SKKN Đa dạng hóa các hình thức dạy học trải nghiệm sáng tạo môn Lịch sử

2. NỘI DUNG

2.1. Giải pháp cũ thường làm

2.1.1. Thực trạng

Trong thời gian gần đây, giáo dục môn Lịch sử trong trường Trung học cơ sở và Trung học phổ thông sa sút nhiều, gây nỗi lo âu trong xã hội.Thực tế có nhiều dấu hiệu cho thấy học sinh không hứng thú nhiều với môn Lịch sử, thậm chí còn sợ học Lịch sử.

Cụ thể, khi Bộ Giáo dục và Đào tạo ra chủ trương môn Lịch sử là môn thi tự chọn trong kỳ thi THPT Quốc gia thì có những Hội đồng thi chỉ có một thí sinh dự thi, điểm thi bình quân của môn Lịch sử thường rất thấp. Trong kì thi THPT quốc gia 2019, môn Lịch sử có điểm trung bình là 4,3 điểm, 70% số bài thi có điểm dưới 5,0 điểm. Đây là môn “đội sổ” về kết quả thi năm học này.

Tình trạng xuống cấp của môn Lịch sử có nhiều nguyên nhân, trước hết là do kiến thức sách giáo khoa quá nặng nề, lối học và thi cử nặng về truyền thụ và đo kiến thức. 

Nhìn vào thực tế  đó là do mục đích mang tính thực dụng của học sinh. Bởi lẽ, trong nhiều năm trở lại đây cho thấy, từ khi bước vào trung học phổ thông, học sinh đã đồng thời chuẩn bị cho cuộc đua, cạnh tranh vào đại học. Vì thế, học sinh không muốn học Sử chủ yếu để tập trung học những môn có lợi cho các em về tương lai kinh tế.

Một nguyên nhân nữa đến từ phía giáo viên, theo chúng tôi là do phương pháp giáo dục chưa thực sự hiệu quả. Chúng ta vẫn giáo dục theo hướng tiếp cận nội dung mà chưa chuyển sang tiếp cận năng lực. Nhồi nhét một mớ kiến thức có sẵn, vừa nặng về học thuộc ghi nhớ, vừa nặng về tuyên truyền mà không biết áp dụng vào đâu sẽ gây ra sự nhàm chán. 

Những năm trước đây, khi chưa áp dụng kĩ thuật dạy học mới vào trong quá trình giảng dạy chúng tôi thường áp dụng theo phương pháp dạy học truyền thống với các nội dung cơ bản như sau:

– Sinh hoạt chuyên môn: Phần lớn thời gian dành cho các thủ tục hành chính, trao đổi rút kinh nghiệm các tiết dạy kiểm tra đánh giá của đồng nghiệp.

– Hoạt động nhóm của học sinh trên lớp học thường chỉ mang lại hiệu quả cho những học sinh khá, giỏi.

– Các hoạt động dạy học lấy hoạt động của người thầy là trung tâm. 

– Giáo viên sẽ chuẩn bị giáo án đồng thời yêu cầu học sinh đọc sách giáo khoa, làm bài tập trước khi đến lớp. 

– Trong các tiết học giáo viên là người thuyết trình, diễn giảng, học sinh là người nghe, nhớ, ghi chép và suy nghĩ theo hướng áp đặt của thầy cô.

* Cách làm này có những ưu điểm

– Giáo viên chỉ cần soạn giáo án Word và PowerPoint, chuẩn bị bảng phụ, không tốn nhiều thời gian hướng dẫn học sinh tìm tư liệu, xác minh nguồn tư liệu.

– Học sinh tiếp cận được nội dung kiến thức mà giáo viên cung cấp một cách hệ thống, hiểu được những nội dung được giáo viên truyền đạt.

– Học sinh được rèn luyện một số kĩ năng cơ bản như phân tích, so sánh, liên hệ… 

2.1.2. Hạn chế của giải pháp cũ và những yêu cầu đặt ra cho giải pháp mới

* Đối với giáo viên

– Chưa thực sự tạo hứng thú, niềm đam mê yêu thích môn học cho học sinh.

– Không phát huy hết năng lực của học sinh, không phát hiện được những năng khiếu vượt trội, khả năng sáng tạo, chủ động trong học tập của học sinh.

       – Ở trên lớp, giáo viên phải làm việc nhiều mà chủ yếu là thuyết trình dẫn đến không khí tiết học trở nên nặng nề, nhàm chán. 

* Đối với học sinh

–  Học sinh không có điều kiện để thể hiện khả năng sáng tạo, năng khiếu của bản thân, khả năng tự học, tự tìm kiếm nguồn tài liệu hạn chế.

– Nảy sinh tâm lí thụ động trông chờ kiến thức truyền đạt từ thầy cô.

– Học sinh thiếu kỹ năng phối hợp, tương tác giữa cá nhân với nhóm tập thể.

2.2. Giải pháp mới cải tiến.

2.2.1. Mô tả bản chất của giải pháp mới: Tính mới, tính sáng tạo của giải pháp và cách thực hiện

Hiện nay chương trình môn Lịch sử hướng học sinh tới nhận thức đúng về những giá trị truyền thống của dân tộc, giúp học sinh hình thành, phát triển những phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam và những giá trị phổ quát của công dân toàn cầu.

Để đảm bảo cho học sinh tiếp cận một cách toàn diện các lĩnh vực chính trị, quân sự, kinh tế, xã hội, văn hóa, tư tưởng… của dân tộc và nhân loại trong các thời kỳ lịch sử, tạo cơ sở định hướng để học sinh có điều kiện thuận lợi hơn trong việc học tập các môn khác (Ngữ văn, Địa lý, Giáo dục công dân, Giáo dục Quốc phòng và an ninh, Nghệ thuật, …), xây dựng năng lực tự học suốt đời và khả năng ứng dụng vào cuộc sống những hiểu biết về lịch sử, văn hóa, xã hội Việt Nam và thế giới.

Giúp học sinh hiểu sâu hơn vai trò của sử học trong đời sống thực tế, những ngành nghề có liên quan đến lịch sử để học sinh có cơ sở định hướng nghề nghiệp sau này cũng như có đủ năng lực cơ bản để giải quyết những vấn đề có liên quan đến lịch sử và tiếp tục tự học lịch sử suốt đời. Thay vì các tiết học theo phương pháp truyền thống theo lối truyền thụ kiến thức một chiều từ người thầy bó hẹp trong không gian lớp học, chúng tôi tăng cường hoạt động trải nghiệm thực tế, giúp học sinh phát triển tình yêu, sự say mê, ham thích tìm hiểu lịch sử dân tộc Việt Nam, lịch sử thế giới. Nhận thấy việc học sinh được đi trải nghiệm thực tế tại thực địa, tại các di tích lịch sử sẽ mang đến hiệu quả học tập tốt tuy nhiên việc này trên thực tế sẽ rất khó để thường xuyên tổ chức được cho học sinh chính vì vậy chúng tôi đã chủ động tìm tòi áp dụng những hình thức học tập trải nghiệm sáng tạo phù hợp với điều kiện của học sinh nhà trường. Cụ thể chúng tôi đã tiến hành các hình thức học tập trải nghiệm sáng tạo như sau:

Hình thức 1: Trải nghiệm thực địa

Để thực hiện được hình thức này chúng tôi đã tiến hành như sau:

– Trong khi lên kế hoạch giảng dạy trước khi bước vào năm học chúng tôi rà soát xem những di tích lịch sử nào có thể đưa học sinh đến học tập, trải nghiệm. Sau đó thảo luận chọn địa điểm trải nghiệm.

– Liên hệ với các nhóm chuyên môn khác trong trường để có thể kết hợp thực hiện chuyến trải nghiệm, tiết kiệm chi phí cho chuyến thăm quan đồng thời tích hợp liên môn được các kiến thức môn học.

– Báo cáo, xin ý kiến chỉ đạo từ Ban giám hiệu nhà trường, sau khi được phê duyệt thì đưa vào kế hoạch giáo dục của năm học.

– Các nhóm chuyên môn thống nhất bàn bạc chọn thời điểm, nội dung, kinh phí phù hợp cho buổi trải nghiệm. 

– Cử người đi tiền trạm, liên hệ toàn bộ nội dung buổi trải nghiệm.

– Phối hợp với phụ huynh học sinh, giáo viên chủ nhiệm để hỗ trợ cho buổi trải nghiệm.

– Giáo viên yêu cầu học sinh đọc trước tài liệu, lên mạng tìm hiểu trước thông tin về địa điểm mà học sinh sẽ tới trong buổi trải nghiệm, đưa ra yêu cầu nội dung tìm hiểu cho học sinh trong buổi trải nghiệm.

– Quán triệt tới học sinh nội quy, quy định của chuyến trải nghiệm.

– Kết thúc chuyến trải nghiệm yêu cầu học sinh viết bài thu hoạch theo nội dung đã yêu cầu từ trước buổi trải nghiệm.

(PHỤ LỤC 1 – TRANG 11 – 13)

Hình thức 2: Gặp gỡ giao lưu với nhân chứng lịch sử

Chúng tôi đã tiến hành như sau:

– Liên hệ với Hội cựu chiến binh của huyện xin danh sách những người đã tham gia vào cuộc cách mạng tháng Tám, kháng chiến chống Pháp, kháng chiến chống Mĩ…. hiện còn sinh sống trên địa bàn huyện. Ngoài ra chúng tôi còn làm các phiếu điều tra cho cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh nhà trường học sinh xem có quen biết, hay có người thân nào đã từng tham gia chiến tranh không?

– Sau khi thu thập được thông tin chúng tôi thống kê lập danh sách cụ thể chi tiết những nhân chứng lịch sử đó.

– Báo cáo Ban giám hiệu nhà trường xin ý kiến chỉ đạo, nếu được chấp thuận sẽ đưa vào kế hoạch giảng dạy của năm học.

– Tùy vào hoàn cảnh cụ thể của nội dung bài học, điều kiện sức khỏe của nhân chứng mà chúng tôi lên kế hoạch cho buổi gặp gỡ giao lưu: có thể mời nhân chứng đến trường học hoặc đến nhà của nhân chứng.

– Yêu cầu học sinh: chuẩn bị chu đáo cho buổi gặp gỡ như tìm hiểu trước nội dung bài học, tập hợp một số câu hỏi băn khoăn thắc mắc mạnh dạn đặt câu hỏi, chú ý lắng nghe ghi chép trong quá trình giao lưu.

– Yêu cầu học học sinh viết bài thu hoạch sau buổi gặp gỡ giao lưu với nhân chứng lịch sử.

(PHỤ LỤC 2 – TRANG 14)

Hình thức 3: Sân khấu hóa 

Để có những tiết học diễn ra hình thức sân khấu hóa có hiệu quả, bổ ích phát huy được các năng khiếu vượt trội của học sinh chúng tôi đã tiến hành các bước sau:

Bước 1: Giáo viên căn cứ vào nội dung, mục tiêu cụ thể của bài học để xây dựng kịch bản hoặc hướng dẫn học sinh tự xây dựng kịch bản.

Bước 2: Giáo viên yêu cầu tái hiện nội dung lịch sử bằng vở kịch trong đó yêu cầu cụ thể về thời gian thể hiện vai diễn theo kịch bản đã được các nhóm xây dựng, cấm xuyên tạc lịch sử.

Bước 3: Các nhóm thảo luận xây dựng kịch bản, phân công nhiệm vụ, sau khi viết xong kịch bản thì gửi trước cho giáo viên để trao đổi, góp ý. Sau khi được giáo viên phê duyệt các nhóm tiến hành tập dượt trước ở nhà.

Bước 4: Các nhóm được phân công lên diễn xuất.

Bước 5: Nhận xét, đánh giá

+ Các nhóm tự nhận xét đánh giá cho nhóm của mình.

+ Các nhóm còn lại bổ sung đánh giá nhận xét chéo cho nhau.

+ Giáo viên tổng kết, nhận xét, rút kinh nghiệm.

Bước 6: Giáo viên tiến hành cho điểm có thể cho điểm miệng, điểm 15 phút cho những nhóm làm việc tích cực hiệu quả còn những nhóm chưa làm tốt thì khuyến khích động viên các em ở những giờ học tiếp theo.

(PHỤ LỤC 3 – TRANG 15 – 20)

Hình thức 4: Tổ chức các trò chơi

Trong thời đại 4.0 như ngày nay việc áp dụng các trò chơi trong các tiết dạy Lịch sử nói riêng và các môn học khác nói chung trở nên đơn giản và dễ dàng hơn rất nhiều đặc biệt ở trường THPT Yên Khánh A từ năm học 2017 – 2018 đã trang bị hệ thống máy chiếu, hệ thống âm thanh ở tất cả 33 lớp học của toàn trường đây là một thuận lợi hết sức cơ bản mà chúng tôi có được. Chính vì vậy chúng tôi đã tích cực đẩy mạnh tổ chức các trò chơi lịch sử để nâng cao chất lượng giờ dạy. Để các trò chơi có được hiệu quả cao nhất chúng tôi tiến hành thực hiện như sau:

– Chọn trò chơi phù hợp với mục đích yêu cầu của bài học, phù hợp với kĩ năng cần rèn luyện cho học sinh.

– Tổ chức, biên soạn câu hỏi cho trò chơi phải bám sát vào “chuẩn kiến thức, kĩ năng” của môn học.

– Tổ chức các trò chơi phải xác định thời gian phù hợp thường chỉ dao động trong vòng 3 đến 5 phút trừ các tiết ôn tập hay ngoại khóa thì có thể kéo dài hơn.

– Luôn thay đổi các trò chơi để kích thích thu hút học sinh, tránh sự nhàm chán.

– Khi tổ chức trò chơi giáo viên phải có thể lệ về cách chơi một cách rõ ràng, là trọng tài công bằng, chính xác, vừa là cổ động viên tích cực để khích lệ cổ vũ tinh thần cho các em học sinh.

(PHỤ LỤC 4 – TRANG 21 -24)

Hình thức 5: Tổ chức các tiết học dưới hình thức ngoại khóa chuyên đề

Thay vì những tiết học truyền thống diễn ra trên không gian các lớp học chúng tôi đã thay đổi sang hình thức hoạt động ngoại khóa chuyên đề. Để thực hiện được những buổi hoạt động ngoại khóa, chuyên đề hiệu quả chúng tôi tiến hành theo quy trình sau:

– Thứ nhất: Sau khi bàn bạc thống nhất giữa các thành viên trong nhóm chuyên môn, lựa chọn chuyên đề, hình thức và cách thức thực hiện.

– Thứ hai: Báo cáo xin ý kiến chỉ đạo từ Ban giám hiệu nhà trường. Nếu được chấp nhận sẽ đưa vào kế hoạch giáo dục năm học.

– Thứ ba: Lên kế hoạch, phân công nhiệm vụ cụ thể cho các thành viên trong nhóm chuyên môn, dự kiến thời gian, địa điểm, lựa chọn các kĩ thuật dạy học phù hợp và thành phần của chuyên đề.

– Thứ tư: Chuyển giao nhiệm vụ học tập cho học sinh, đôn đốc, kiểm soát việc thực hiện nhiệm vụ học tập của học sinh trước khi buổi chuyên đề chính thức diễn ra.