SKKN Giúp học sinh lớp 5 học tốt các bài toán về hình thang

1.   Mở đầu

1.1 Lí do chọn đề tài  

Như chúng ta được biết Tiểu học là bậc học phổ cập, tạo tiền đề để nâng cao dân trí là cơ sở ban đầu hết sức quan trọng để đào tạo thế hệ trẻ trở thành những công dân tốt mang trong mình những phẩm chất tạo thành cốt lõi của một nhân cách Việt Nam trong giai đoạn mới. Những phẩm chất đó là: Trí tuệ phát triển, ý chí cao, tinh thần đẹp.

Mỗi môn học ở Tiểu học đều góp phần vào việc hình thành và phát triển những cơ sở ban đầu rất quan trọng của nhân cách con người Việt Nam. Trong các môn học ở Tiểu học, môn Toán có một vị trí rất quan trọng vì môn Toán giúp học sinh nhận biết những mối quan hệ về số lượng và hình dạng không gian của thế giới hiện thực. Nhờ đó mà học sinh có phương pháp nhận thức một số mặt của thế giới xung quanh và biết cách hoạt động có hiệu quả trong đời sống. Mặt khác, môn Toán góp phần quan trọng  vào việc hình thành các phẩm chất cần thiết và quan trọng của người lao động như: cần cù, cẩn thận, có ý chí vượt khó, làm việc có kế hoạch, có nề nếp và tác phong khoa học.

Trong chương trình toán Tiểu học, tôi thấy rằng: Hình học là một trong những nội dung cơ bản, không thể thiếu của chương trình toán Tiểu học. Nó được rải đều ở tất cả các khối lớp và được nâng cao dần về mức độ. Từ nhận diện hình ở lớp 1, 2 sang đến tính chu vi, diện tích ở các lớp 3, 4, 5. Nói chung phần hình học là phần học tương đối khó trong chương trình môn Toán, vì nó đòi hỏi người học khả năng tư duy trừu tượng, những em có khả năng tư duy nhanh sẽ rất thích học môn này, ngược lại những em tư duy chậm hơn thì rất ngại học, dẫn đến tình trạng học sinh chưa đạt môn Toán chiếm tỉ lệ khá cao so với các môn khác.

Để tháo gỡ những khó khăn trên, trong quá trình giảng dạy tôi rút ra một vài kinh nghiệm trong việc giúp học sinh học tốt các bài có nội dung hình học, đặc biệt là hình thang. Vì vậy, tôi đã nghiên cứu và viết sáng kiến kinh nghiệm: “Giúp học sinh lớp 5 học tốt các bài toán về hình thang”. 

1.2 Mục đích nghiên cứu

– Nhằm nâng cao chất lượng học sinh yếu kém 

– Giúp học sinh hình thành kĩ năng ,sử dụng thành  thạo và vận dụng một cách linh hoạt các công thức trong giải toán 

1.3 Đối tượngvà phạm vi nghiên cứu

– Tìm hiểu nội dung phương pháp dạy hình thang. 

– Nghiên cứu cách hình thành kiến thức mới và vận dụng vào từng bài cụ thể . 

– Tiến hành thực nghiệm. 

1.4. Phương pháp nghiên cứu: 

– Phương pháp nghiên cứu tài liệu 

– Phương pháp điều tra 

– Tìm hiểu thực trạng dạy của giáo viên và học sinh                               

– Phương pháp thực nghiêm sư phạm .Dạy thực nghiệm kiểm tra chất lượng học sinh 

– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.

Hiện nay, học sinh hầu hết ở các trường đều được học 2 buổi/ngày nên các em có nhiều thời gian để ôn luyện kiến thức và rèn kĩ năng. Thực tế cho thấy học sinh học môn Toán đặc biệt là hình học thường tiếp thu một cách thụ động, do có một số giáo viên trong giảng dạy còn sử dụng phương pháp cũ là thuyết trình, cốt sao học sinh nắm được các yếu tố của một hình như: cạnh, góc, đỉnh và công thức cơ bản của hình là đủ. Chính vì vậy, học sinh không hình dung được cách giải các bài toán có tính thực tiễn, có liên quan sâu xa hơn, từ đó tạo cho các em có thói quen ỷ lại, thụ động, dễ quên và trì trệ trong tư duy.

Tôi đã dự giờ một số tiết có nội dung hình học của đồng nghiệp, cụ thể về hình thang. Thực tế cho thấy giáo viên chưa nắm chắc phương pháp dạy của từng bài. Chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống là chính, ít chú ý đến rèn kĩ năng của môn học. Khâu chuẩn bị của giáo viên chưa chu đáo, giáo viên chưa nghiên cứu kĩ bài dạy, do đó sau mỗi bài học, học sinh chưa được khắc sâu các kiến thức cơ bản. Chẳng hạn: Khi học xong phần diện tích hình thang, giáo viên chưa mở rộng mà chỉ cho học sinh làm một số bài tập đơn lẻ, học sinh không rèn luyện được phương pháp giải toán cũng như việc so sánh liên hệ rút ra những nhận xét khái quát. Giáo viên chưa biết lật đi, lật lại một vấn đề, đặc biệt hóa, khái quát hóa vào các yếu tố không bản chất để học sinh có thói quen học tốt.

Học sinh lớp 5 được học hình thang trong 4 tiết ở sách giáo khoa, đó là:

Tiết 90: Hình thang (trang 91).

Tiết 91: Diện tích hình thang (trang 93).

Tiết 92: Luyện tập (trang 94).

Tiết 93: Luyện tập chung (trang 95).

2.2 Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.

Đánh giá sau khi kết thúc 4 tiết học cơ bản ở sách giáo khoa Toán 5 theo ba tiêu chí, tôi đã tiến hành khảo sát chất lượng tại lớp 5 trong 3 năm học liên tục , kết quả đạt được như sau : 

Đề bài                     Bài 1: Tính diện tích hình thang biết: 

a, Độ dài hai đáy lần lượt là  12cm và 8cm; chiều cao là 5cm. 

b, Độ dài hai đáy lần lượt là 9,4cm và 6,6cm; chiều cao là 10,5m.

Từ thực trạng số lượng học sinh chưa đạt ở cả ba tiêu chí trong lớp còn khá nhiều đã khiến tôi rất băn khoăn, trăn trở. Để chất lượng dạy học đạt hiệu quả tốt hơn, tôi mạnh dạn cải tiến nội dung, phương pháp nhằm giúp học sinh lớp 5 học tốt các bài toán về Hình thang của năm học này

2.3 Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề.

Việc giảng dạy các yếu tố hình học ở Tiểu học có vai trò quan trọng trong quá trình hình thành nhân cách cho học sinh, giúp phát triển trí tuệ, rèn luyện được nhiều đức tính và phẩm chất tốt như: cẩn thận, cần cù, chu đáo, khéo léo, ưa thích sự chính xác, làm việc có kế hoạch đồng thời giúp học sinh hình thành những biểu tượng về hình học và đại lượng hình học. Nó giúp các em định hướng trong không gian, gắn liền việc học với cuộc sống xung quanh, là tiền đề hỗ trợ các môn học khác như môn Mỹ thuật, Thủ công, Tự nhiên và xã hội,… là mảng kiến thức quan trọng giúp học sinh học lên cao đồng thời có thể giải quyết các bài toán thực tế xung quanh mình.

Việc nâng cao hiệu quả giảng dạy các yếu tố hình học ở bậc Tiểu học nói chung và ở lớp 5 nói riêng là một việc rất cần thiết của mỗi giáo viên. Đặc biệt đối với hình thang là một dạng hình hình học mà lớp 5 các em mới được làm quen. Vì vậy việc giúp học sinh lớp 5 học tốt các bài toán về hình thang tôi nghĩ là một việc làm thiết thực và quan trọng , nó góp phần vào sự phát triển tư duy hình học của các em. Do đó để nâng cao hiệu quả học tập của các em tôi mạnh dạn xây dựng và viết sáng kiến kinh nghiệm “Giúp học sinh lớp 5 học tốt các bài toán về hình thang”. 

Khi dạy phần nội dung hình học nói chung và phần hình thang đối với chương trình toán 5 nói riêng, tôi đã đề ra các giải pháp để thực hiện như sau:

Giải pháp1: Kết hợp chặt chẽ giữa cái cụ thể và cái trừu tượng.

Vì hình học ở Tiểu học là hình học trực quan nên phương pháp cơ bản để dạy là kết hợp chặt chẽ giữa cái cụ thể và cái trìu tượng theo con đường từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng . Tư duy trừu tượng đến thực tiễn ở đây học sinh tiếp thu và vận dụng các kiến thức hình học theo quá trình hoạt động với những vật thể thu hoặc mô hình hay sơ đồ vẽ và áp dụng những điều khái quát đã lĩnh hội được vào những trường hợp cụ thể . 

Giải pháp 2: Tổ chức quan sát và thực hành trên các mẫu vật.

Tích luỹ kinh nghiệm nhằm hình thành những kỹ năng cần thiết như nhận dạng và ghi tên hình, vẽ hình, cắt ghép hình, đo đạc và tính toán, trừu tượng hóa theo mô hình, mô tả và lập luận theo ngôn ngữ hình học.

Việc dạy hình học cần phải được tiến hành theo quá trình từ thực nghiệm đi tới kết luận và suy luận cần thiết, học sinh  tìm hiểu tính chất bằng thực nghiệm và học sinh có thể tìm thấy “dấu hiệu chung” của các hình.

Giải pháp 3: Kết hợp chặt chẽ giữa phương pháp quy nạp và phương pháp suy diễn trong dạy học.

Ta đã biết phương pháp quy nạp là phương pháp suy luận đi từ cái riêng đến cái chung từ  những trường hợp cụ thể để rút ra kết luận tổng quát. Phương pháp suy diễn là phương pháp suy luận đi từ những cái chung đến những cái riêng từ quy tắc tổng quát áp dụng vào từng  trường hợp cụ thể.

Trong giáo dục giáo viên dùng phương pháp quy nạp để dạy học sinh các kiến thức mới sau đó dùng phương pháp  suy diễn để  hướng dẫn học sinh luyện tập giải bài toán cụ thể. 

Giúp học sinh có thói quen tư duy quy nạp, có kỹ năng rút ra kết luận nhờ phép quy nạp. Đồng thời dần dần phát triển thói quen tư duy suy diễn, điều đó được tiến hành nhờ thao tác tư duy như: Phân tích tổng hợp, so sánh, đối chiếu, trừu tượng hóa. Việc phát triển tư duy của học sinh phải dần dần nắm chắc thuật ngữ ký hiệu hình học và lôgic.

Giải pháp 4: Thực hành luyện tập 

Dạy học sinh nắm vững kiến thức cơ bản, cung cấp cho học sinh đầy đủ các đơn vị kiến thức từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, cách biến đổi công thức tính để đi đến những bài toán khác có liên quan và nâng cao hơn nhằm phát triển tư duy trừu tượng cho học sinh.

Xây dựng hệ thống bài tập có quy mô, mức độ tăng dần theo sự phát triển tư duy của các em học sinh. Phân bài tập thành các nhóm từ cơ bản đến nâng cao nhằm phát huy sự sáng tạo và năng lực học tập của học sinh.

Đánh giá kết quả học tập của các em qua mỗi phần, mỗi dạng bài để nắm bắt được khả năng tiếp thu kiến thức của từng em. Từ đó giáo viên đưa ra biện pháp giảng dạy phù hợp.

Giải pháp 5: Giúp học sinh chiếm lĩnh kiến thức bằng con đường từ quan sát đến so sánh và hình thành kiến thức. 

Trong dạy học toán ở học sinh Tiểu học đặc biệt là dạy toán có nội dung hình thang thì phương pháp quan sát trực quan luôn được sử dụng nhất ở bài dạy. Giáo viên và học sinh đều thao tác trên đồ dùng để rút ra kiến thức.

Giải pháp 6: Giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản các yếu tố cơ bản của hình thang.

Bài hình thang (tiết 90)

Tôi cho học sinh quan sát hình (hình trực quan sinh động trong Bộ đồ dùng Toán 5) và giúp các em nhận diện: Hình có bốn cạnh trong đó có hai cạnh đối diện song song gọi là hình thang. Hai cạnh song song gọi là hai cạnh đáy: Đáy dài hơn gọi là đáy lớn; đáy ngắn hơn gọi là đáy bé; hai cạnh kia gọi là hai cạnh bên.