SKKN Hướng dẫn học sinh giỏi môn Ngữ văn lớp 9 tìm hiểu một số biện pháp tu từ cú pháp

PHẦN THỨ NHẤT: MỞ ĐẦU.

1. Đặt vấn đề.

Văn học là một môn nghệ thuật giàu tính hình tượng và có tính biểu cảm cao. Muốn cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong nội dung, tư tưởng của tác phẩm đòi hỏi người đọc phải có năng lực cảm thụ và biết khai thác ở nhiều khía cạnh như ngôn ngữ, hình ảnh, nhịp điệu, các biện pháp tu từ, hình tượng nghệ thuật… Việc khai thác ở nhiều khía cạnh giúp người đọc có cái nhìn toàn diện, sâu sắc hơn về tác phẩm. Một trong những cách sử dụng đạt hiệu quả cao nhất là khai thác và phân tích các biện pháp tu từ.

Sau nhiều năm trực tiếp giảng dạy và qua thực tế ôn thi học sinh giỏi môn Ngữ Văn lớp 9, tôi nhận thấy rằng khi phân tích một tác phẩm văn học đòi hỏi học sinh phải vận dụng nhuần nhuyễn kiến thức về các biện pháp tu từ. Đặc biệt với đối tượng là học sinh giỏi lớp 9 những kiến thức này càng quan trọng hơn bởi qua đó đánh giá năng lực và khiếu văn chương của học sinh. Tuy nhiên trong chương trình Ngữ Văn THCS lại chưa thể hiện đầy đủ kiến thức về các biện pháp tu từ cú pháp gây lúng túng và khó khăn cho học sinh khi phân tích các tác phẩm văn học. Nhận thấy điều đó bản thân đã tìm tòi, nghiên cứu, áp dụng và mạnh dạn đưa vào sáng kiến  “Hướng dẫn học sinh giỏi môn Ngữ Văn lớp 9 tìm hiểu một số phép tu từ cú pháp” để đồng nghiệp tham khảo với hi vọng có thể giúp tháo gỡ một chút khó khăn trong quá trình giảng dạy.

1. Mục đích (mục tiêu) nghiên cứu.
2. Mục tiêu. 

Tìm ra được giải pháp  giúp cho học sinh giỏi môn Ngữ Văn lớp 9 nắm vững kiến thức về các phép tu từ cú pháp từ đó cái cái nhìn tổng quát hơn về các biện pháp tu từ trong chương trình Ngữ văn THCS.

Học sinh vận dụng những kiến thức về các biện pháp tu từ nói chung và tu từ cú pháp nói riêng vào việc phân tích, cảm thụ cái hay, cái đẹp của tác phẩm văn chương. 

2. Nhiệm vụ.

Nghiên cứu thực trạng về dạy học Ngữ Văn nói chung và dạy về các biện pháp tu từ cú pháp nói riêng ở cấp THCS. Từ đó đề ra những giải pháp hiệu quả và cụ thể để giúp học sinh giỏi môn Ngữ Văn lớp 9 có kĩ năng cảm thụ văn học qua các biện pháp tu từ cú pháp.

PHẦN THỨ HAI: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ.

1. Cơ sở lí luận của vấn đề.

Biện pháp tu từ là những cách phối hợp sử dụng trong hoạt động lời nói các phương tiện ngôn ngữ không kể là có màu sắc tu từ hay không trong một ngữ cảnh rộng để tạo ra hiệu quả tu từ (tức tác dụng gây ấn tượng về hình ảnh, cảm xúc thái độ hoàn cảnh)

Tác giả Đinh Trọng Lạc đã chia biện pháp tu từ thành các loại: Biện pháp tu từ từ vựng, biện pháp tu từ ngữ nghĩa, biện pháp tu từ cú pháp, biện pháp tu từ văn bản, biện pháp tu từ ngữ âm văn tự. Tuy nhiên trong chương trình Ngữ Văn THCS hiện nay chủ yếu đề cập đến hai biện pháp tu từ cơ bản đó là: Biện pháp tư từ từ vựng và biện pháp tu từ cú pháp. 

Với phạm vi đề tài này, tôi đi vào tìm hiểu một số biện pháp tu từ cú pháp nhằm cung cấp cho học sinh giỏi môn Ngữ Văn lớp 9 những kiến thức cơ bản nhất giúp học sinh vận dụng vào việc cảm thụ về ngôn ngữ tiếng Việt. Đồng thời thấy được nội dung tư tưởng, tình cảm mà nhà thơ, nhà văn gửi gắm trong những sáng tác của mình từ đó thêm yêu thích văn học cũng như tiếng mẹ đẻ. 

1. Thực trạng vấn đề nghiên cứu.
2. Thuận lợi.

Về phía nhà trường: Được sự quan tâm động viên kịp thời của Ban Giám Hiệu nhà trường, sự giúp đỡ tận tình của các đồng chí trong tổ chuyên môn.

Về phía giáo viên: Giáo viên giảng dạy nhiệt tình, luôn tìm tòi học hỏi để trau dồi kiến thức đồng thời tìm ra được những phương pháp học tập tích cực. Giáo viên đã được trực tiếp giảng dạy nhiều năm, đặc biệt là dạy học sinh lớp 9 và tham gia ôn thi học sinh giỏi các cấp. Có một số kinh nghiệm trong quá trình ôn luyện và đã thu được kết quả khả quan.

Về phía học sinh: Với đối tượng là học sinh giỏi môn Ngữ Văn lớp 9, học sinh có nền tảng kiến thức cơ bản tốt, lại chăm chỉ, tiếp thu kiến thức nhanh đó là một thuận lợi lớn trong quá trình ôn thi.

2. Khó khăn. 

Trong quá trình ôn luyện cho học sinh giỏi môn Ngữ Văn lớp 9 phân tích một tác phẩm văn học, tôi thường hướng dẫn học sinh tìm ra các biện pháp tu từ thông qua các từ ngữ, hình ảnh để qua đó giúp học sinh cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong tư tưởng, tình cảm mà tác  giả muốn biểu đạt. Tuy nhiên ở chương trình Ngữ văn THCS chủ yếu dành nhiều thời lượng để giúp học sinh nắm được các biện pháp tu từ từ vựng. Cụ thể lớp 6 có các tiết: 78, 86, 91, 95, 101; lớp 7 có các tiết: 55, 59; lớp 8 có các tiết: 37, 40; lớp 9 có các tiết: 52, 53 ôn tập lại các phép tu từ từ vựng. Còn về biện pháp tu từ cú pháp trong chương trình Ngữ Văn THCS trong chương trình Ngữ văn lớp 7 mới chỉ giới thiệu một tiết 114. Với thời lượng quá ít và chưa cung cấp đầy đủ các biện pháp tu từ cú pháp sẽ gây ra một số khó khăn trong quá trình cảm thụ văn học đối với cả giáo viên và học sinh.

Về phía giáo viên: Trong quá trình giảng dạy môn Ngữ Văn THCS giáo viên không có trong tay những tài liệu hướng dẫn cụ thể nên gặp khó khăn trong khâu chuẩn bị kiến thức để truyền đạt tới học sinh. Bên cạnh đó một số giáo viên vẫn chưa tìm tòi, nghiên cứu, hướng dẫn học sinh hình thành kiến thức cũng như định hướng phát hiện và phân tích các biện pháp tu từ cú pháp.

Về phía học sinh: Số lượng tiết học về phép tu từ cú pháp trong sách giáo khoa còn hạn chế thành thử học sinh chưa có cái nhìn đầy đủ, chính xác, khác quan nhất về các biện pháp tu từ cú pháp. Học sinh chỉ nghe và hiểu qua lời giảng nôm na của giáo viên dẫn đến việc gặp khó khăn, lúng túng trong việc chủ động trong việc phát hiện các phép tu từ cú pháp để vận dụng trong quá trình phân tích tác phẩm văn học.

Với thực tế nhiều năm dạy môn Ngữ Văn khối 9, năm học ………….là năm đầu tiên tôi được BGH nhà trường giao trách nhiệm ôn thi học sinh giỏi khối 9. Ngay sau khi lựa chọn đội tuyển bản thân  đã ra một số bài tập khảo sát năng lực của học sinh  để từ đó có định hướng và nội dung ôn luyện phù hợp. Trong phần tiếng Việt tôi ra các dạng  bài tập về các biện pháp tu từ (có cả tu từ từ vựng và tu từ cú pháp) yêu cầu học sinh phát hiện và phân tích tác dụng của các phép tu từ đó. Cụ thể: 

Đề bài: Em hãy chỉ ra các biện pháp tu từ và nêu tác dụng của các biện pháp tu từ trong những câu thơ sau:

“Không có kính không phải vì xe không có kính

Bom giật bom rung kính vỡ đi rồi

Ung dung buồng lái ta ngồi

Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng.”

                                  (Phạm Tiến Duật- Bài thơ về tiểu đội xe không kính)

Sau khi chấm bài của học sinh tôi nhận thấy một số vấn đề như sau:

Thứ nhất: Trong số 4  học sinh tham gia làm bài thì 4 học sinh phát hiện được các biện pháp tu từ từ vựng là điệp từ, 3 học sinh phân tích được tác dụng của các biện pháp tu từ đó nhưng chưa đầy đủ.