SKKN Hướng dẫn học sinh hình thành kỹ năng vẽ và nhận xét biểu đồ môn Địa lí lớp 9

1. Mở đầu
2. 1. Lý do chọn đề tài.

Trong dạy học Địa lí theo phương pháp dạy học tích cực hiện nay, việc rèn luyện kỹ năng địa lí cho học sinh là việc rất cần thiết không thể thiếu được cho mỗi bài học, tiết học và xuyên suốt toàn bộ chương trình dạy và học Địa lí ở các cấp học đặc biệt là cấp Trung học cơ sở (THCS ).

Việc rèn luyện kỹ năng địa lí tốt cho các em  học sinh chủ động nắm bắt kiến thức, hiểu bài sâu hơn, phát huy được trí thông minh sáng tạo và hình thành phương pháp học tập bộ môn tốt hơn.

Kỹ năng địa lí trong đó có kỹ năng vẽ và nhận xét biểu đồ là một yêu cầu rất quan trọng của việc học tập môn Địa lí. Vì vậy, các đề kiểm tra, đề thi học sinh giỏi môn Địa lí đều có hai phần lí thuyết và thực hành. Trong đó phần thực hành thường có những bài tập về vẽ và nhận xét biểu đồ chiếm khoảng 30-35% tổng số điểm. Hiện nay trong chương trình đổi mới của sách giáo khoa Địa lí 9 gồm có 52 tiết học thì có 11 tiết thực hành trong đó có 6 tiết vẽ biểu đồ và có khoảng 13 bài tập về rèn luyện kỹ năng vẽ và nhận xét biểu đồ sau các bài học của học sinh trong phần câu hỏi và bài tập ở sách giáo khoa. Điều đó chứng tỏ rằng bộ môn Địa lí hiện nay không chỉ chú trọng cho việc cung cấp cho học sinh những kiến thức lí thuyết mà còn giúp các em rèn luyện những kỹ năng địa lí cần thiết, đặc biệt như kỹ năng vẽ và nhận xét biểu đồ. Bởi thông qua biểu đồ các em đã thể hiện được mối liên hệ giữa các đối tượng địa lí đã học, thấy được tình hình, xu hướng phát triển của các đối tượng địa lí, hoặc từ biểu đồ đã vẽ các em có thể phân tích, nhận xét, phát hiện, tìm tòi thêm nội dung kiến thức mới trên cơ sở kiến thức của bài học. Tuy vậy với nhiều em học sinh lớp 9 hiện nay, kỹ năng vẽ biểu đồ còn rất yếu hoặc kỹ năng này vẫn chưa được các em coi trọng. Chính vì vậy, bản thân tôi là một giáo viên giảng dạy môn Địa lí, tôi rất quan tâm đến việc củng cố, rèn luyện kỹ năng vẽ và nhận xét biểu đồ cho học sinh. Từ đó giúp các em thực hiện kỹ năng này ngày càng tốt hơn, đặc biệt các em tham gia đội tuyển học sinh giỏi địa lí.                                          

Từ kinh nghiệm bản thân qua nhiều năm giảng dạy Địa lí, kết hợp với việc nghiên cứu các tài liệu, tôi chọn đề tài  “Hướng dẫn học sinh hình thành kỹ năng vẽ và nhận xét biểu đồ môn Địa lí lớp 9 ở trường THCS Luận Thành -Thường Xuân”để nghiên cứu và đúc rút kinh nghiệm

1. 2. Mục đích nghiên cứu.

Việc nghiên cứu đề tài này nhằm góp phần nâng cao rèn luyện kỹ năng vẽ và nhận xét biểu đồ cho học sinh giúp học sinh thực hành kỹ năng địa lí tốt hơn. Đây là cơ sở tốt để các em học lên THPT.

1. 3. Đối tượng nghiên cứu.

Rèn luyện kỹ năng vẽ và nhận xét biểu đồ Địa lí lớp 9 cho học sinh.

1.4. Phương pháp nghiên cứu.

– Phương pháp thực nghiệm sư phạm

– Phương pháp so sánh, đối chứng

– Phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
3. 1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

Để giảng dạy địa lí theo phương pháp dạy học tích cực thì việc rèn luyện kỹ năng biểu đồ cho học sinh là một việc rất quan trọng, đặc biệt đối với học sinh lớp 9 vì biểu đồ có chứa đựng nhiều nội dung kiến thức mà kênh chữ không biểu hiện hết. Rèn luyện kỹ năng biểu đồ địa lí cho học sinh lớp 9 giúp các em hiểu và nắm bắt kiến thức một cách có hiệu quả hơn, chủ động hơn, nhớ kiến thức lâu hơn. Bên cạnh đó, còn rèn cho học sinh khả năng tư duy logic, kỹ năng so sánh các đối tượng địa lí và rèn cho học sinh  tính tỉ mỉ, cẩn thận, chính xác trong việc học Địa lí từ đó giúp các em yêu thích bộ môn hơn, say mê nghiên cứu khoa học Địa lí.

Việc rèn luyện kỹ năng vẽ và nhận xét biểu đồ địa lí cho học sinh lớp 9 còn có khả năng bồi dưỡng cho học sinh thế giới quan duy vật biện chứng, bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu cho học sinh giúp cho bộ môn Địa lí bớt khô cứng. Đồng thời giúp người thầy có điều kiện để phối hợp nhiều phương pháp dạy học và các hình thức dạy học đa dạng, hiệu quả hơn, nâng cao khả năng tư duy và khả năng độc lập sáng tạo của học sinh. Dựa vào biểu đồ người thầy có thể nêu ra những vấn đề cho học sinh suy nghĩ, nhận thức, phát triển tư duy địa lí và khai thác những nét đặc trưng quan trọng của Địa lí.

Khi hướng dẫn học sinh hình thành  kỹ năng biểu đồ tốt thì những con số, những cột, đường, miền….. không còn bị khô cứng mà trở nên sống động giúp học sinh có thể phán đoán, suy xét sự phát triển hoặc không phát triển của một ngành, một lĩnh vực Địa lí hoặc cả một nền kinh tế của một đất nước.

2.2. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

Đối với nhà trường hiện nay, cơ sở vật chất và trang thiết bị nhà trường tương đối đầy đủ, rất thuận lợi cho giáo viên khi lựa chọn và vận dụng các phương pháp giảng dạy tích cực. Đặc biệt chú trọng đến đặc trưng của môn Địa lí là sử dụng biểu đồ, bản đồ để khai thác kiến thức. Tuy nhiên ở một số bài học đồ dùng dạy học vẫn chưa đáp ứng được quá trình dạy học. 

          Đối với giáo viên có trình độ chuyên môn và kinh nghiệm trong giảng dạy. Tuy vậy trường chỉ có 1 giáo viên dạy Địa lí nên khó trao đổi về chuyên môn và nghiệp vụ, giáo viên trong quá trình giảng dạy chưa thu hút được học sinh, nặng về truyền đạt kiến thức.

          Đối với học sinh  trong những năm gần đây, việc học môn Địa lí  cũng được nhiều học sinh và gia đình quan tâm như mua đủ các phương tiện và đồ dùng để phục vụ đắc lực cho việc học tập, tích cực chủ động cho việc phát hiện các kiến thức, có ý thức tự giác làm bài tập và chuẩn bị bài mới. Và điều quan trọng hơn cả là học sinh cũng làm quen với vẽ và nhận xét biểu đồ. Tuy nhiên việc học tập của học sinh vẫn còn những tồn tại sau: 

– Một số học sinh còn lười học, thiếu tính tích cực chủ động trong học tập nên chưa nắm chắc được kiến thức.

– Một số học sinh lại không chịu khó trong làm bài tập ở nhà, thậm chí các em còn mượn vở bài tập để chép lại một cách thụ động, trong khi vở bài tập của mình đã có một số bài hướng dẫn cách vẽ biểu đồ.

– Một số học sinh yếu kỹ năng xử lí số liệu từ tuyệt đối sang tương đối để vẽ biểu đồ chưa thành thạo, kỹ năng vẽ chia tỉ lệ chưa chính xác.

Vì vậy kết quả học tập của học sinh trước khi áp dụng đề tài này:(Năm học: …………)

2. 3. Các giải pháp được sử dụng để giải quyết vấn đề

Trong việc học tập Địa lí có rất nhiều loại biểu đồ nhưng trong nội dung đề tài này tôi chỉ xin nêu ra các bước hướng dẫn rèn kỹ năng biểu đồ trong nội dung chương trình địa lý lớp 9 THCS mà Bộ giáo dục đã ban hành như: Biểu đồ đường, biểu đồ cột, biểu đồ thanh ngang, biểu đồ kết hợp giữa cột và đường, biểu đồ tròn, biểu đồ miền.

2.3.1. Các bước rèn kỹ năng chung từ biểu đồ 

– Rèn luyện kỹ năng vẽ biểu đồ:

  + Trước khi vẽ biểu đồ cần viết tên biểu đồ một cách chính xác.

  + Vẽ trục tọa độ: Trục dọc biểu thị đối tượng địa lí nào? Trục ngang biểu thị đối tượng địa lí nào?

  + Dựa vào trục dọc và trục ngang để biểu thị các đối tượng địa lí dưới dạng đường, cột, miền…theo yêu cầu của đề bài.

  + Vẽ biểu đồ xong cần chú ý chú giải cho biểu đồ.

– Nhận xét:

  + Sự tăng (giảm) đối với biểu đồ đường.

  + Sự giảm (tăng) đối với biểu đồ cột, so sánh giữa các cột.

  + Biểu đồ tròn cần nhận xét độ lớn (nhỏ) của hình quạt, nếu biểu đồ nhiều  hình tròn thì nhận xét tăng (giảm) của đối tượng địa lí.

  + Biểu đồ miền thì nhận xét theo hàng ngang, rồi đến hàng dọc.

2.3.2. Các bước rèn kỹ năng cụ thể của từng biểu đồ 

2.3.2.1. Biểu đồ đồ thị (còn gọi là biểu đồ đường hay đường biểu diễn)