SKKN Hướng dẫn học sinh giải bài tập về thấu kính hội tụ và thấu kính phân kì trong môn Vật lí 9

MỤC LỤC

1. MỞ ĐẦU.
2. Lí do chọn đề tài.

Như chúng ta đã biết, Vật lí học là cơ sở của nhiều ngành kĩ thuật quan trọng. Sự phát triển của khoa học Vật lí gắn bó chặt chẽ và có tác động qua lại trực tiếp với sự tiến bộ của khoa học và kĩ thuật. Vì vậy, những hiểu biết và nhận thức vật lí có giá trị to lớn trong đời sống và sản xuất, đặc biệt trong công cuộc công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước.

Môn Vật lí có vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo của trường Trung học cơ sở (THCS). Chương trình Vật lí THCS có nhiệm vụ cung cấp cho học sinh (HS) một hệ thống kiến thức vật lí cơ bản, ở trình độ phổ thông cơ sở, bước đầu hình thành ở HS những kĩ năng cơ bản, phổ thông và thói quen làm việc khoa học, góp phần hình thành ở họ các năng lực nhận thức và các phẩm chất, nhân cách mà mục tiêu giáo dục THCS đã đề ra.(trích trong SGV VL6 trang 5)

Như vậy Vật lý là một môn học quan trọng trong hệ thống các môn học ở trường THCS. Nó cung cấp các khái niệm, các định luật vật lí, những kiến thức cơ bản về các hiện tượng vật lí,…và góp phần hình thành thế giới quan duy vật biện chứng cho học sinh. Trong đó bài tập vật lý ở THCS có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc củng cố, mở rộng, đào sâu, hoàn thiện kiến thức lý thuyết và rèn luyện cho học sinh khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, góp phần giáo dục kỹ năng tổng hợp, đào tạo nên con người phát triển toàn diện như mục tiêu của giáo dục đề ra.         

           Qua một số năm theo dõi, tôi nhận thấy dạng bài tập Vật lí phần về thấu kính hội tụ (TKHT) và thấu kính phân kì (TKPK) của chương III Vật lí 9 thường có trong các đề thi định kì trong năm học hoặc có trong đề thi vào lớp 10 THPT  trong những năm học gần đây.

  Tuy vậy, qua những năm giảng dạy tôi thấy rằng với các dạng bài tập này, có một số em học sinh lớp 9 mà tôi đã, đang trực tiếp giảng dạy nếu gặp phải thường rất lúng túng trong việc tìm cách giải. Các bài tập trong sách giáo khoa phần này có nhiều bài tập yêu cầu các em giải định lượng trong khi đó trong sách của chương trình thì khẳng định rõ “Các kiến thức trong chương III chỉ được trình bày ở mức độ định tính…, không trình bày các công thức thấu kính”. (trích trong SGV VL9 trang 13).

Trong sách giáo khoa (SGK) thì các dạng bài tập nói ở trên  có với số lượng khá khiêm tốn, tiết bài tập trong SGK rất ít nên việc giải các dạng bài tập này tương đối khó khăn với các em. Do đó đến khi gặp các dạng bài tập này trong khi kiểm tra định kì, thi vào lớp 10 … thường là các em gặp nhiều khó khăn trong khi giải, có em không làm được, cho nên các em  thường không được điểm cao, có em bị điểm yếu, thậm chí có em còn bị điểm kém. Đó là một vấn đề thực tế khiến tôi luôn băn khoăn, trăn trở, suy nghĩ tìm cách hạn chế, khắc phục.

Với những lí do đó, tôi đã tìm hiểu, xây dựng và thực hiện đề tài “ Hướng dẫn học sinh giải bài tập về TKHT và TKPK trong môn Vật lí 9” nhằm tìm ra cách dạy như thế nào để học sinh có thể dễ hiểu và nắm được cách giải một bài tập về TKHT và TKPK trong môn Vật lí 9 một cách vững vàng. Tôi hy vọng từ chuyên đề này phần nào khắc phục được những khó khăn mà các em học sinh gặp phải khi giải bài tập về TKHT và TKPK trong môn Vật lí 9, từ đó góp phần nâng cao chất lượng học tập môn học nói riêng và các chỉ tiêu của nhà trường nói chung nhằm hoàn thành tốt nhiệm vụ trong năm học.

2. Mục đích nghiên cứu:

Khi thực hiện đề tài “ Hướng dẫn học sinh giải bài tập về TKHT và TKPK trong môn Vật lí 9” tôi hy vọng  giúp học sinh(HS) của mình (đặc biệt là HS yếu kém) có thể nắm vững kiến thức, phương pháp để giải một bài tập vật lí nói chung và giải bài tập về TKHT và TKPK nói riêng, giúp HS có thể nhận dạng được các bài tập để xác định được mục tiêu của bài tập đó và từ đó tìm ra từ câu hỏi, điều kiện của bài toán, xem xét các hiện tượng vật lí nêu trong bài tập để từ đó xác định được mối liên hệ giữa cái đã cho và cái phải tìm để từ đó có thể tự tin giải các dạng bài tập này một cách chắc chắn, tốt hơn. Từ đó nhằm giúp học sinh dễ dàng nắm bắt cách giải các dạng bài tập của chương qua đó phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập cho HS.

3. Đối tượng nghiên cứu:

Để thực hiện đề tài đã nêu, tôi cần phải tiến hành: 

– Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn việc sử dụng bài tập trong dạy học vật lý ở trường trung học cơ sở (THCS) 

– Nghiên cứu nội dung kiến thức chương III –  Quang Học ̣- Vật lí 9

– Phân loại các dạng bài tập về TKHT và TKPK môn Vật lí 9

– Đề xuất phương pháp giải một số dạng bài tập về TKHT và TKPK môn Vật lí 9

– Hướng dẫn giải một số bài tập cơ bản và nâng cao về TKHT và TKPK môn Vật lí 9

(từ dễ đến khó). 

4. Phương pháp nghiên cứu:

Để thực hiện đề tài đã nêu, tôi cần phải nghiên cứu về:

– Đổi mới phương pháp dạy học nói chung và dạy học môn Vật lí nói riêng;

– Phương pháp giải bài tập vật lí ở trường THCS, áp dụng vào thực tiễn giảng dạy

– Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin: Điều tra, thu thập thông tin về tình hình giải bài tập về TKHT và TKPK môn Vật lí 9 ở HS khối 9 trường THCS Thành Thọ trước và sau khi thực hiện đề tài.

– Phương pháp thống kê, xử lí số liệu: Dựa trên kết quả điều tra thống kê, so sánh và tổng hợp để tìm nguyên nhân, từ đó đưa ra những biện pháp thích hợp để giảng dạy học sinh. 

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.

1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:

 Chúng ta đã mục tiêu của chương trình giáo dục THCS là: “Giáo dục THCS  nhằm giúp học sinh củng cố, phát triển những kết quả của giáo dục Tiểu học; có học vấn phổ thông ở trình độ cơ sở và những hiểu biết ban đầu về kĩ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học Trung học phổ thông, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động”.

Việc giảng dạy bài tập vật lý nói chung và bài tập về TKHT và TKPK môn Vật lí 9 nói riêng trong nhà trường không những giúp học sinh nắm chắc được kiến thức mà còn giúp HS hiểu, khắc sâu thêm phần lý thuyết và giúp học sinh nắm được phương pháp giải bài tập mà còn giúp các em vận dụng những kiến thức đó để giải quyết những nhiệm vụ học tập và những vấn đề mà thực tế đời sống  lao động đặt ra.