SKKN Giúp học sinh cũng cố kiến thức, rèn luyện phương pháp suy luận thông qua khai thác một số bài toán hình học đơn giản lớp 9

• MỞ ĐẦU

• Lý do thực hiện đề tài

– Trong quá trình giảng dạy nói chung và bồi dưỡng học sinh lớp 9 nói riêng thì việc khai thác,  định hướng, liên kết, phát triển mở rộng bài toán hình học là một vấn đề rất quan trọng, nó không chỉ giúp cho học sinh nắm bắt kĩ kiến thức của một dạng toán cơ bản mà còn nâng cao tính khái quát hoá, đặc biệt hoá một bài toán để từ đó phát triển tư duy, nâng cao tính sáng tạo cho các em học sinh. Hơn nữa, việc khai thác, mở rộng các bài toán hình khác nhau, tìm mối liên hệ chung giữa chúng sẽ giúp cho học sinh hứng thú và phát triển năng lực tự học một cách khoa học khi học môn hình học trong trường phổ thông.

Qua nhiều năm giảng dạy và bồi dưỡng học sinh tôi được tiếp xúc với rất nhiều đối tượng học sinh và thấy rằng đa số học sinh không nhớ những bài đã làm thậm chí có những bài chỉ khác nhau bởi lời văn nhưng nội dung lại hoàn giống với bài toán cũ. Đặc biệt là các bài toán  phát triển và bài toán tổng quát học sinh thường không có kỷ năng nhận ra. 

Thực tế chất lượng học sinh đại trà và học sinh giỏi toán đặc biệt về môn hình học trong nhà trường còn thấp. Học sinh còn ngại khi học toán đặc biệt là hình học. Việc ôn tập và khai thác các bài hình cơ bản trong sách giáo khoa, tài liệu chưa thực sự kích thích được hứng thú học tập của học sinh.

– Chưa có tài liệu cụ thể nhằm nghiên cứu, rèn luyện phương pháp suy luận nhằm cũng cố kiến thức, phát huy được vai trò sáng tạo của người học thông khai thác các bài toán trong chương trình hình học lớp 9.

– Từ những nguyên nhân trên, tôi lựa chọn đề tài sáng kiến kinh nghiệm: “Giúp học sinh cũng cố kiến thức, rèn luyện phương pháp suy luận thông qua khai thác một số bài toán hình học đơn giản lớp 9”

• Mục đích nghiên cứu

– Nghiên cứu nhằm mục đích: Nâng cao hiệu quả ôn tập củng cố kiến thức cho học sinh.

– Cung cấp kiến thức và phương pháp tự học cho học sinh khi học bộ môn Hình học.

– Hình thành tính tích cực, tự giác, chủ động của học sinh. Khơi dậy tính sáng tạo và giải toán của học sinh.

– Phát triển năng lực tự học, biết khai thác và mở rộng các bài toán từ đó giúp các em hình thành phương pháp giải.

– Giúp học sinh hứng thú hơn trong học tập đặc biệt là bồi dưỡng học sinh giỏi cũng như ôn tập đối với học sinh cuối cấp.

• Đối tượng nghiên cứu

–  Phương pháp hình thành tính tích cực, tự giác, chủ động và năng lực tự học của học sinh.

– Các hướng phát triển bài toán trong sách giáo khoa cấp hai và một số bài toán cơ bản khác.

1. Phương pháp nghiên cứu

– Lựa chọn một số bài tập cơ bản trong các lớp 9 trong chương trình học. Hướng dẫn học sinh cách giải trên cơ sở vận dụng kiến thức thức, phát triển đến sử dụng các nội dung kiến thức từ đơn giản đến phức tạp, từ cụ thể đến khái quát bài toán,… hình thành những bài toán tương tự có cùng phương pháp giải.

• Nội dung của sáng kiến kinh nghiệm: 

• Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm

– Đặc điểm của lứa tuổi THCS là muốn tự mình khám phá, tìm hiểu trong quá trình nhận thức. Các em có khả năng điều chỉnh hoạt động học tập, sẵn sàng tham gia các hoạt động học tập khác nhau nhưng cần phải có sự hướng dẫn, điều hành một cách khoa học và nghệ thuật của thầy cô giáo. Hình thành tính tích cực, tự giác, chủ động và đồng thời phát triển năng lực tự học của học là một quá trình lâu dài, kiên nhẩn và phải có phương pháp. Tính tích cực, tự giác, chủ động và năng lực tự học của học sinh được thể hiện một số mặt sau:

–  Biết tìm ra phương pháp nghiên cứu giải quyết vấn đề, khắc phục các tư tưởng rập khuôn, máy móc. Có kĩ năng phát hiện những kiến thức liên quan với nhau, nhìn nhận một vấn đề ở nhiều khía cạnh. Phải có óc hoài nghi, luôn đặt ra các câu hỏi tại sao? Do đâu? Như thế nào? Liệu có trường hợp nào nữa không? Các trường hợp khác thì kết luận trên có đúng nữa không? Và phải biết tổng hợp các bài toán liên quan. Tính chủ động của học sinh còn thể hiện ở chổ biết nhìn nhận vấn đề và giải quyết vấn đề. Có khả năng khai thác một vấn đề mới từ những vấn đề đã biết.

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

Xuất phát từ những ưu điểm của việc đổi mới SGK, đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên đã đem lại hiệu quả nhất định của việc dạy học giải bài tập toán nói chung và bài tập Hình nói riêng hiện nay.

Từ những nhược điểm nêu trên đã làm cho việc dạy học giải bài tập toán Hình gặp những khó khăn đó là: Nhiều tiết luyện tập trở nên khô cứng, nhàm chán đối với học sinh khá giỏi, nặng nề đối với học sinh yếu kém. Việc dạy học giải toán Hình có khi là hoạt động vấn đáp giữa giáo viên với một số học sinh khá giỏi hoặc cũng có khi nó chỉ đơn thuần là giải bài tập Hình, chưa khai thác được chức năng của các bài tập toán, chưa phát triển các bài toán đó thành các dạng liên quan để giúp học sinh rèn luyện thói quen đưa lạ về quen, từ cụ thể hoá đến khái quát hoá. Từ đó mà dễ gây ra tâm lí nhàm chán không ham thích môn học đối với học sinh yếu kém và sự coi thường bộ môn của một số học sinh khá giỏi, vì vậy không đáp ứng được mục tiêu về việc rèn luyện kĩ năng kĩ xảo năng lực sáng tạo cho học sinh. Vì lí do đó mà tiết học giải bài tập toán Hình chưa đạt hiệu quả theo mong muốn. 

Qua điều tra, tìm hiểu và thu thập các số liệu cụ thể ở các lần kiểm tra thường xuyên và định kỳ đối với hai lớp 9B2, 9B3,9B4 ở trường THCS Nguyễn Du, tôi đã thu được kết quả sau:

– 70% học sinh chưa đạt được mức độ vận dụng.

– 20% học sinh đạt được yêu cầu ở mức độ vận dụng.

– 10% học sinh đạt yêu cầu mức độ vận dụng và khai thác tốt các bài toán.

Từ thực trạng trên, bản thân tôi thấy phải có sự thay đổi cách thức giảng dạy bộ môn toán, đặc biệt là trong hoạt động giải bài tập toán. Vì vậy, việc khai thác các chức năng của các bài tập toán trong dạy giải bài tập toán 9 ở trường THCS là rất cần thiết.

• . Giải pháp

– Tiến hành dạy học đối với một nhóm học sinh lớp 9B3 trường THCS Nguyễn Du.

– Khảo sát, đánh giá chất lượng học sinh.

– Tiến hành ôn tập một số nội dung trong chương trình đã học; Mỗi nội dung kiến thức chọn một vài bài hình cơ bản.

– Hướng dẫn học sinh giải và khai thác các bài toán hình học đó  đồng thời củng cố và yêu cầu ghi nhớ kiến thức vận dụng.

– Phát triển các bài toán tương tự có cùng cách giải.

– Phát triển, khái quát hóa bài toán ở mức độ nâng cao vận dụng kiến thức bổ sung theo chương trình học.

– Đánh giá kết quả vào cuối đợt ôn tập.

2.3.1. Giải pháp cụ thể:

• Xác định mục tiêu, yêu cầu của hoạt động dạy học giải bài tập Hình.

Để đảm bảo được sự thành công cho một hoạt động giải toán hình, trước hết người giáo viên cần phải xác định được mục tiêu của cả giờ học và mục tiêu