SKKN Hình thành, phát triển các phẩm chất và năng lực cho học sinh thông qua dạy học dự án phần Chuyên đề học tập Địa lí 10 – CTGDPT 2018 – CÁNH DIỀU

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lí do chọn đề tài  
2. Tính cấp thiết của đề tài 

Căn cứ vào Nghị quyết 29 – NQ/TW ngày 04/11/2013 của BCH Trung ương Đảng lần thứ 8 (khóa XI) về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo. Nghị quyết 29 đã nêu rõ yêu cầu cần phải đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam. Trong đó việc đổi mới giáo dục phổ thông được xem là khâu đột phá. Nội dung trọng tâm của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông là sự phát triển năng lực, phẩm chất của người học, từ đó nâng cao chất lượng nguồn lực trong chiến lược phát triển đất nước. Ngoài việc phát triển chương trình và biên soạn SGK thì phương pháp dạy học cần phải chú trọng tới yêu cầu sử dụng các phương pháp dạy học tích cực; chú ý cho HS thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng vào tình huống thực tiễn. Các phương pháp ấy phải kế đến như: dạy học dự án, nêu vấn đề, dạy học hợp tác…qua đó phát huy được năng lực, phẩm chất của HS. HS được tham gia vào các hình thức học tập cá nhân, học tập hợp tác… rèn luyện kĩ năng học tập, có thái độ tích cực đối với việc học tập. 

Xuất phát từ mục tiêu đổi mới giáo dục phổ thông: tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời.  

Xuất phát từ nội dung của Chuyên đề học tập Địa lí 10 gồm các vấn đề mang tính toàn cầu, có ảnh hưởng đến từng địa phương cụ thể điều đó giúp HS có thể dễ dàng liên hệ đến thực tiễn của Việt Nam, của địa phương các em sinh sống. Tính thực tiễn là yêu cầu cơ bản, không thể thiếu trong dạy học dự án, vì vậy có thể khẳng định: Nội dung của Chuyên đề học tập Địa lí 10 là địa chỉ phù hợp cho phương pháp dạy học dự án. Ngược lại, phương pháp dạy học dự án sẽ tạo điều kiện cho việc hình thành, phát triển các phẩm chất, năng lực cho HS, giúp hoàn thành hiệu quả mục tiêu của Chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lí cấp Trung học phổ thông. 

Tuy nhiên, việc sử dụng phương pháp dạy học dự án để giảng dạy ở các trường THPT còn hạn chế, nặng về lí thuyết và chưa phát huy được tính hiệu quả của nó, đặc biệt là hiệu quả trong việc hình thành, phát triển các phẩm chất và năng lực cho học sinh. Vì vậy, việc nghiên cứu lí thuyết cũng như thực tiễn của phương pháp mang tính cấp thiết không chỉ đối với phần Chuyên đề Địa lí 10 – CTGDPT 2018 nói riêng mà còn cấp thiết đối với Chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lí cấp Trung học phổ thông nói chung. 

Xuất phát từ những lí do trên tôi chọn đề tài: “Hình thành, phát triển các phẩm chất và năng lực cho học sinh thông qua dạy học dự án phần Chuyên đề học tập Địa lí 10 – CTGDPT 2018” làm sáng kiến kinh nghiệm. 

2. Đóng góp của đề tài 

• Đã thiết lập được một số chủ đề dạy học dự án phần các chuyên đề học tập Địa lí 10 – CTGDPT 2018. 
• Đã thiết kế và tổ chức dạy học theo phương pháp dự án án phần các chuyên đề học tập Địa lí 10 – CTGDPT 2018 theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực của HS. 
• Phong cách học tập của học sinh được nâng lên rõ rệt.  
• Chất lượng học tập của học sinh được nâng cao hơn.  
• Việc phải tìm hiểu, thu thập, tổng hợp kiến thức cho bài học từ thực tế được đề cập đối với bài học sử dụng phương pháp dạy học dự án có tính vận dụng thực tiễn cao (liên kết được các vấn đề thực tiễn của địa phương) nên đã tạo cho học sinh tâm thế quan tâm đến những vấn đề tự nhiên cũng như kinh tế – xã hội của nước nhà và địa phương các em sinh sống từ đó điều chỉnh hành vi và nhận thức. 
• Kết quả nghiên cứu đề tài trở thành tài liệu tham khảo cho quá trình dạy học, kiểm tra đánh giá, bồi dưỡng học sinh giỏi có hiệu quả cao hơn. 

1. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 
2. Mục đích nghiên cứu 

 Nghiên cứu cách sử dụng phương pháp dự án trong việc hình thành, phát triển các phẩm chất và năng lực, đặc biệt là các năng lực chuyên biệt môn địa lí qua đó nhằm nâng cao hiệu quả dạy học địa lí 10. 2. Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài. 
• Tìm hiểu thực trạng về sử dụng dạy học dự án trong dạy học địa lí nói chung và trong việc hình thành, phát triển các phẩm chất và năng lực cho học sinh nói riêng. 
• Nghiên cứu cách sử dụng phương pháp dạy học dự án trong việc hình thành, phát triển các phẩm chất và năng lực cho học sinh. 
• Thiết kế và tổ chức một số kế hoạch dạy học sử dụng phương pháp dạy học dự án trong việc hình thành, phát triển các phẩm chất và năng lực cho học sinh ở phần Chuyên đề học tập Địa lí 10 – CTGDPT 2018. 
• Thực nghiệm và minh chứng kết quả cụ thể. 

III. Đối tượng và phạm vị nghiên cứu 

Xác định rõ đối tượng và phạm vi nghiên cứu 

1. Đối tượng nghiên cứu 

• Phương pháp dạy học dự án. 
• Các phẩm chất và năng lực, đặc biệt là các năng lực chuyên biệt môn 

Địa lí. 

• Phần Chuyên đề học tập Địa lí 10 – CTGDPT 2018 (sách Chuyên đề học tập Địa lí 10 – Cánh Diều). 

2. Phạm vi nghiên cứu 

• Chương trình Địa lí lớp 10 – CTGDPT 2018 nói chung, Chuyên đề học tập Địa lí 10 – CTGDPT 2018 nói riêng. 
• Địa bàn nghiên cứu và thực nghiệm đề tài ở một số trường THPT trên địa bàn thị xã Hoàng Mai và huyện Quỳnh Lưu – tỉnh Nghệ An. 

1. Tổng quan của đề tài 

Phương pháp dạy học dự án đã được nhiều chuyên gia trên thế giới và Việt Nam nghiên cứu và ứng dụng. 

Ở Việt Nam, các nghiên cứu về việc vận dụng DHDA qua việc dạy học Địa lí ở trường phổ thông được thể hiện khá cụ thể trong một số bài báo khoa học chuyên ngành như: “Phương pháp Project và vấn đề đổi mới quá trình đào tạo giáo viên ở khoa Địa lí trường Đại học sư phạm” – Trần Đức Tuấn (2002), “Phương pháp dự án và công nghệ thông tin trong đổi mới phương pháp dạy học địa lí ở phổ thông” – Kiều Văn Hoan (2006), “Sử dụng phương pháp dạy học dự án có ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Địa lí ở trường phổ thông” – Trần Thị Thanh Thủy (2006)… Các tác giả đã chứng minh được tác dụng của DHDA, khẳng định điều kiện cần và đủ để áp dụng trong đào tạo sinh viên sư phạm địa lí ở các trường ĐHSP (Trần Đức Tuấn), đã khẳng định mối quan hệ tương hỗ giữa PP dự án và công nghệ thông tin, đưa ra được những ví dụ cụ thể về DHDA qua môn Địa lí ở trường phổ thông (Kiều Văn Hoan, Trần Thị Thanh Thủy), khẳng định trở ngại về thời gian có thể được khắc phục “nếu giáo viên biết vận dụng tốt vào một môn học” (Kiều Văn Hoan). 

Sau này, cũng có nhiều nghiên cứu vận dụng DHDA vào bộ môn ở chương trình giáo dục thông qua các Luận án Tiến sĩ, Luận văn Cao học, Khóa luận tốt nghiệp Đại học và các bài báo khoa học cũng đa dạng. Cụ thể: Nguyễn Thị Kim Liên (2014), Phương pháp thiết kế và tổ chức thực hiện các dự án học tập Địa lí 12 – THPT, Luận án Tiến sĩ Giáo dục học, Đại học sư phạm (ĐHSP) Hà Nội; Trần Thị Mai Vân (2010), Giáo dục biến đổi khí hậu qua môn Địa lí 12 (chương trình cơ bản) bằng phương pháp DHDA, Khóa luận tốt nghiệp, ĐHSP Hà Nội; Nguyễn Thị Ngọc Ánh (2017), Sử dụng phương pháp dự án trong dạy học Địa lí 11 THPT, Luận văn Thạc sĩ, ĐHSP Huế….Nhìn chung các kết quả nghiên cứu được của các tác giả đã  phần nào khẳng định được hiệu quả DHDA trong dạy học Địa lí. 

Tuy nhiên, việc thiết kế và tổ chức DHDA hình thành, phát triển các phẩm chất, năng lực cho HS phần Chuyên đề học tập Địa lí 10 – CTGDPT 2018 thì chưa có tác giả nào nghiên cứu cụ thể. Trên cơ sở kế thừa có chọn lọc những kết quả nghiên cứu của các công trình nêu trên, sáng kiến của tôi đi sâu nghiên cứu vấn đề “Hình thành, phát triển các phẩm chất và năng lực cho học sinh thông qua dạy học dự án các Chuyên đề học tập Địa lí 10 – CTGDPT 2018”.