ vai trò, nhiệm vụ của một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy tôi mạnh dạn đưa ra các giải pháp sau đây, hy vọng sẽ nâng cao được chất lượng bồi dưỡng học sinh có năng khiếu môn Toán tham gia Câu lạc bộ “Em yêu Toán 4” về giải toán có lời văn điển hình trong chương trình Toán 4.