SKKN Hướng dẫn học sinh lớp 8 cách sử dụng yếu tố biểu cảm nhằm tăng sức thuyết phục cho bài văn nghị luận

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài:  

        Hiện nay, việc dạy kĩ năng làm văn nghị luận cho học sinh Trung học cơ sở là một trong những vấn đề trăn trở của không ít các đồng chí giáo viên trực tiếp đứng lớp. Hiện tượng học sinh nghị luận khô khan, văn viết thiếu cảm xúc, thiếu hình ảnh… vẫn không phải là hiếm trong mỗi kì kiểm tra hay thi chọn học sinh giỏi, thi vượt cấp… Việc viết văn đối với học sinh đã thành là một điều khó khăn và cũng gây không ít áp lực, chán nản với ngay cả người chấm.

       Với mục đích tác động vào lí trí để thuyết phục người đọc (người nghe) nhận ra sự đúng sai của vấn đề bàn luận, nên văn nghị luận mang tính luận lí, lập luận chặt chẽ. Thế nhưng trên thực tế, những bài văn nghị luận có sức thuyết phục cao chính là những bài kết hợp cách hài hòa giữa lí trí với tình cảm. Sự mạch lạc, chặt chẽ trong lập luận chứng cứ, chính xác và nhiệt tình của tâm hồn người viết sẽ làm tư tưởng người đọc bừng sáng và trái tim họ rung động. Có được điều đó là do người viết biết kết hợp tốt giữa nghị luận với các yếu tố khác mà đặc biệt là kết hợp với yếu tố biểu cảm. Chẳng hạn như “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến”, “Tinh thần yêu nước của nhân dân ta” (Hồ Chí Minh), “Tiếng nói văn nghệ” của Nguyễn Đình Thi …  

       Gần đây, có những bài văn nghị luận do chính học sinh viết đã tạo nên sự thu hút mạnh mẽ và quan tâm của xã hội.. Chẳng hạn, như bài nghị luận  về sức mạnh của đồng tiền do học sinh Nguyễn Trung Hiếu – Nhiều độc giả đã không cầm được nước mắt khi đọc bài văn của cậu học trò Nguyễn Trung Hiếu, lớp 11 chuyên Lý, trường THPT chuyên Hà Nội – Amsterdam. Đề bài văn nghị luận là “Nêu quan điểm của anh (chị) về vai trò của đồng tiền trong cuộc sống”, thay vì trình bày chung các quan điểm thì Hiếu đã vận dụng khá nhuần nhuyễn yếu tố tự sự và biểu cảm khi nhìn nhận, phân tích vai trò của đồng tiền, hay bài viết bàn về thành công của Hà Minh Ngọc – một học sinh lớp 10 Văn một trường chuyên Hà Nội… Có được sức hút lớn ấy, phải chăng là do yếu tố tình cảm chân thành mà các em đã biết vận dụng tốt trong bài viết của mình. Như vậy yếu tố biểu cảm đóng vai trò không nhỏ trong việc tạo sức thuyết phục và hấp dẫn cho bài văn nghị luận xã hội cũng như nghị luận văn học.

      Chương trình Ngữ văn Trung học cơ sở cũng đã chú ý dạy học sinh biết vận dụng yếu tố biểu cảm khi viết văn nghị luận. Cụ thể là chương trình Ngữ văn lớp 8, học kì 2 có 2 tiết (Trong đó gồm:  Tiết 108: Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận,  Tiết 111: Luyện tập đưa yếu tố biểu cảm vào bài văn nghị luận). Bản thân tôi là giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Ngữ văn khối 8 cũng rất tâm huyết trong việc hướng dẫn học sinh vận dụng yếu tố biểu cảm khi làm bài văn nghị luận.

Thạc sĩ Trần Văn Chung – Khoa Ngữ văn (Trường Đại học Sư phạm Huế) cho rằng: “Nếu sử dụng sáng tạo, hợp lí những yếu tố biểu cảm, không chỉ giúp bài văn thêm thuyết phục mà còn tăng thêm tính truyền cảm cho văn nghị luận”. (Trích Báo Giáo dục và Thời đại). Nhận thức được tầm quan trọng và vai trò của yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận, khi giảng dạy cho học sinh tạo lập kiểu văn bản nghị luận, ngoài việc hướng dẫn cho học sinh đảm bảo những đặc điểm riêng của văn nghị luận, người giáo viên cần có một phương pháp để học sinh nắm vững được đặc điểm yếu tố biểu cảm  để tăng sức thuyết phục khi các em làm bài văn nghị luận. Từ thực tế giảng dạy và vận dụng thực hành, bước đầu tôi đã thu được thành công đáng kể. Học sinh các lớp thực nghiệm đã có chuyển biến rõ rệt, có hứng thú viết văn nghị luận, bài viết của các em có sức thuyết phục và có sức hấp dẫn rất riêng, thu hút sự chú ý của người đọc, người chấm. Đề tài mà tôi vận dụng là: Hướng dẫn học sinh lớp 8A trường THCS Đông Cương cách sử dụng yếu tố biểu cảm nhằm tăng sức thuyết phục cho bài văn nghị luận.

1.2. Mục đích nghiên cứu:

  Đề tài nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận chung về cách đưa các yếu tố biểu cảm vào bài văn nghị luận và ứng dụng lý thuyết đó trong dạy học văn bản nghị luận ở chương trình Ngữ văn lớp 8.

1.3. Đối tượng nghiên cứu:

Cách sử dụng yếu tố biểu cảm nhằm tăng sức thuyết phục cho bài văn nghị luận.

1.4. Phương pháp nghiên cứu:

–  Phương pháp lí thuyết; 

–  Phương pháp nghiên cứu, tìm hiểu;

–  Phương pháp kiểm tra, khảo sát;

–  Phương pháp cố vấn chuyên gia;

–  Phương pháp phân tích, tổng hợp, phân loại …

1.5. Điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm:

– Đề tài được thông qua Tổ bộ môn và được các giáo viên đứng khối 8 môn Ngữ văn của nhà trường trực tiếp áp dụng vào bài dạy.

2. NỘI DUNG

2.1. Cơ sở lý luận của vấn đề:  

2.1.1. Yếu tố biểu cảm trong bài văn nghị luận được thể hiện rõ qua ba yếu tố:

1. Các từ ngữ giàu sắc thái biểu cảm:

Loại từ có khả năng biểu đạt cảm xúc rõ ràng nhất là những từ, ngữ cảm thán như: Chao ôi, hỡi ôi, than ôi, biết bao, xiết bao, biết chừng nào… Loại từ này được sử dụng để bày tỏ trực tiếp cảm xúc của người viết (người nói). Để tạo ra tính truyền cảm và thu hút sự chú ý của người nghe (người đọc), chúng ta cũng có thể sử dụng loại từ này để tạo nên các câu cảm thán hay kết hợp với một nội dung thông báo nào đó trong bài văn nghị luận.

Bên cạnh đó, các đại từ nhân xưng trong tiếng Việt cũng có khả năng bộc lộ thái độ, tình cảm của người nói (người viết) một cách rất mạnh mẽ. Vì thế, loại từ này cũng có thể sử dụng và phát huy hiệu quả biểu cảm trong bài văn nghị luận, nhất là nghị luận xã hội. Trong đó, các đại từ ngôi thứ nhất số nhiều như: Nhân dân ta, đất nước ta, ta, chúng ta, đồng bào… thường biểu thị tinh thần đoàn kết, thống nhất trong suy nghĩ và hành động.

Các đại từ ngôi thứ hai, thứ ba số ít hoặc số nhiều như: Bọn, bọn bay, chúng, chúng bay, bọn chúng… thường bày tỏ sự căm thù, khinh bỉ, đối nghịch.

Để công khai bày tỏ quan điểm, thái độ của mình, người làm văn nghị luận cũng có thể sử dụng các từ mang ý nghĩa khẳng định (sự thật là, tin rằng, chắc chắn rằng, quả quyết rằng..) hay phủ định (không, không chịu, không được…), các từ biểu thị sự quyết tâm, kiên quyết (nhất định, quyết, phải được..). Những từ này vừa có khả năng biểu đạt cảm xúc, thái độ mạnh mẽ vừa làm cho lời văn trở nên đanh thép hơn.

Ngoài ra, trong bài làm văn nghị luận, người viết còn có thể sử dụng thêm những từ, cụm từ đậm phong cách khẩu ngữ vào câu văn nghị luận nhằm tạo được sự chú ý cho người đọc.

b. Sử dụng yếu tố biểu cảm gắn với các loại câu: