SKKN Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc h’mông trên địa bàn huyện kỳ sơn, tỉnh nghệ an

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài 

Văn hóa là một hiện tượng xã hội có tính kế thừa bền vững, gắn liền với cuộc sống và sự phát triển bền vững của xã hội. Văn hóa của một dân tộc được thể hiện ở bản sắc văn hóa của dân tộc đó. Bản sắc của dân tộc được thể hiện qua giá trị văn hóa của dân tộc đó. Như vậy, giá trị văn hóa của dân tộc được ông cha truyền từ đời này qua đời khác trong suốt chiều dài lịch sử, là thước đo trình độ phát triển và đặc tính riêng của mỗi dân tộc. 

Việt Nam là quốc gia đa dân tộc với 54 dân tộc anh em. Mỗi dân tộc đều có những nét văn hóa đặc thù. Sự đan xen bản sắc văn hóa của các dân tộc tạo nên tính đa dạng của văn hóa Việt Nam. Trong quá trình phát triển các dân tộc đã hình thành nên những bản sắc văn hóa đặc trưng, đồng thời chính bản sắc văn hóa đó trở thành “nguồn sống”, động lực cho các dân tộc tồn tại và phát triển. Trong các vùng văn hóa của Việt Nam, Kỳ Sơn là một huyện nằm ở phía tây của Nghệ An; là nơi tập trung một vùng văn hóa đặc sắc của cộng đồng dân tộc. Dân tộc H’mông là một trong 5 tộc người bản địa ở đây, chiếm gần 50% dân số Kỳ Sơn. Trong quá trình sinh sống và phát triển, dân tộc H’mông đã để lại giá trị văn hóa độc đáo và sâu sắc. Nền văn hóa ấy không chỉ ảnh hưởng sâu xa đến từng cá nhân trong cộng đồng người H’mông mà còn góp phần làm phong phú thêm những giá trị cho nền văn hóa dân tộc ở tỉnh Nghệ An.  

Trong những năm gần đây, sự quan tâm của Đảng và nhà nước trong việc đầu tư, phát triển bình đẳng về kinh tế, chính trị, xã hội giữa các vùng miền nói chung và tỉnh Nghệ An nói riêng đã tạo điều kiện cho các dân tộc ít người phát triển. Tuy nhiên cũng còn tồn tại một số vấn đề trong quá trình phát triển kinh tế- xã hội đã ít nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Nhiều bản sắc văn hóa truyền thống của người H’mông bị mai một dần theo thời gian, không còn giữ được những giá trị nguyên sơ vốn có do ảnh hưởng của kinh tế thị trường và hiện tượng xâm nhập và phát triển một cách không bình thường của đạo Tin lành trên địa bàn. Đây không phải là vấn đề tôn giáo thuần tuý, mà đã có những động thái lợi dụng tôn giáo vùng dân tộc thiểu số, gây nên những phức tạp về an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội. Một điều đáng buồn hơn nữa là một trong chính những người đã tạo ra bản sắc văn hóa đó lại chối bỏ sự tồn tại của nó, đặc biệt là thế hệ trẻ của chính dân tộc H’mông trên địa bàn Kỳ sơn không biết được những tập quán của mình. 

Là một người con sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Kỳ Sơn, bản thân tôi hơn ai hết thấy được những thay đổi của văn hóa dân tộc H’mông trước những biến động của cuộc sống. Bên cạnh đó, tôi cũng muốn nghiên cứu để làm rõ thêm những vai trò của dân tộc H’mông trong bối cảnh hội nhập, góp thêm vào sự đa dạng của văn hóa Việt Nam đồng thời đưa một luồng gió mới trong phát triển kinh tế du lịch thông qua bản sắc văn hóa đặc thù. Chính vì những lý do đó mà chúng tôi chọn đề tài “Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc H’mông trên địa bàn huyện Kỳ sơn, tỉnh Nghệ An hiện nay”. 

2. Mục đích, nhiệm vụ, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

2.1. Mục đích nghiên cứu  

Đề tài nghiên cứu bản sắc văn hóa dân tộc H’mông, thực trạng giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa người H’mông trên địa bàn huyện Kỳ sơn hiện nay và đưa ra các giải pháp góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc H’mông ở Kỳ sơn nói riêng và tỉnh Nghệ An nói chung thông qua dạy học dự án, stem về du lịch do chính các em học sinh thiết kế xây dựng trong thời gian học online ở nhà, qua đó tuyên truyền đến người dân và tìm ra được giải pháp khắc phục tình trạng học sinh bỏ học giữa chừng đi học nghề, lấy vợ, lấy chồng đang diễn ra có xu hướng gia tăng trong giai đoạn hiện nay. 

2.1. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài  

Để thực hiện được mục tiêu trên, đề tài hướng vào giải quyết các nhiệm vụ cụ thể sau: 

• Phân tích và làm rõ các nét văn hóa của dân tộc H’mông và chỉ ra bản sắc văn hóa đặc trưng của dân tộc H’mông.  
• Đánh giá thực trạng việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc H’mông ở huyện Kỳ sơn, tỉnh Nghệ An hiện nay và chỉ ra các nguyên nhân của thực trạng đó. 
• Đề xuất các giải pháp nhằm giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc H’mông ở huyện Kỳ sơn trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa. 

2.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu  

1. Đối tƣợng nghiên cứu 

• Với mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đã được trình bày ở trên, đề tài xác định đối tượng nghiên cứu là bản sắc văn hoá dân tộc H’mông ở huyện Kỳ sơn, tỉnh Nghệ An. 
• Với đề tài này đã thực nghiệm năm học 2020 – 2021 ở lớp 11A2; 11C1 và năm học 2021 – 2022 ở lớp 10A1, 11C1, 10C3 tại Trường THPT . 

1. Phạm vi nghiên cứu 

Đề tài nghiên cứu những nét văn hóa đặc trưng cơ bản tạo nên bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc H’mông ở huyện Kỳ sơn tỉnh Nghệ An nhằm đưa ra các biện pháp gìn giữ và phát huy nó trong giai đoạn hiện nay. 

2.4. Phương pháp nghiên cứu – Phương pháp lý luận: Vận dụng quan điểm lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà Nước về dân tộc, về văn hóa, chính sách phát triển văn hóa dân tộc. 

Tìm hiểu, vận dụng một số phương pháp, công trình nghiên cứu về dân tộc, bản sắc văn hóa dân tộc để phân tích tổng hợp thông tin liên quan đến đề tài. 

• Phương pháp thực tiễn: Tiến hành điều tra, khảo sát về thực trạng của việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc H’mông trên địa bàn huyện Kỳ sơn, tỉnh Nghệ An. 
• Phương pháp phỏng vấn: Phương pháp này kết hợp với phương pháp điều tra, khảo sát thực hiện hỏi ý kiến người dân H’mông của nhiều thế hệ để hiểu rõ hơn về bản sắc văn hóa dân tộc H’mông, thực trạng sử dụng, giữ gìn và phát huy từ trước đến nay. 
• Phương pháp trao đổi thử nghiệm: Trao đổi trong đồng nghiệp để bổ sung, hoàn thiện nội dung. 
• Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành thể nghiệm để từ đó đánh giá mức độ tiếp thu, hứng thú và khả thi đối với học sinh miền núi hay không. 

3. Tính mới của đề tài 

Khơi dậy ý thức được giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc thông qua dạy học dự án, stem, NCKH vào trong đời sống hằng ngày. Lợi ích văn hóa gắn liền với lợi ích kinh tế trên con đường hội nhập và phát triển kinh tế du lịch ngay trên mảnh đất quê hương Kỳ Sơn. Ý thức bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường sau quá trình sưu tầm tranh ảnh, nội dung cho chủ đề, dự án. 

PHẦN II. NỘI DUNG 

1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ VIỆC GIỮ GÌN VÀ PHÁT HUY BẢN SẮC VĂN HÓA 

• Khái niệm về văn hóa và bản sắc văn hóa  

1.1. Văn hóa  

Khái niệm văn hóa được hiểu rất khác nhau. Văn hóa của loài người đã có từ rất lâu rồi, nhưng mãi đến thế kỉ XVIII thuật ngữ văn hóa như một khái niệm khoa học mới được hình thành. Đến nay có khoảng 400 định nghĩa khác nhau về văn hóa. Tình hình đó phản ánh bản thân nội hàm khái niệm văn hóa rất rộng, mỗi khoa học lại tiếp cận văn hóa từ những đặc trưng khác nhau. 

Hồ Chí Minh – danh nhân văn hóa thế giới – trong bài viết “ mục đọc sách” đã nói về giá trị, ý nghĩa của đời sống văn hóa: “ Ý nghĩa của văn hóa: vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hang ngày về mặc, ăn,ở và các phương thức sử dụng. 

Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa. Văn hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu của đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”  

Từ quan điểm này chúng ta có thể thấy văn hóa là toàn bộ những gì do con người tạo ra. Văn hóa vật chất bao gồm các đồ vật, công nghệ và cả một bộ phận nghệ thuật. Văn hóa tinh thần bao gồm ngôn ngữ, các kiến thức, kĩ năng, giá trị, tín ngưỡng và phong tục tập quán. Có thể nói, về bản chất văn hóa thể hiện trình độ phát triển của con người. Văn hóa chính là dấu ấn cộng đồng được ghi lại, được lưu truyền vào những phong tục tập quán, nghi lễ, tôn giáo, cách ứng xử, các mối quan hệ và cả ở những công trình hay các sản phẩm vật chất, cũng như các tác phẩm nghệ thuật do chính con người ở cộng đồng hay dân tộc đó sáng tạo ra trong những giai đoạn lịch sử khác nhau. 

Như vậy, giá trị văn hóa được tích lũy trong quá trình hoạt động của con người. Trong suốt quá trình đó đã hình thành nên bản sắc văn hóa riêng của mỗi dân tộc. Yếu tố dân tộc là yếu tố quyết định quan trọng nhất của một nền văn hóa. 

Chính vì thế, nói đến văn hóa là nói đến dân tộc, một dân tộc đánh mất bản sắc văn hóa, truyền thống văn hóa thì dân tộc đó mất tất cả. Chính vì vậy việc kế thừa, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc là vấn đề có ý nghĩa hết sức to lớn đối với một dân tộc. 

1.2. Bản sắc văn hóa 

Lịch sử phát triển văn hóa nhân loại cho thấy, nền văn hóa của tất cả các dân tộc đều có xu hướng bản sắc văn hóa. Các nếp cẩm, nếp nghĩ, tâm lý cộng đồng, quan hệ giao tiếp, điều kiện tự nhiên và ngôn ngữ dân tộc… luôn luôn tương tác thành diện mạo văn hóa của mỗi dân tộc. Các đặc điểm về truyền thống đạo đức, các quy chuẩn thẩm mỹ làm thành những nét đặc thù trong văn hóa của mỗi dân tộc. Chính vì vậy, mỗi nền văn hóa bao giờ cũng tàng chứa những tố chất đặc sắc, tạo nên nét riêng của mình đó là bản sắc. Cái bản sắc đó được kết tinh từ tâm hồn, khí phách hàng ngàn đời của dân tộc, nó là căn cước để nhận dạng nó trong hàng trăm ngàn nền văn hóa, là bộ gen để di truyền bản sắc truyền thống của mình cho các thế hệ mai sau.  

Bản sắc văn hóa là cái bảo đảm cho thế ổn định và trường tồn của một nền văn hóa. Như vậy có thể hiểu bản sắc văn hóa là cái cốt lõi, nội dung, bản chất của một nền văn hóa riêng vốn có của một nền văn hóa của một dân tộc. Những nét riêng ấy thường được biểu hiện qua các giá trị văn hóa vật chất và tinh thần, vật thể và phi vật thể. Các giá trị văn hóa này ra đời gắn với chính điều kiện môi sinh mà dân tộc ấy thích nghi và phát triển qua các giai đoạn khác nhau của một dân tộc. Những giá trị văn hóa ấy, cho dù có trải qua những thăng trầm biến cố của lịch sử nó cũng không những không mất đi, mà cùng với thời gian, nó còn tiếp nhận những cái hay, cái đẹp, cái phù hợp của văn hóa các dân tộc khác làm phong phú, đặc sắc hơn cho dân tộc mình, làm cho nó luôn là nó chứ không phải cái khác. 

Bản sắc văn hóa dân tộc là các giá trị tiêu biểu, bền vững, phản ánh sức sống của từng dân tộc, nó thể hiện tập trung ở truyền thống văn hóa. Truyền thống văn hóa là các giá trị do lịch sử để lại được các thế hệ sau tiếp nối, khai thác và phát huy trong thời đại của họ để tạo nên một dòng chảy liên tục trong lịch sử văn hóa các dân tộc. Tuy nhiên, khái niệm bản sắc văn hóa không phải là bất biến, cố định mà nó luôn vận động mang tính lịch sử cụ thể. Trong quá trình này nó luôn đào thải những yếu tố cổ hủ, bảo thủ, lạc hậu và tạo ra những yếu tố mới để thích nghi với sự đòi hỏi của thời đại. 

Như vậy bản sắc văn hóa dân tộc có nhiều màu sắc, nhiều mức độ và quy mô khác nhau, tạo nên giá trị to lớn, bền vững của bản sắc văn hóa dân tộc. Đây chính là nguồn nuôi dưỡng vô tận tâm hồn và đời sống tinh thần của các đồng bào dân tộc. Đây là một kho tàng quý giá và vô tận, là di sản quý báu của văn hóa Việt Nam. Vì vậy, việc giữ gìn, kế thừa và phát huy bản sắc văn hóa của một dân tộc cần có sự thống nhất chặt chẽ, hài hòa và thực hiện đúng theo định hướng của Đảng và Nhà nước và ý thức dân chủ tự nguyện của nhân dân.